2. Τριτόκλιτα επίθετα

39. Τα τριτόκλιτα επίθετα λήγουν:

1) τα τρικατάληκτα σε -er, -(e)ris, -(e)re·

2) τα δικατάληκτα σε -is, -e και τα συγκριτικά σε -ior, ius·

3) τα μονοκατάληκτα, πολλά σε x, όπως τα audax τολμηρός, rapax αρπακτικός, felix ευτυχής, κτλ., άλλα σε -el, -r, -es, -us, -ns, κτλ., όπως vigil (-gĭlis) άγρυπνος, pauper (-pĕris) φτωχός, dives (-vĭtis) πλούσιος, vetus (-tĕris) παλαιός, prudens (-entis) συνετός κτλ.

Σημείωση.Τα τριτόκλιτα επίθετα κυρίως είναι ή δικατάληκτα ή μονοκατάληκτα. Όσα από αυτά παρουσιάζονται ως τρικατάληκτα (με κατάληξη -er) ήταν και αυτά δικατάληκτα (celĕr-is αρσ. και θηλ., celĕre ουδ., acr-is αρσ. και θηλ. acr-e ουδ), ύστερα απέβαλαν την κατάληξη της ενικής ονομαστικής και κλητικής (-is) και όσα εμπρός από το χαρακτήρα του θέματος r είχαν άλλο σύμφωνο ανέπτυξαν εμπρός από το r ένα e βραχύ. Έτσι από το acr-is προήλθε το acr- και έπειτα το ac-e-r. (Πρβλ. §38, liber, niger).

40. Παραδείγματα τριτόκλιτων επιθέτων

α´. Τρικατάληκτα

(celer ταχύς, acer οξύς)
Singularis
Nom.	celer	celĕris		celĕre	acer	acris	acre
Gen.		celeris				acris
Dat.		celeri				acri
Acc.	celerem	celerem		celere	acrem	acrem	acre
Voc.	celer	celeris		celere	acer	acris	acre
Abl.		celeri				acri
Ρluralis
Nom.	celĕres	celĕres		celeria	acres	acres	acria
Gen,		celerium				acrium
Dat.		celeribus				acribus
Acc.	celeres	celeres		celeria	acres	acres	acria
Voc.	celeres	celeres		celeria	acres	acres	acria
Abl.		celeribus				acribus

Όπως το acer κλίνονται το celĕber (-bris, -bre) ονομαστός, salūber υγιεινός, equēster (-stris, -stre) ιππικός, pedester πεζικός κ.ά. To celer είναι μοναδικό (§39,3 Σημ.).

Β´. Δικατάληκτα

(facĭlis εύκολος, altior υψηλότερος)

Singularis
	Αρσ. και θηλ.		Ουδ.	Αρσ. και θηλ.		Ουδ.
Nom.	facĭlis		facĭle	altior		altĭus
Gen.		facilis			altiōris
Dat.		facili			altiōri
Acc.	facilem		facile	altiōrem		altĭus
Voc.	facilis		facile	altior		altĭus
Abi.		facili			altiōr-e
Pluralis
Nom.	facĭles		facilĭa	altiōres		altiōr-a
Gen.		facilĭum			altiōr-um
Dat.		facilĭbus			altior-ĭbus
Acc.	faciles		facilia	altiōres		altiōr-a
Voc.	faciles		facilia	altiores		altiōr-a
Abl.		facilibus			altior-ĭbus

Όπως το facĭlis κλίνονται τα: difficĭlis δύσκολος, similis όμοιος, dissimilis, ανόμοιος, fertĭlis εύφορος, fortis ισχυρός, gravis βαρύς κ.ά.

Όπως το altior, -us κλίνονται όλα τα συγκριτικά (γι' αυτά θα γίνει λόγος παρακάτω).

Γ´. Μονοκατάληκτα

(felix ευτυχής, prudens συνετός)
Singularis
	Αρσ. θηλ.	και ουδ.	Αρσ. θηλ.	και ουδ.
Nom.	fēlix		prūdēns
Gen.	felīcĭs		prudentis
Dat.	felīci		prudentī
Acc.	felīcĕm	felix	prudentĕm	prudens
Voc.	felix	felix	prudens	prudens
Abl.	felīci		prudentī
Pluralis
Nom.	felīcēs	felicĭa	prudentēs	prudentĭa
Gen.	felicĭŭm		pnidentĭŭm
Dat.	felicĭbus		prudentĭbus
Acc.	felicēs	felicĭa	prudentēs	prudentĭa
Voc.	felicēs	felicĭa	prudentēs	prudentĭa
Abl.	felicĭbus		prudentĭbus

Όπως το felix κλίνονται τα: atrox (atrōcis) σκληρός, ferox άγριος, audax (audācis) τολμηρός, rapax αρπακτικός κ.ά.

Όπως το prudens κλίνονται τα: ingens υπερμεγέθης, vehĕmens σφοδρός, sapĭens σοφός, elĕgans κομψός κ.ά.

41. Παρατηρήσεις στα τριτόκλιτα επίθετα. Τα τριτόκλιτα επίθετα έχουν την αφαιρετική του ενικού σε -i, τη γενική του πληθυντικού σε -ium και την ονομαστική (αιτιατική και κλητική) πληθυντικού του ουδετέρου σε -ia: celer - celeri - celerium - celeria, gravis - gravi - gravium - gravia, felix - felici - felicium - felicia (βλ. §26,2 β´ και γ´ και Σημ.).

Εξαιρούνται και

1) έχουν κανονικά την αφαιρετική του ενικού σε -e, τη γενική πληθυντικού σε -um και την ονομαστική (αιτιατική και κλητική) του πληθυντικού του ουδέτερου σε -a:

α´) τα συγκριτικά επίθετα, π.χ. altior, altius-altiore, altiorum, altiora.

Σημείωση.Tα ανώμαλα παραθετικά plūres (περισσότεροι) και complūres (πάμπολλοι) έχουν τη γενική του πληθυντικού σε -ium: (plures, plura) plurium, (complures, complura) complurium

β´) τα μονοκατάληκτα επίθετα compos (-ŏtis) εγκρατής, dives (-ĭtis) πλούσιος, partĭceps (-cĭpis) μέτοχος, pauper (-pĕris) φτωχός, princeps (-cĭpis) πρώτος, superstes (-stitis) επιζών και vetus (-teris) παλαιός: divitĕ - divitum, vetere - veterum - vetera. (Από τα προηγούμενα επτά μονοκατάληκτα επίθετα μόνο το vetus σχηματίζει πληθυντικό του ουδετέρου vetera και το dives, ditia (αντί divitia με απλολογία).

2) έχουν τη γενική πληθυντικού σε -um (αν και έχουν την αφαιρετική ενικού σε -i) τα επίθετα inops (-ŏpis) ενδεής και memor (-ŏris) μνήμων: (inŏpi) inŏpum, (memori) memŏrum.