55. Η λατινική γλώσσα έχει τις εξής αντωνυμίες:

1) προσωπικές (pronomina personalia),

2) κτητικές (pronomina possessīva),

3) δεικτικές (pronomina demonstratīva),

4) οριστικές (pronomina determinatīva),

5) αναφορικές (pronomina relatīva),

6) ερωτηματικές (pronomina interrogatīva),

7) αόριστες (pronomina indefinita),

Σημείωση.Η λατινική γλώσσα δεν έχει αυτοπαθείς και αλληλοπαθείς αντωνυμίες. Στο Συντακτικό θα αναπτυχθεί με ποιες αντωνυμίες και άλλα λεκτικά μέσα εκφράζεται στη Λατινική η αυτοπάθεια ή αλληλοπάθεια.

56. Προσωπικές αντωνυμίες (§55, 1) είναι η ego εγώ, tu εσύ, sui (γεν. πτώση) του εαυτού του. Κλίνονται ως εξής:

Singularis
(persona prima)		(persona sccunda)	(persona tertia)
Nom	egŏ εγώ	tu εσύ
Gen.	mĕī εμένα, μου	tŭī εσένα, σου	sŭī του εαυτού του
Dat.	mĭhĭ σ' εμένα	tĭbi σ' εσένα	sĭbĭ στον εαυτό του
Acc.	mē εμένα	tē εσένα	sē τον εαυτό του
Abl.	a mē από εμένα	ā tē από εσένα	a sē από τον εαυτό του
Ρluralis
Nom	nōs εμείς	vos εσείς	---------
Gen.	nŏstri, nŏstrum εμάς	vĕstri, vĕstrum εσάς	sŭi του εαυτού τους ή εαυτών τους
Dat.	nōbis σ' εμάς	vōbis σ' εσάς	sibi στον εαυτό τους ή εαυτών τους
Acc.	nōs εμάς	vōs εσάς	sē τον εαυτό τους ή τους εαυτούς τους
Abl.	a nobis από εμάς	a vobis από εσάς	a sē από τον εαυτό τους ή εαυτούς τους

1) Η ονομαστική της προσωπικής αντωνυμίας του γ' προσώπου που λείπει αναπληρώνεται με την ονομαστική μιας από τις δεικτικές ή οριστικές αντωνυμίες hīc, ille, is που κάθε φορά θα είναι η πιο κατάλληλη στο λόγο.

2) Από τους δύο τύπους της πληθυντικής γενικής του α' και του β' προσώπου (nostri, nostrum-vestri, vestrum) χρησιμοποιείται ο τύπος που λήγει σε -i, όταν η γενική αυτή μέσα στο λόγο είναι αντικειμενική ή κτητική, ο άλλος τύπος που λήγει σε -um χρησιμοποιείται, όταν η γενική αυτή είναι διαιρετική: amici memores nostri (vestri) sunt «οι φίλοι μνήμονες ημών (υμων) εισιν» (= οι φίλοι μας ενθυμούνται)· melior pars nostri immortalis est «το κρείττον ημών μέρος αθάνατόν εστι» (= το πολυτιμότερο μέρος μας είναι αθάνατο)· αλλά: multi nostrum πολλοί από μας, quis vestrum ποιος από σας.

Σημείωση.Οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών, εκτός από τον τύπο tu και τους τύπους της γενικής πληθυντικού του α' και του β' προσώπου, ενισχύονται, όταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή, με το πρόσφυμα met: egŏ-met (πβλ. «έγωγε»), nōsmet («ημείς γε - ημάς γε») - tēmet «σε γε», sēmet «εαυτόν γε». Ο τύπος tu ενισχύεται με το πρόσφυμα tĕ: tūte «συ γε». Τέλος οι τύποι me, te, se ενισχύονται με διπλασιασμό: mēmē «εμέ γε», tētē «σε γε», sēsē «εαυτόν γε».

