1. Για να χρονολογήσουν ιστορικά γεγονότα, οι Ρωμαίοι έπαιρναν χρονική αφετηρία το έτος της κτίσεως της Ρώμης (ab urbe condita = από κτίσεως της πόλεως, αφότου χτίστηκε η πόλη, δηλ. από το 753 π.Χ.). Κανονικά όμως το κάθε έτος το καθόριζαν με μόνα τα ονόματα των υπάτων αυτού του έτους (Μ. Messāla et Μ. Pisōne consulibus = όταν ήταν ύπατοι ο Μ. Μ. και ο Μ. Ρ.). Σπανιότερα πρόσθεταν και τον αριθμό που είχε αυτό το έτος αφότου χτίστηκε η Ρώμη. (Anno quingentesimo quinquagesimo primo ab urbe condita, P. Sulpicio Galba C. Aurelio consulibus, bellum cum rege Philippo initumest = κατά το 551 έτος αφότου χτίστηκε η Ρώμη, όταν ήταν ύπατοι ο P.S.G. και G.A. άρχισε πόλεμος με το βασιλιά Φίλιππο).

2. Το Ρωμαϊκό έτος παλαιότερα άρχιζε από το Μάρτιο, δηλ. από την αρχή της ανοίξεως, αργότερα (από τα μέσα της β´ π.χ. εκατονταετηρίδας) από τον Ιανουάριο∙ αυτόν το μήνα γινόταν έκτοτε και η εγκατάσταση των νέων ενιαύσιων αρχόντων (υπάτων, πραιτώρων κτλ.).

Το έτος, όπως και σε μας  είχε 12 μήνες, που τα ονόματά τους ήταν τα εξής: 1ος Martius, 2ος Aprilis, 3ος Maius, 4ος Junius, 5ος Quintīlis, 6ος Sextīlis, 7ος September, 8ος Octōber, 9ος November, 10ος December, 11ος Januarius, 12ος Februarius.

Τα ονόματα αυτά των μηνών (κυρίως είναι επίθετα, για καθένα υπονοείται το όνομα mensis = μήνας) παρέμειναν και όταν μετατοπίστηκε η αρχή του έτους και μόνο δύο μηνών τα ονόματα μεταβλήθηκαν κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, του Quintilis με το Julius για να τιμηθεί ο Ιούλιος Καίσαρ και του Sextīlis με το Augustus για να τιμηθεί ο Οκτάβιος Αύγουστος. Σταθερότερα τα σχετικά με το ρωμαϊκό ημερολόγιο καθορίστηκαν από τον Ιούλιο Καίσαρα (γι’ αυτό και το ημερολόγιο λέγεται Ιουλιανό).

3. Ο καθορισμός των ημερών σε κάθε μήνα δε γινόταν στο ρωμαϊκό ημερολόγιο όπως γίνεται τώρα σε μας, δηλ. με απλή αρίθμηση από την πρώτη ημέρα του μήνα και εξής, αλλά με τον κατωτέρω ιδιόρρυθμο τρόπο:

Τρεις ορισμένες ημέρες του μήνα που καθεμιά είχε δικό της όνομα (Calendae «Καλάνδαι», Nonae «Νώναι», Ιdus «Ειδοί», § 31) λογαριάζονταν κύριες και αυτές χρησίμευαν ως βάση για τον καθορισμό των άλλων ημερών τον μήνα. Calendae ήταν η πρώτη του μήνα, Nonae η 5η και Ιdus η 13η, εξαιρέσει των μηνών Μαρτίου, Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου, των οποίων Nonae ήταν η 7η και Ιdus η 15η. Μαζί με τα ονόματα αυτών των τριών ημερών είχε συναφθεί το όνομα του αντίστοιχου μήνα ως επιθετικός προσδιορισμός τους σε θηλυκό γένος, π.χ. Calendae Januariae = η πρώτη Ιανουαρίου, Calendis Januariis (αφαιρ.) = κατά την πρώτη Ιανουαρίου, κ.ο.κ.

