Ερινύες (Ερινύς, ύος)

Οι Ερινύες ονομάζονται και Ευμενίδες (δηλαδή «καλοπροαίρετες», «καλοδιάθετες», επωνυμία που είχε σκοπό να τις κολακέψει και συνεπώς να αποτρέψει από κάποιον το φοβερό θυμό τους αποκαλώντας τες με ένα μισητό όνομα). Είναι θεές τρομερές, που οι Ρωμαίοι τις ταυτίζουν με τις δικές τους Furiae. Γεννήθηκαν από τις σταγόνες του αίματος, που κατά τον ακρωτηριασμό του Ουρανού πότισαν τη γη. Ανήκουν επομένως στις πιο αρχαίες θεότητες του ελληνικού πάνθεου. Είναι αρχέγονες δυνάμεις που δεν αναγνωρίζουν το κύρος των θεών της νεότερης γενιάς. Είναι ανάλογες με τις Μοίρες, που δεν έχουνε άλλους νόμους από τους δικούς τους και στους οποίους ακόμη και ο ίδιος ο Δίας οφείλει να υπακούει. Αρχικά ο αριθμός τους είναι απροσδιόριστος. Μετά ο αριθμός τους καθορίζεται, όπως και τα ονόματά τους· γενικά γνωρίζουμε τρεις, την Αληκτώ, την Τεισιφόνη και τη Μέγαιρα. Τις παρασταίνουν ως φτερωτά πνεύματα με μαλλιά ανακατεμένα με φίδια· στο χέρι κρατούν δαυλούς ή μαστίγια. Όταν κυριεύουν ένα θύμα, το τρελαίνουν, το βασανίζουν με κάθε τρόπο. Συχνά τις παρομοιάζουν με «σκύλες», που ακολουθούν τους ανθρώπους. Κατοικία τους είναι τα σκοτάδια του Κάτω Κόσμου, το Έρεβος.

Από τα ομηρικά ακόμη έπη το κύριο λειτούργημά τους είναι η εκδίκηση του εγκλήματος. Τιμωρούν ιδιαίτερα τα σφάλματα εναντίον της οικογένειας. Παραδείγματος χάρη, το έγκλημα της Αλθαίας εναντίον του Μελέαγρου υπαγορεύτηκε από τις Ερινύες ως εκδίκηση, γιατί ο Μελέαγρος είχε σκοτώσει τους θείους του. Αυτές επίσης προκαλούν τις δυστυχίες της οικογένειας του Αγαμέμνονα ύστερα από τη θυσία της Ιφιγένειας. Αυτές σπρώχνουν την Κλυταιμνήστρα να σκοτώσει τον άντρα της· έπειτα αυτές την τιμωρούν με το χέρι του γιου της και τελικά αυτές καταδιώκουν τον Ορέστη, γιατί είναι ο φονιάς της μητέρας του. Ανάλογο ρόλο παίζουν στην κατάρα που βαραίνει τον Οιδίποδα.

Προστάτριες της κοινωνικής τάξης, τιμωρούν όλα τα σφάλματα που μπορούν να την ταράξουν καθώς και την υπερβολή, την Ύβριν, που κάνει τον άνθρωπο να ξεχάσει τη θνητή του φύση. Απαγορεύουν στους μάντεις και τους προφήτες να αποκαλύψουν ακριβώς το μέλλον και να βγάλουν έτσι τον άνθρωπο από την αβεβαιότητά του κάνοντάς τον παρόμοιο με τις θεότητες. Με τις Ερινύες εκφράζεται η βασική θεώρηση του ελληνικού πνεύματος για μία τάξη του κόσμου που πρέπει να προστατευτεί εναντίον των αναρχικών δυνάμεων. Ασφαλώς ένα από τα κύρια έργα τους είναι να τιμωρήσουν το δολοφόνο, όχι μόνο το φονιά και τον εκ προμελέτης δολοφόνο, αλλά γενικά την ανθρωποκτονία, γιατί ο φόνος είναι κηλίδα ηθική, που βάζει σε κίνδυνο τη σταθερότητα της κοινωνικής ομάδας μέσα στην οποία διαπράχτηκε. Γενικά ο φονιάς εξορίζεται από την πόλη του και περιπλανιέται από πόλη σε πόλη, μέχρις ότου κάποιος συναινέσει να τον καθάρει από το αμάρτημά του. Συχνά το φονιά τον χτυπά η τρέλα που τη στέλνουν οι Ερινύες.

Σιγά σιγά οι Ερινύες θεωρούνται θεότητες των υποχθόνιων τιμωριών, καθώς εδραιώνεται η πίστη σε ένα υπερπέραν. Αυτός ο ρόλος φαίνεται δειλά ήδη στον Όμηρο. Επιβεβαιώνεται όμως κυρίως στην Αινειάδα. Ο Βιργίλιος τις δείχνει να βασανίζουν τις «ψυχές» των νεκρών με τα μαστίγιά τους και να τις τρομοκρατούν με τα φίδια τους στα βάθη του Τάρταρου. Είναι πιθανό αυτές οι σκοτεινές έννοιες να είχαν υποστεί την επίδραση της θρησκείας των Ετρούσκων, που αρεσκόταν να τοποθετεί στον καταχθόνιο κόσμο τερατώδη όντα που βασάνιζαν τους νεκρούς.

[πηγή: P. Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, επιμ. ελλ. έκδ. Β. Άτσαλος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991]