Λατινική Γραμματική (Γ΄ Γενικού Λυκείου)
5. Τα παραθετικά 44. Στα επίθετα της Λατινικής, όπως της Ελληνικής, διακρίνουμε τρεις βαθμούς (gradus). 1) θετικό (gradus positīvus): altus, -a, -um υψηλός, -ή. -ό· 2) συγκριτικό (gradus comparatīvus): altior, altius (§ 40, β) υψηλότερος -η -o· 3) υπερθετικό (gradus superlatīvus): altissimus, altissima, altissimum υψηλότατος, -η, -ο. 45. Οι καταλήξεις των παραθετικών είναι: 1) του συγκριτικού -ior (αρσεν. και θηλ.), -ius (ουδ.) και 2) του υπερθετικού -issimus, -issima, -issimum. Οι ανωτέρω καταλήξεις προστίθενται στο θέμα του θετικού (ή της επιθετικής μετοχής), που το βρίσκουμε, αν από τη γενική ενικού του αρσενικού αφαιρέσουμε την κατάληξη -i ή is· π.χ.
46. Από τα παραθετικά: 1) τα συγκριτικά επίθετα είναι τριτόκλιτα δικατάληκτα (βλ. § 40, β´)· 2) τα υπερθετικά επίθετα είναι δευτερόκλιτα τρικατάληκτα (βλ. § 38, bonus). 47. Διαφορετικός σχηματισμός παραθετικών.-1) Έξι επίθετα σε -ilis, τα: facĭlis εύκολος, difficĭlis δύσκολος, similis όμοιος, dissimilis ανόμοιος, humilis ταπεινός και gracilis ισχνός, σχηματίζουν το υπερθετικό με την προσθήκη στο θέμα τους της καταλήξεως -lĭmus:
2) Όσα επίθετα λήγουν σε -er (είτε δευτερόκλιτα είτε τριτόκλιτα) σχηματίζουν τον υπερθετικό με την κατάληξη -rimus που προστίθεται στην ενική ονομαστική του αρσενικού:
Σημείωση.Και το επίθετο vetus παλαιός (γεν. veter-is) σχηματίζει υπερθετικό σε -rimus: veter-rimus. Του επιθέτου matūrus ώριμος υπερθετικό είναι maturissimus και maturrimus. 48. Τα επίθετα που λήγουν σε -dicus, -volus, -ficus (σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ρήματα dico λέγω, facio κάνω, volo θέλω) σχηματίζουν τα παραθετικά σε -entior, -entissimus: maledĭcus (γεν. maledĭci) κακολόγος, maledic-entior, -entius, maledic-entissimus, -a, -um magnifĭcus (γεν. magnifici) μεγαλοπρεπής, magnific-entior, -entius, magnific-entissimus, -a, -um· benevŏlus (γεν. benevoli) ευμενής, benevol-entior, -entius, benevol-entissimus, -a, -um∙ Σημείωση.Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται τα παραθετικά και του επιθέτου provĭdus (γεν. provid-i) προορατικός (provid-entior, provid-entissimus). Ο σχηματισμός αυτός των ανωτέρω παραθετικών είναι κανονικός, επειδή αρχικά ο θετικός βαθμός των επιθέτων ήταν maledĭcens, magnifĭcens, benevŏlens, provĭdens. Του επιθέτου dives πλούσιος (που η γενική του είναι divĭt-is, και με συγκοπή dit-is) παραθετικά είναι divit-ior και dit-ior, divit-issimus και dit-issimus. 49. Ανώμαλα παραθετικά bonus αγαθός - mĕlĭor, -ius καλύτερος - optim-us, -a, -um άριστος· malus κακός - peior, peius χειρότερος - pessim-us, -a, -um χείριστος∙ magnus μεγάλος - maior, maius μεγαλύτερος - maximu-us,-a, um μέγιστος· parvus μικρός - minor, minus μικρότερος - minim-us, -a, -um ελάχιστος· multi,-ae, -a πολλοί -plures, plura περισσότεροι - plurim-i, -ae, -a πλείστοι (§ 41, 1, α´, Σημ.). multum πολύ - plus περισσότερο - plurimum πάρα πολύ. Σημείωση.Των άκλιτων επιθέτων frugi συνετός και nequam τιποτένιος (§ 42, 1) παραθετικά είναι του frugi: frugal-ior, frugal-ius, frugal-issimus, -a, -um, του nequam, nequior, nequius, nequissimus, -a, -um. 50. Επίθετα ελλειπτικά ως προς τους βαθμούς των παραθετικών (defectiva gradibus). Δεν έχουν παραθετικά (όπως και στην ελληνική γλώσσα) τα επίθετα που φανερώνουν ποιότητα ή ιδιότητα, η οποία δεν μπορεί να παρουσιάζει διάφορους βαθμούς, όπως είναι εκείνα που φανερώνουν 1) ύλη, π.χ. aureus χρυσός, ferrĕus σιδερένιος, 2) τόπο ή χρόνο, π.χ. marinus θαλασσινός, nocturnus νυκτερινός, 3) μέτρο, π.χ. bipes δίποδος, triennis τρίχρονος, 4) συγγένεια ή καταγωγή, π.χ. paternus πατρικός, fraternus αδελφικός, romānus ρωμαϊκός, 5) κάτι απόλυτο ή άρνηση, π.χ. mortālis θνητός, omnipŏtens παντοδύναμος, immortalis αθάνατος, insōmnis άυπνος κτλ. 2) Δεν έχουν θετικό προπάντων παραθετικά επίθετα που σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα (όπως και στην ελληνική γλώσσα):
3) Δεν έχουν το ένα από τα δύο παραθετικά: α´) συγκριτικό, τα επίθετα
β´) υπερθετικό, τα επίθετα
51. Τέσσερα επίθετα, το extĕrus ο έξω, infĕrus ο κάτω, supĕrus ο άνω και postĕrus ο επόμενος στον υπερθετικό βαθμό είναι abundantia (πβ. § 42, 2) δηλ. έχουν δύο τύπους:
52. Παραθετικά περιφραστικά.- Τα επίθετα σε -us όσα εμπρός από αυτό έχουν φωνήεν, σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά τους περιφραστικώς, δηλ. το συγκριτικό με το magis πιο και το θετικό, και το υπερθετικό με το maxime πολύ και το θετικό:
(Πβ. τα αρχαία ελληνικά: φίλος, μάλλον φίλος, μαλιστα φίλος κτλ.). Σημείωση.Όσα λήγουν σε -quus σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά π.χ. antīquus αρχαίος, antiquior, antiquissimus. 53. Παραθετικά επιρρημάτων.- Επιρρήματα που σχηματίζουν παραθετικά στη λατινική (όπως και στην ελληνική) είναι προπάντων όσα παράγονται από επίθετα ακόμη και μερικά που έχουν τοπική ή χρονική σημασία. Συγκριτικός βαθμός των επιρρημάτων που παράγονται από επίθετα είναι η ενική αιτιατική του ουδετέρου του συγκριτικού του επιθέτου· ο υπερθετικός σχηματίζεται από το θέμα του υπερθετικού του επιθέτου με την κατάληξη -e, όπως:
54. Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||