57. Κτητικές αντωνυμίες (§ 55, 2) είναι οι εξής:

mĕus,	mĕa	mĕ-um	δικός μου, δική μου, δικό μου
nostĕr,	nostră	nostrum	δικός μας, δική μας, δικό μας
tŭ-us,	tŭa,	tŭ-um	δικός σου, δική σου, δικό σου
vestĕr,	vestră	vestrum	δικός σας, δική σας, δικό σας
sŭ-us,	sŭ-a	sŭ-um	δικός του, δική του, δικό του και δικός των, δική τους, δικό τους

Οι κτητικές αντωνυμίες κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα (βλ. §38, α' bonus και γ' niger). Toυ αρσενικού όμως meus κλητική του ενικού είναι mi (ή meus), όμοια δηλ. με την ονομαστική του ενικού· τότε και το όνομα που συνοδεύει την αντωνυμία τίθεται σε ονομαστική: mi fili παιδί μου (§19,3), meus oculus μάτι μου.

Σημείωση 1.Και των κτητικών αντωνυμιών οι τύποι ενισχύονται με το πρόσφυμα -met ή -pte: meamet facta τα κατορθώματά μου βέβαια, suāpte manu με το ίδιο του το χέρι.

Σημείωση 2.Από τις κτητικές αντωνυμίες noster και vester παράγονται τα μονοκατάληκτα επίθετα nostras (-atis) ημεδαπός, vestras (-ātis) υμεδαπός (βλ. §26, 4, Β'β').

58. Δεικτικές αντωνυμίες (§55,3) είναι οι εξής:

1) hīc, haec, hōc (σχετική με το α' πρόσωπο), αυτός δα, αυτή δα, αυτό δα·

2) istĕ, istă, istŭd (σχετική με το β' πρόσωπο) αυτός, αυτή, αυτό·

3) ille, illa, illŭd (σχετική με το γ' πρόσωπο) εκείνος, εκείνη, εκείνο·

4) tālis, tale τέτοιος, τέτοια, τέτοιο (τριτόκλιτη δικατάληκτη, §40 β')·

5) tantus, tanta, tantum τόσος, τόση, τόσο (για μέγεθος και για ηλικία)· (δευτερόκλιτη τρικατάληκτη §38 α')·

6) tŏt (άκλιτη, μόνο στον πληθυντικό) τόσοι, τόσες, τόσα·

7) tŏt - ĭdem (από το toti = tot και dem· άκλιτη μόνο στον πληθυντικό) άλλοι τόσοι κτλ.

Οι τρεις πρώτες κλίνονται ως εξής:

Singularis
Nom:	hic	haec	hōc	istĕ	istă	istŭd
Gen.		hūiŭs (προφ. hujus)			istīus
Dat.		hŭīc		---	istī
Acc.	hunc	hanc	hōc	istum	istam	istŭd
Abl.	hōc	hāc	hōc	istō	istā	istō
Pluralis
Nom:	hī	hae	haec	istī	istae	istă
Gen.	hōrum	hārum	hōrum	istōrum	istārum	istōrum
Dat.		hīs			istīs
Acc.	hōs	hās	haec	istōs	istās	istă
Abl.		hīs			istīs
Singularis				Pluralis
Nom.	illĕ	illă	illŭd	illī	illae	illă
Gen.		illīus		illōrum	illārum	illōrum
Dat.		illī			illis
Acc.	illum	illam	illŭd	illōs	illās	illă
Abl.	illō	illā	illō		illis

Σημείωση.Οι τύποι που λήγουν σε s ενισχύονται με την προσθήκη του προσφύματος ce: huisce, hisce, hosce κτλ. (πρβλ. αρχ. ελλην. ουτοσί, τουτουΐ, κτλ.).

59. Οριστικές αντωνυμίες είναι οι εξής:

1) ĭs, ĕă, ĭd αυτός, αυτή αυτό (σχετική με το τρίτο πρόσωπο· βλ. και §56,1)·

2) ipsĕ, ipsă, ipsŭm, ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο·

3) īdem, ĕădem, ĭdem ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο·

4) alter, altĕra, altĕrum ο άλλος, η άλλη, το άλλο.

