Λυκούργος

[...] Είναι ένας βασιλιάς της Θράκης που διαδραματίζει κάποιο ρόλο στο μύθο του Διόνυσου. Η Ιλιάδα ήδη τον αναφέρει ως παράδειγμα των τιμωριών που επιφυλάσσονται σε όποιον περιφρονεί τους θεούς. Ο Λυκούργος, βασιλιάς της Θράκης, καταδιώκει τον Διόνυσο, που είχε έρθει στην πατρίδα του με τις τροφούς του. Προξενεί τέτοιο φόβο στο θεό, που τον αναγκάζει να πηδήξει στη θάλασσα, από όπου τον περιμάζεψε η Θέτιδα. Οι θεοί όμως τιμώρησαν τον Λυκούργο. Ο Δίας τον τύφλωσε. Στην παραλλαγή αυτή ο Διόνυσος είναι ακόμη ένα παιδί δειλό, που γρήγορα τον τρόμαξε η βία του Λυκούργου.

Στους Τραγικούς, και ήδη από τον Αισχύλο στην αφιερωμένη στον Λυκούργο τετραλογία του, που σήμερα είναι χαμένη, ο Διόνυσος εμφανίζεται ως ενήλικας. Βλέπουμε τον Διόνυσο να αναλαμβάνει ο ίδιος την εκδίκησή του, ενώ συγχρόνως προσδιορίζεται η προσωπικότητα του Λυκούργου· είναι βασιλιάς των Ηδωνών στη Θράκη και θεωρείται γιος του Δρύαντα. Όταν ο Διόνυσος θέλησε να διασχίσει τη Θράκη, για να προχωρήσει εναντίον των Ινδών, ο Λυκούργος του αρνήθηκε το πέρασμα. Αιχμαλώτισε τις Βάκχες που συνόδευαν το θεό καθώς και τους Σατύρους της ακολουθίας του. Ο ίδιος ο Διόνυσος κατέφυγε μέσα στη θάλασσα κοντά στη Θέτιδα, την κόρη του Νηρέα. Οι Βάκχες όμως ελευθερώθηκαν με θαύμα από τα δεσμά τους και ο Λυκούργος τρελάθηκε. Νομίζοντας ότι ο γιος του Δρύαντας ήταν κορμός από κλήμα τον χτύπησε με τον τσεκούρι και τον σκότωσε. Αμέσως μετά το φόνο αυτόν ξαναβρήκε τα λογικά του. Η γη τους όμως έγινε άγονη και ένας χρησμός υπέδειξε στους κατοίκους της χώρας πως ο μόνος τρόπος να ξαναβρεί τη γονιμότητά της ήταν να διαμελισθεί ο Λυκούργος σε τέσσερα κομμάτια. Πράγμα που έγινε πάνω στο όρος Παγγαίο, όπου οι υπήκοοί του τον έζεψαν σε τέσσερα άλογα που τον κομμάτιασαν.

Ο μύθος που διασώζει ο Υγίνος διαφέρει σημαντικά από τον προηγούμενο. Ο Λυκούργος, αμφισβητώντας το θεϊκό χαρακτήρα του Διόνυσου, τον έδιωξε από το βασίλειό του. Έπειτα ήπιε κρασί και πάνω στη μέθη του επιχείρησε να βιάσει την ίδια του τη μητέρα. Για να μην επαναληφθούν τέτοιες επαίσχυντες πράξεις, πήγε να ξεριζώσει τα αμπέλια, όμως ο Διόνυσος του πήρε τα λογικά, και ο Λυκούργος σκότωσε τη γυναίκα του και το γιο του. Τότε ο Διόνυσος τον εξέθεσε στους πάνθηρες πάνω στο όρος Ροδόπη και πιθανόν –αυτό δεν το αναφέρει ο Υγίνος– τον ξέσχισαν τα άγρια θηρία.

Ο Διόδωρος γνωρίζει μια ευημεριστική παραλλαγή του μύθου. Γι' αυτόν ο Λυκούργος είναι βασιλιάς του μέρους της Θράκης που γειτονεύει με τον Ελλήσποντο. Ο Διόνυσος, όταν σχεδιάζε να περάσει με το στρατό του από την Ασία στην Ευρώπη, είχε κλείσει συμφωνία συμμαχίας μαζί του. Βασισμένες στη συμφωνία αυτή, οι Βάκχες είχαν διασχίσει τον πορθμό και είχαν εισχωρήσει στη Θράκη. Τη νύχτα ωστόσο ο Λυκούργος πρόσταξε τους στρατιώτες του να σκοτώσουν τις Βάκχες και τον ίδιο τον Διόνυσο. Κάποιος Χάροπας αποκάλυψε τη συνωμοσία στο θεό. Εκείνος τρομοκρατημένος αποφάσισε να κρατήσει τα περισσότερα από τα στρατεύματά του στην ασιατική ακτή και ξαναπέρασε μόνος τον πορθμό. Κατά την απουσία του ο Λυκούργος επετέθηκε στις Βάκχες και τις σκότωσε. Ο Διόνυσος όμως γύρισε πίσω με τις δυνάμεις του και κατέστρεψε το θρακικό στρατό. Αιχμαλώτισε τον Λυκούργο, του έβγαλε τα μάτια και τον σκότωσε σταυρώνοντάς τον, αφού πρώτα τον βασάνισε με χίλιους τρόπους. Ο Διόδωρος προσθέτει πως το επεισόδιο μερικές φορές τοποθετείται όχι στη Θράκη, αλλά στη Νύσα, στην Αραβία.

Ο Νόννος στα Διονυσιακά του ανέπτυξε υπερβολικά το επεισόδιο του Λυκούργου, βάζοντάς τον να παλέψει με τις Βάκχες και ιδιαίτερα με μία από αυτές, με την Αμβροσία, η οποία μεταμορφώνεται σε κλήμα, για να τον περιτυλίξει και να τον πνίξει. Η Ήρα χρειάστηκε να τον ελευθερώσει, κραδαίνοντας πάνω από τις Βάκχες το σπαθί του Άρη.

[...]

[πηγή: P. Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, επιμ. ελλ. έκδ. Β. Άτσαλος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991]