65. Αριθμητικά η λατινική γλώσσα έχει μόνο επίθετα (numeralia adiectiva) και επιρρήματα (numeralia adverbia)· ουσιαστικά δεν έχει.

Τα αριθμητικά της Λατινικής είναι:

1) απόλυτα (numeralia cardinalia)·

2) τακτικά (numeralia ordinalia)·

3) πολλαπλασιαστικά (numeralia multiplicatīva)·

4) αναλογικά (numeralia proportinalia), όπως και στην ελληνική γλώσσα εκτός από τα ανωτέρω έχει και αριθμητικά

5) διανεμητικά (numeralia distributīva), αριθμητικά επίθετα με τα οποία δίνουμε απάντηση στην ερώτηση (quoteni?) ανά πόσοι; π.χ. bīnī ανά δύο, terni ανά τρεις κτλ.

Σημείωση.Χρονικά αριθμητικά (αντίστοιχα προς τα αρχαία ελληνικά δευτεραίος, τριταίος κτλ.) δεν έχει η Λατινική.

66. α´) Πίνακας των αριθμητικών
Αραβικά ψηφία	Ρωμαϊκά σημεία	Απόλυτα quot ? πόσοι;	Τακτικά quotus ? σε ποια θέση;	Διανεμητικά quoteni ? ανά πόσους;	Επιρρήματα quotiens ? πόσες φορές;
1	I	unus, -a. -um ένας, μία, ένα	primus, -a, -um πρώτος, πρώτη, πρώτο	singuli, -ae, -a ανά ένα	sĕmĕl μια φορά
2	II	dŭō, duae, duo δύο	secundus, -a, -um ή alter, -a, -um, δεύτερος, -η, -ο	bīnī, -ae, -a ανά δύο	bis δύο φορές
3	III	tres, tria τρεις, τρία	tertius, -a, -um τρίτος, -η, -ο	terni (trini) -ae, -a ανά τρεις	tĕr τρεις φορές
4	IV	quattuor	quartus, -a, -um	quaterni	quatĕr
5	V	quinque	quintus	quīni	quinquiēs
6	VI	sex	sextus	sēni	sexiēs
7	VII	septem	septĭmus	septēni	septiēs
8	VIII	octō	octāvus	octōni	octiēs
9	IX	nŏvem	nonus	novēni	noviēs
10	X	dĕcen	decĭmus	dēni	deciēs
11	XI	undecim		undeni	undecies
12	XII	duodecim	undecĭmus	duodeni	duodecies
			duodecinus
13	XIII	tredecim	tertius decimus	terni deni	ter decies
14	XIV	quattuordecim	quartus decimus	quaterni deni	quarter decies
15	XV	quindecim	quintus decimus	quini deni	quinquies decies
16	XVI	sedecim	sextus decimus	seni deni	sexies decies
17	XVII	septendecim	septimus decimus	septeni deni	septies decies
18	XVIII	duodeviginti	duodevicesimus	octoni deni ή duodeviceni	octies decies ή duodevicies
19	XIX	undeviginti	undevicesimus	noveni deni ή undeviceni	novies decies ή undevicies
20	XX	viginti	vicesimus	vīcēni	vicies
21	XXI	unus et viginti ή viginti unus	unus (primus) et vicesimus ή vicesimus primus	viceni singuli	semel et vicies (ή vicies et semel)
22	XXII	viginti duo	vicesimus secundus ή vιcesimus alter	viceni bini	vicies et bis (ή bis et vicies)
28	XXVIII	duodetriginta	duodetricesimus ή	duodetriceni	duodetricies
			vicesimus octavus
29	XXIX	undetriginta	undetricesimus	undetriceni	undetricies
30	XXX	triginta	tricesimus	trīcēni	tricies
40	XXXX
	ή XL	quadraginta	quadragesimus	quadragēni	quadragies
50	L	quinquaginta	quinquagesimus	quinquagēni	quinquagies
60	LX	sexaginta	sexagesimus	sexageni	sexagies
70	LXX	septuaginta	septuagesimus	septuageni	septuagies
80	LXXX	octoginta	octogesimus	octogeni	octogies
90	LXXXX
	ή XC	nonaginta	nonagesimus	nonageni	nonagies
100	C	centum	centesimus	centeni	centies
101	CI	centum et unus	centesimus primus	centeni singuli	centies semel
110	CX	centum decem	centesimus decimus	centeni deni	centies decies
120	CXX	centum viginti	centesimus vicesimus	centeni viceni	centies vicies
200	CC	ducenti, -ae, -a	ducentesimus	duceni	ducenties
300	CCC	trecenti	trecentesimus	treceni	trecenties
400	CCCC	quadringenti	quadrigentesimus	quadringeni	quadringenties
500	IƆή DC	quingenti	quingentesimus	quingeni	quingenties
600	IƆC ή DC	sescenti	sescentesimus	sesceni	sescenties
700	IƆCC
	ή DCC	septingenti	septingentesimus	septingeni	septingenties
800	DCCC	octingenti	octingentesimus	octingeni	octingenties
900	DCCCC	nongenti	nongentesimus	nongeni	nongenties
1000	M ή CIƆ		millesimus	singula milia	millies
2000	MM		bis millesimus	bina milia	bis millies
3000	MMM	duo milia	ter millesimus	terna milia	ter millies
5000	IƆƆ	tria milia	quinquies millesimus	quina milia	quinquies millies
10000	CCIƆƆ	quinque milia	decies millesimus	dena milia	decies millies
50000	IƆƆƆ	decem milia	quinquagies	quinquangena	quinquagies
		quinquaginta	millesimus	milia	millies
100000	CCCIƆƆƆ	milia	centies millesimus	centena milia	centies millies
1000000	CCCCIƆƆƆƆ	centum milia decies centum milia	decies centies millesimus	decies centena milia	decies centies millies