Οι παραπάνω αντωνυμίες κλίνονται ως εξής:

Singularis
Nom:	ĭs	ĕă	ĭd	ipsĕ	ipsă	ipsum
Gen.		ēius (προφ. ejus)			ipsīus
Dat.		ĕi			ipsī
Acc.	eum	eam	id	ipsum	ipsam	ipsum
Abl.	eō	eā	eō	ipsō	ipsā	ipsō
Pluralis
Nom:	(ĕī) iī	eae	ĕă	ipsī	ipsae	ipsă
Gen.	eōrum	eārum	eōrum	ipsōrum	ipsārum	ipsōrum
Dat.		(ĕīs) ĭīs			ipsīs
Acc.	ĕōs	ĕās	ĕă	ipsōs	ipsās	ipsă
Abl.		(eīs) ĭīs			ipsīs
	Singularis			Pluralis
Nom:	īdem	ĕădem	ĭdem	ĕīdem ή ĭīdem	ĕaedem	ĕădem
Gen.		ēiūsdem		eōrundem	eārundem	eōrundem
Dat.		eīdem		eīsdem	(iīsdem)	īsdem
Acc.	eundem	eandem	ĭdem	eōsdem	eāsdem	eădem
Abl.	eōdem	eādem	eōdem	eīsdem	(iīsdem)	īsdem
	Singularis			Pluralis
Nom:	alter	altĕra	altĕrum	alterī	alterae	alteră
Gen.		alterīus		alterōrum	alterārum	alterōrum
Dat.		alterĭ			alterīs
Acc.	alterum	alteram	alterum	alterōs	alterās	alteră
Abl.	alterō	alterā	alterō		alterīs

Σημείωση.Η αντωνυμία idem, eadem, idem προήλθε από την is,ea, id και με το πρόσφυμα -dem, που όταν κλίνεται η αντωνυμία μένει αμετάβλητο (πρβ. ό-δε, ή-δε, τό-δε στην αρχ. Ελληνική).

Κατά την κλίση της αντωνυμίας το τελικό m εμπρός από το dem τρέπεται σε n: eundem, eorundem κτλ. (eumdem, eorumdem κτλ.).

60. Αναφορικές αντωνυμίες (§55,5) είναι οι εξής:

1) quī, quae, quŏd ο οποίος, η οποία, το οποίο·

2) quālis, quāle, τέτοιος -α -ο («οποίος - οποία - οποίο»), τριτόκλιτη δικατάληκτη (§40,β' facilis)·

3) quăntus, quanta, quantum όσος, όση, όσο· δευτερόκλιτη τρικατάληκτη (§38,α΄, bonus)·

4) quŏt (άκλιτη, πληθυντικού μόνο) όσοι, όσες, όσα· (πρβ. §58,6 tot)·

5) ŭter, utra, utrum ποιος από τους δύο, ποια από τις δύο, ποιο από τα δύο.

Η πρώτη και η τελευταία κλίνονται ως εξής:

Singularis				Pluralis
Nom.	quī	quae	quŏd	quī	quae	quae
Gen.		cūiŭs	(πρόφ. cujus)	quōrum	quārum	quōrum
Dat.		cuī	(πρόφ. μία συλλαβή)		quĭbus
Acc.	quĕm	quăm	quŏd	quōs	quās	quae
Abl.	quō	quā	quō		quĭbus
Singularis				Pluralis
Nom.	utĕr	ŭtra	utrum	utrī	utrae	utră
Gen.		utrīus		utrōrum	utrārum	utrōrum
Dat.		utrī			utrīs
Acc.	utrum	utram	utrum	utrōs	utrās	utră
Abl.	utrō	utrā	utrō		utrīs	(§38,γ)

Σημείωση 1.Της ενικής αφαιρετικής της αντωνυμίας qui, quae, quod υπάρχει και τύπος quī (= quo), που χρησιμοποιείται κυρίως στη φράση quicum (μαζί με τον οποίο κτλ.).