Ο καθορισμός καθεμιάς από τις υπόλοιπες ημέρες του μήνα γινόταν πάντοτε οπισθοχωρητικώς. Έτσι η προηγούμενη μιας από τις τρεις κύριες ημέρες δηλωνόταν με το επίρρημα pridie (= κατά την προηγούμενη ), που συναπτόταν με την αιτιατική του ονόματος της οικείας κάθε φορά ημέρας από τις τρεις κύριες, π.χ. pridie Calendas Maias = (τῃ προτεραία των Καλανδών του Μαΐου) την 30 Απριλίου, pridie Nonas Junias = (τῃ προτεραίᾳ των Νωνών του Ιουνίου·) την 4η Ιουνίου, pridie Idus Octobres = (τῃ προτεραίᾳ των Ειδών του Οκτωβρίου) την 14η  Οκτωβρίου κ.ο.κ.

Από τις υπόλοιπες ημέρες καθεμία δηλωνόταν με εμπρόθετο από την πρόθεση ante (= προ) και την αιτιατική πρώτα του ονόματος dies με το τακτικό αριθμητικό που έδειχνε την τάξη της οριζόμενης ημέρας προ των επομένων Nωνών ή Ειδών του μήνα αυτού ή των Καλανδών του επόμενου και έπειτα την αιτιατική του ονόματος μιας από τις κύριες ημέρες του, όπως ante diem quartum Nonas Februarias (τῃ τετάρτη ημέρα προ των Νωνών του Φεβρουαρίου) = ante diem decimum Calendas Maias (= τῃ δεκάτῃ ημέρᾳ προ των Καλανδών του Μαΐου) κ.ο.κ.

Είναι φανερό, ότι την ημέρα του μήνα που αντιστοιχεί σε παρόμοιο χρονικό ορισμό για μας, μπορούμε να τη βρίσκουμε με αφαίρεση. Επειδή οι Ρωμαίοι αριθμώντας κατά τον ανωτέρω τρόπο συνυπολόγιζαν και την ημέρα των προσεχών Νωνών ή Ειδών ή Καλανδών, από τις οποίες οπισθοχωρητικώς όριζαν τις ημέρες των μηνών, γι’ αυτό πρέπει, αν η καθοριζόμενη ημέρα είναι μπροστά από τις Νώνες και τις Ειδούς, να προσθέτουμε μια μονάδα στον αριθμό που δείχνει την ημερομηνία τους και έπειτα να αφαιρούμε. Αν η καθοριζόμενη ημέρα είναι μπροστά από τις Καλένδες του επόμενου μήνα, να προσθέτουμε δυο μονάδες στον αριθμό των ημερών του μήνα στον οποίο ανήκει η καθοριζόμενη ημέρα και έπειτα να κάνουμε την αφαίρεση. Έτσι λοιπόν η ante diem quartum Nonas Februarias είναι η 2 Φεβρουαρίου (Νοnae Februariae η 5, προσθέτοντας 1 στο 5 και αφαιρώντας 4 έχουμε 2), η ante diem decimum Calendas Maias είναι η 22α Απριλίου. (ο Απρίλιος έχει 30, προσθέτοντας 2 και από το άθροισμα 32 αφαιρώντας το 10 έχουμε 22).

Σημείωση.Οι φράσεις με τις οποίες ανωτέρω ορίσαμε τις ημέρες του μήνα έχουν σολοικισμούς συντακτικούς Το κανονικό συντακτικώς είναι die quarto ante Nonas Februarias die decimo ante Calendas Maias. κ.τ.ό. Οι φράσεις που φανερώνουν ημερομηνία θεωρούνται ως μια έννοια και γι’ αυτό είναι δυνατό να χρησιμοποιείται μπροστά από αυτές η πρόθεση in ή ad ή ex, όπως: Caedem optimatium contulerat Catilina in ante dium V Cal. Novembres — Supplicalio indicta est ex ante diem V Idus Octobres — In Formiano esse volumus us que ad pridie Monas Maias.