67. β´) Πίνακας των πολλαπλασιαστικών και αναλογικών.

Πολλαπλασιαστικά και αναλογικά εύχρηστα είναι λίγα, τα εξής:

1	unus	simplex, -plĭcis	απλός, -ή, -ό	simplus, -a, -um	απλός
2	duo	duplex, -plicis	διπλός, -ή, -ό	duplus, -a, -um	διπλάσιος
3	tres	triplex	τριπλός	triplus	τριπλάσιος
4	quattuor	quadrŭplex	τετραπλός	quadrŭplus	τετραπλάσιος
5	quinque	quincuplex	πενταπλός		—
7	septem	septemplex	επταπλός		—
8	octo	—	—	octŭplus	οκταπλάσιος
10	decem	decemplex	δεκαπλός	—
x100	centum	centŭplex	εκατονταπλός	—

Από αυτά. τα πολλαπλασιαστικά (σε -plex γεν. -plĭcis) είναι μονοκατάληκτα τριτόκλιτα επίθετα (§ 40 γ´) τα αναλογικά είναι τρικατάληκτα δευτερόκλιτα (§ 38, α´, bonus).

Σημείωση.Tα σημεία που χρησιμοποιούμε για την παράσταση των αριθμών στη λατινική γραφή είναι επτά, τα εξής: I = 1, V = 5, Χ = 10, L = 50, C = 100, ΙƆή (με ενωμένα αυτά τα δύο σημεία) D = 500 και Μ = 1000.

Καθένα από αυτά τα σημεία, όταν γράφεται δεξιά από άλλο που παριστάνει τον ίδιο ή μεγαλύτερο αριθμό, σημαίνει πρόσθεση· έτσι II (= 1 + 1) duo 2, CC (= 100 + 100) ducenti 200, VI (= 5 + I) sex έξι, XV (= 10 + 5) quindecim 15, LXX < = 50 + 10 + 10) septuaginta 70, IƆC ή DC (= 500 + 100) sescenti 600 κτλ. Όταν το σημείο είναι γραμμένο αριστερά από άλλο σημείο που παριστάνει άλλο μεγαλύτερο αριθμό, σημαίνει αφαίρεση· έτσι IV (= 5 - 1) quattuor 4, IX (= 10 - 1) novem 9, XL (= 50 - 10) quadraginta 40, XXIX (= 20 + 9) undetriginta 29, LXXXX (= 50 + 10 + 10 + 10 + 10) ή XC (= 100 - 10) nonaginta 90 κτλ.