Σημείωση 2.Η (άκλιτη) αναφορική αντωνυμία quot όταν διπλασιάζεται γίνεται αοριστολογική (quotquot = οσοιδήποτε). Αοριστολογικές γίνονται όλες οι αναφορικές αντωνυμίες όταν προσλαμβάνουν το μόριο -cumque (που κατά την κλίση μένει αμετάβλητο) (pronomina relativa indefinita)·

1) quīcumque, quaecumque, quodcumque οποιοσδήποτε (gen. cuius-cumque, dat. cui-cumque κτλ.)∙

2) quāliscumque, quālecumque οιοσδήποτε, οποιοσδήποτε∙

3) quantuscumque, quantacumque, quantumcumque οσοσδήποτε∙

4) quotcumque οσοιδήποτε∙

5) utercumque, utrăcumque, utrumcumque οποιοσδήποτε από τους δύο (gen. utriuscumque, dat. utricumque κτλ.)·

61. Ερωτηματικές αντωνυμίες (§55,6) είναι οι εξής:

1) quĭs, quĭd? (ουσιαστική) ποιος, -α, -ο

2) quĭ, quae, quŏd? (επιθετική) ποιος, -α, -ο

3) ŭter, ŭtra, ŭtrum? ποιος από τους δύο;

4) quālis, quāle∙ τι λογής; (πρβ. §60,2)

5) quantus. quanta, quantum? πόσος, -η, ο; ποιας ηλικίας;

6) quŏt? (άκλιτη, μόνο πληθυντικού) πόσοι; (πρ . §58,6 tot).

Εκτός από την quis, quid, οι υπόλοιπες (κλιτές) ερωτηματικές αντωνυμίες κλίνονται όπως και οι αντίστοιχες αναφορικές (§60).

Η quis, quid κλίνεται ως εξής:

Singularis
	Αρσενικό και θηλυκό			Ουδέτερο
Nom.		quĭs	ποιός	quĭd	ποιο;
Gen.		cūius	τίνος
Dat.		cūi	σε ποιον;
Acc.		quem	ποιον;	quĭd	ποιο;
Abl.		quō
Pluralis
	Αρσενικό και θηλυκό			Ουδέτερο
Nom.	quī	ποιοι;	quae ποιες;	quae ποια;
Gen.	quōrum	τίνων;	quārum τίνων;	quōrum τίνων;
Dat.			quĭbus
Acc.	quōs	ποιους;	quās ποιες;	quae ποια;
Abl.			quĭbus	(πρβ. §60, 1).

Σημείωση 1.Της ενικής αφαιρετικής της αντωνυμίας quĭs, quĭd, υπάρχει και τύπος qui (= quo), (πρβ. §60, Σημ. 1).

Σημείωση 2.Στις δύο πρώτες ερωτηματικές αντωνυμίες πολλές φορές προστίθεται το απορηματικό μόριο nam (λοιπόν), που μένει αμετάβλητο κατά την κλίση: quisnam? quidnam? ποιος λοιπόν; τι λοιπόν; quinam? quaenam? quodnam? ποιος λοιπόν; κτλ. gen. cuiusnam, dat. cuinam κτλ. (πρ . §60, Σημ. 2).

Σημείωση 3.Από την ενική γενική cuius (τίνος;) παράγεται και μια άλλη ερωτηματική αντωνυμία (τρικατάληκτη δευτερόκλιτη) η cūiŭs, cūiă, cūiŭm, με κτητική σημασία: cuia vox? τίνος φωνή; Από αυτή την αντωνυμία παράγεται το ερωτηματικό μονοκατάληκτο επίθετο cuias (γεν. cuiātis κτλ. = «ποδαπός»;), σ' αυτό αποδίδονται ως απάντηση το nostras «ημεδαπός» και vestras «υμεδαπός» (§26, 4, Β', β).

62. Αόριστες αντωνυμίες (§55,7) είναι οι εξής:

Ουσιαστικές 1) quĭs, (quae ή qua), quĭd, ένας, μία, ένα	Επιθετικές 1) quĭ, quae ή qua, quŏd κάποιος, -α, -ο
Gen. cūius, Dat. cui κτλ. (§60 και §61).
Του ουδετέρου πληθυντικού ονομαστική και αιτιατική συνήθως qua και σπανιότερα quae (μερικά)·
2) alĭquis, (alĭqua η alĭquae). alĭquid κάποιος, -α, -ο	2) aliquī, aliquă, aliquŏd∙ κάποιος, -α, -ο·
Gen. alicūius, Dat. alicui κτλ. (§60 και §61).
Του ουδετέρου πληθυντική ονομαστική και αιτιατική συνήθως aliqua (μερικά)·
3) quispiam, (quaepiam) ή quidpiam κάποιος, -α, -ο	3) quispiam, quaepiam, quodpiam κάποιος, -α, -ο
Gen. cuiuspiam, Dat. cuipiam κτλ.
4) quisquam, quidquam ή quicquam, κάποιος, -α, -ο∙	4) ullus, ulla, ullum κάποιος, -α, -ο·
Gen. cuiusquam, Dat. cuiquam κτλ. Gen. ullīus, Dat. ulli, acc. ullum,ullam, ullum κτλ. Ο πληθυντικός κοινός και των δύο: ulli, ullae, ulla κτλ. (§38,α').
5) quīdam, quaedam, quiddam, κάποιος, -α, -ο	5) quīdam, quaedam, quoddam κάποιος, -α, -ο·
Gen. cuiūsdam, dat. cuidam, acc. quendam, quandam Plur. Gen. quorundam, quarundam (πρβ. §59 Σημ. idem)
6) -------	6) aliquot (άκλιτη) μερικοί (§ 60,4)
7) quilĭbet, quaelibet, quidlibet οποιοδήποτε	7) quilibet, quaelibet, quodlibet οποιοσδήποτε
Gen. cuiuslibet, dat. cuilibet κτλ.
8) quivis, quaevis, quidvis οποιοσδήποτε (όποιος θέλεις)	8) quivis, quaevis, quodvis οποιοσδήποτε (όποιος θέλεις)
Gen. cuiusvis, Dat. cuivis κτλ.
9) quisque,(quaeque) quidque κάποιος-καθένας,καθεμία,καθένα	9) quisque, quaeque, quodque καθένας, καθεμία, καθένα
Gen. cuique Dat. cuivis κτλ.
10) unusquisque, unumquidque καθένας χωριστά	10) unusquique, unaquaeque, unumquodque καθένας χωριστά
Gen. uniuscuiusque, Dat. unicuique, Acc. unumquemque κτλ. (το unus και το quis ή qui κλίνονται χωριστά)·
11) nemo (από το ne + hemo, ήτοι homo) κανένας - Gen. nullius, Dat. nemini, Acc. neminem. Η αφαιρετική και όλος ο πληθυντικός ελλείπουν και αναπληρώνονται από τη nullus-a-um	11) nullus, nulla, nullum: κανένας, καμία, κανένα Gen. nullius, Dat. nullī, Acc. nullum, nullam, nullum κτλ, (βλ. παραπάνω, 4, ullus)
12) nihil (ουδέτερο ουσιαστικό, ενικού αριθμού ονομ. και αιτιατ. μόνο)· τίποτε. Οι τύποι που λείπουν στην κλίση αναπληρώνονται από το nulla res (Gen. nullīus rei, Dat. nulli rei, Abl. nulla re § 32)·
13) alter, altĕra, altĕrum ο άλλος (βλ. §59)·
14) neuter, neutra, neutram κανένας από τους δυο - Gen. neutrīus, Dat. neutri, Acc. neutrum, neutram, neutram κτλ. (§60, uter)·
15) ambo, ambae, ambo· και οι δύο (κλίνονται όπως το αριθμητικό duo, duae, duo)·
16) aliŭs, alĭa, alĭud, άλλος, άλλη, άλλο - Gen. alīus, Dat. aliī, acc. alium, aliam, aliud κτλ. (σαν τρικατάληκτο δευτερόκλιτο επίθετο).