To σημείο C όταν γράφεται αντίστροφα, δηλ. Ɔ αμέσως μετά το ΙƆ ή το D (= 500), αντιστοιχεί προς το 0 (μηδέν) των αραβικών ψηφίων, σημαίνει δηλ. πολλαπλασιασμό του προηγούμενου αριθμού επί 10, π.χ. ΙƆƆ ή DƆ (= 500 Χ 10) quinque milia 5000, ICƆƆ ή DƆ Ɔ = (500 Χ 100) quinquaginta milia 50000 κτλ.

To διπλάσιο του 500 (δηλ. το 1000) ή του 5000 (10000) κτλ. παρασταίνεται ως εξής: γράφονται αριστερά, εμπρός από την κάθετη γραμμή του ΙƆ (ή του D) τόσα C, όσα αντίστροφα C είναι μετά την κάθετη γραμμή, π.χ. CIƆ (bis ΙƆ =) mille 1000 CCIƆƆ (bis IƆƆ =) decem milia 10000, CCCIƆƆƆ (bis IƆƆƆ) = centum milia 100000, MDCCCXXI =1821 κτλ.

Παρατηρήσεις

68. Από τα απόλυτα αριθμητικά:

1) Από το quattuor (4) μέχρι και το centum (100) καθώς και το mille (1000) είναι άκλιτα.

Κλιτά είναι τα τρία πρώτα, δηλ. το unus (που σχηματίζει και πληθυντικό αριθμό), το duo και το tres και όσα φανερώνουν εκατοντάδες, τα οποία κλίνονται ως επίθετα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα (στον πληθυντικό αριθμό)∙ π.χ.

ducenti	ducentae	ducentă
ducentōrum	ducentārum	ducentōrum
	ducentis

κτλ. (§38, α´).

Κλιτό ακόμη είναι και το milia (ή millia), που κυρίως είναι ουσιαστικό (= χιλιάδες, πληθυντικός του άκλιτου mille) και κλίνεται όπως το tria.

2) Τα τρία πρώτα απόλυτα αριθμητικά κλίνονται ως εξής:

	Singularis			Pluralis
Nom.	unus	una	unī	unī	unae	ună
Gen.		unīus	(§62)	unōrum	unārum	unōrum
Dat.		unī			unīs
Acc.	unum	unam	unum	unōs	unās	una
Abl.	unō	unā	unō		unīs
	Αρσ.	Θηλ.	Ουδ.	Αρσ. και	θηλ.	Ουδέτ.
Nom.	duŏ	duae	duo	tres		tria
Gen.	duōrum	duārum	duōrum		trium
Dat.	duōbus	duābus	duōbus		tribus
Acc.	duōs (duo)	duās	duo	tres		tria
Abl.	duōbus	duābus	duōbus		tribus

Σημειωση . To unus, -a, -um χρησιμοποιείται στον πληθυντικό ως εξής:

α´) συνάπτεται με ονόματα μόνο πληθυντικού (pluralia tantum), όπως una castra ένα στρατόπεδο, unae litterae μία επιστολή (unum castrum = ένα φρούριο, una littera = ένα γράμμα τον αλφαβήτου § 34, 4, Α´ β´ Σημ.).

β´) Όταν μέσα στο λόγο έχει τη σημασία του μόνος ή του ο ίδιος, όπως uni Suēbi =μόνοι οι Σουηβοί, Lacedaemonii septingentos annos unis moribus vivunt = οι Λακεδαιμόνιοι επτακόσια έτη ζουν με τα ίδια ήθη.

69. Τα τακτικά και τα διανεμητικά επίθετα κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα. Τα διανεμητικά κλίνονται κανονικά μόνο στον πληθυντικό αριθμό, που τη γενική του τη σχηματίζουν συνήθως σε -um αντί σε -orum -arum (εξαιρείται το singuli, -ae, -a, που σχηματίζει τη γενική του κανονικά): bini, binae, bina (ανά δύο) Gen. binum (= binorum, binarum) - seni, senae, sena (ανά έξι) Gen. senum (senorum, senarum) (πρβ. § 15, 2).

70. Τα διανεμητικά (εκτός από το singuli, -ae, -a) χρησιμοποιούνται και ως απόλυτα αριθμητικά:

1) όταν συνάπτονται με ονόματα pluralia tantum (μονο πληθυντικού), όπως bina castra (= duo castra) δύο στρατόπεδα, binae litterae (= duae litterae) δύο επιστολές (πρβ. §68, 2 Σημ. α´)·

2) στον πολλαπλασιασμό, όπως quater septemi sunt duodetriginta (7 Χ 4 = 28), decies centena milia δέκα φορές εκατό χιλιάδες (100.000 x 10 = 1.000.000).

71. Στην εκφορά των σύνθετων αριθμών γενικώς παρατηρούμε τα εξής:

1) Αριθμοί σύνθετοι από δεκάδες και μονάδες που οι μονάδες τους είναι 8 ή 9 (όπως 18, 19, 28, 29 κτλ.) εκφέρονται συνήθως με αφαίρεση των μονάδων από την επόμενη δεκάδα (όπως 18 = duodeviginti, (19 =) undeviginti, (28 =) duodetriginta, (29 =) undetriginta κτλ. (πρβ. τα αρχαία ελληνικά δυοίν δέοντα είκοσι = 18, ενός δέοντα είκοσι = 19 και τα νέα ελληνικά είκοσι παρά δύο, σαράντα παρά ένα κτλ.).

2) Οι άλλοι σύνθετοι αριθμοί

α´) Οι μικρότεροι από το εκατό εκφράζονται με δύο τρόπους: ή προτάσσεται ο μικρότερος και ακολουθεί ο μεγαλύτερος με το σύνδεσμο et στο μεταξύ (duo et triginta = 32) ή προτάσσεται ο μεγαλύτερος και ακολουθεί ο μικρότερος με το et στο μεταξύ ή χωρίς αυτό: triginta et duo - triginta duo (32)·

β´) οι μεγαλύτεροι από το εκατό εκφέρονται κανονικά ως εξής:
προτάσσεται ο μεγαλύτερος και ακολουθεί ο μικρότερος συνήθως με το et στο μεταξύ, αν οι απλοί αριθμοί του σύνθετου είναι δύο (όπως centum et viginti, 120 - mille et ducenti, 1200) και χωρίς το et, αν είναι περισσότεροι, όπως ducenti triginta quinque, 235 - anno millesimo non- gentesimo tricesimo sexto = κατά το έτος χίλια εννιακόσια τριάντα έξι.

72. Οι κλασματικοί αριθμοί μάλλον ακολουθούν το νεοελληνικό τρόπο εκφοράς, δηλ. ο αριθμητής εκφέρεται με απόλυτο αριθμητικό, ο παρονομαστής με τακτικό, παρακολουθεί όμως κανονικά η λέξη partes (= μερη), οπως quinque octavace partes ( partes =),  tres decimae partes = 3/10 κτλ. septem et duo nonae partes = 7 και

Αν ο παρονομαστής είναι μεγαλύτερος από τον αριθμητή μόνο κατά μία μονάδα, συνήθως παραλείπεται, όπως duo partes (= duo tertiae partes) ,  tres partes (= tres quartae partes) (πρβ. τα αρχ.ελλην. τα πέντε μέρη = 5/6 τα εννέα μέρη = 9/10).

Αν αριθμητής είναι η μονάδα, παραλείπεται και εκφέρεται μόνο ο παρονομαστής με τη λέξη pars (= μέρος). όπως tertia pars (= una tertia pars) 1/3,
quarta pars (= una quarta pars) 1/4,
decima pars (una decima pars) 1/10 (πρβ. το δέκατο ή το ένα δέκατο).

Τo 1/2 λέγεται dimidia pars (= το μισό μέρος).

73. Τα αριθμητικά επιρρήματα (εκτός από τα τέσσερα πρώτα semel, bis, ter, quarter) σχηματίζονται με την κατάληξη -ies (ή αρχαϊκότερα -iens), όπως quinqu-ies ή quinqu-iens πέντε φορές, dec-ies ή dec-iens δέκα φορές.