Σημείωση.Σχηματίζουν τη γενική ενικού και των τριών γενών σε -īus και τη δοτική σε -ī εκτός από τις αντωνυμίες iste, ille (§58), ipse, alter (§59), ullus, nullus, uter και neuter, το αριθμητικό unus, -a, -um (ένας) και τα επίθετα solus, a, -um (μόνος) και tutus, -a, -um (ολόκληρος)· τις άλλες πτώσεις τις σχηματίζουν όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα (§38, α'): unus, -a, -um, Gen. unīus, Dat. unī, Acc. unum, unam, unum κτλ. solus, -a, -um Gen. solīus, Dat. solī, Acc. solum, solam, solum κτλ. -totus, -a,–um, Gen. totīus, Dat. totī, Acc. totum, totam, totum κτλ.

To i του -ius της γενικής ενικού των παραπάνω αντωνυμιών και επιθέτων, που παρά τον κανόνα (§6 Σημ.) είναι συνήθως μακρό, λαμβάνεται και ως βραχύ κυρίως στους ποιητές: alterīus και alterĭus κτλ., αλλά πάντοτε (alĭus) γεν. alīus.

63. Συσχετικές αντωνυμίες (pronomina correlativa)

Ερωτηματικές (§61)	Δεικτικές και ορι- στικές (§58-59)	Αναφορικές (§60)	Αόριστες (§62)
quis?	hic, iste ille, is κτλ.	qui quicumque	aliquis κτλ.
qualis?	talis	qualis qualiscumque	—
quantus?	tantus	quantus quantuscumque	aliquantus
quot?	tot	quot quotcumque	aliquot

64. Συσχετικά αντωνυμικά επιρρήματα
(adverbia pronominalia correlativa)

α') Τοπικά

Ερωτηματικά	Δεικτικά	Αναφορικά	Αόριστα
ubi? πού;	hic εδώ istic αυτού illic εκεί — ibi εδώ ibidem στον ίδιο τόπο	ubi, όπου ubicumque οπουδήποτε	alĭcŭbi κάπου usquam κάπου ubīque παντού nusquam πουθενά — alĭbi σε άλλο μέρος
quo? σε ποιο μέρος;	huc εδώ ista, istuc σ'αυτό το μέρος illo, illuc σ' εκείνο το μέρος — eo σ'αυτό τον τόπο eodem στον ίδιο τόπο	quo όπου quocumque οπουδήποτε	aliquo σε κάποιο τόπο — alio σε άλλο τόπο
unde? από πού;	hinc από δω instinc από αυτό το μέρος illinc από εκεί — inde από εδώ indidem από τον ίδιο τόπο utrimque και από τα δύο μέρη	unde από όπου undecumque από οποιοδήποτε μέρος	alicunde από κάποιο μέρος undique από όλα τα μέρη — aliunde από άλλα μέρη
qua? μέσω ποιου τόπου;	hāc μέσω αυτού εδώ του τόπου eā μέσω αυτού του τόπου	quā μέσω του τόπου από τον οποίο	—

Τα ανωτέρω επιρρήματα είναι κυρίως αφαιρετικές των αντίστοιχων αντωνυμιών, στις οποίες εννοείται η αφαιρετική via (του ονόματος via οδός).

β') Χρονικά

quando? πότε; tum τότε - quondam κάποτε, olim κάποτε, παλιά umquam aliquando ενίοτε - numquam ουδέποτε - alias άλλοτε.