Λατινική Γραμματική (Γ΄ Γενικού Λυκείου)

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

35. Τα επίθετα (adiectīva) και στη Λατινική είναι:

1) τρικατάληκτα: alt-us, alt-a, alt-um υψηλός, -ή, -ό· celer, celĕr-is, celĕr-e ταχύς -εία, -υ·

2) δικατάληκτα: fortis, fort-is, fort-e δυνατός -η-ο·

3) μονοκατάληκτα: felix ευτυχισμένος -η -ο.

36. Από τα επίθετα

1) Τα τρικατάληκτα είναι:

α´) δευτερόκλιτα, επίθετα δηλ. που κλίνονται στο αρσενικό και ουδέτερο κατά τη β΄ κλίση και στο θηλυκό κατά την α´ κλίση: long-us, long-a, long-um μακρός -α, -ο· liber, libĕra, libĕr-um ελεύθερος -η -ο·

β´) τριτόκλιτα, επίθετα δηλ. που κλίνονται κατά την γ´ κλίση και στα τρία γένη: celer, celĕris, celĕre ταχύς, -εία, -υ, acer, acris, acre οξύς, -εία, -υ.

2) Τα δικατάληκτα και τα μονοκατάληκτα επίθετα είναι όλα τριτόκλιτα: facĭl-is (αρσ. και θηλ.), facĭl-e (ουδ.) εύκολος -η -ο, felix (αρσ. θηλ. και ουδ.) ευτυχισμένος -η -ο.

Δικατάληκτα είναι όλα τα επίθετα του συγκριτικού βαθμού, όπως alt-ĭor (αρσεν. και θηλ.), alt-ĭus (ουδ.) ψηλότερος -η -ο.

1. Δευτερόκλιτα επίθετα

37. Τα δευτερόκλιτα επίθετα λήγουν:

1) σε -us, -a, -um: bon-us, bon-a, bon-um αγαθός, -η, -ο·

2) σε -er, -(er)a, -(er)um: liber, libĕr-a, libĕr-um ελεύθερος, -η, -ο, niger, nigra, nigr-um μαύρος, -η, -ο.

Σημείωση.Μόνο ένα επίθετο λήγει σε -ur -ura –urum, το satur, satŭra, satŭrum πλήρης.

38. Παραδείγματα δευτερόκλιτων επιθέτων

α´) bonus αγαθός

Singularis

Pluralis

Nom.

bŏn-ŭs

bon-ă

bŏn-ŭm

bon-i

bon-ae

bon-a

Gen.

bon-ī

bon-ae

bon-ī

bon-ōrum

bon-ārum

bon-ōrum

Dat.

bon-ō

bon-ae

bon-ō

bon-īs

Acc.

bon-ŭm

bon-ăm

bon-ŭm

bon-ōs

bon-ās

bon-ă

Voc.

bon-ĕ

bon-ă

bon-ŭm

bon-ī

bon-ae

bon-ă

Abl.

bon-ō

bon-ā

bon-ō

bon-īs

β´) liber ελεύθερος

Singularis

Pluralis

Nom.

liber

libĕr-ă

libĕr-ŭm

libĕr-i

libĕr-ae

libĕr-ă

Gen.

liber-ī

liber-ae

liber-ī

liber-ōrum

liber-ārum

liber-ōrum

Dat.

liber-ō

liber-ae

liber-ō

liber-īs

Acc.

liber-ŭm

liber-ăm

liber-ŭm

liber-ōs

liber-ās

libĕră

Voc.

liber

liber-ă

liber-ŭm

liber-ī

liber-ae

libĕr-ă

Abl.

liber-ō

liber-ā

liber-ō

liber-īs

γ´) niger μαύρος

Singularis

Pluralis

Nom.

nigĕr

nigr-ă

nigr-ŭm

nigr-i

nigr-ae

nigr-ă

Gen.

nigr-ī

nigr-ae

nigr-ī

nigr-ōrum

nigr-ārum

nigr-ōrum

Dat.

nigr-ō

nigr-ae

nigr-ō

nigr-īs

Acc.

nigr-ŭm

nigr-ăm

nigr-ŭm

nigr-ōs

nigr-ās

nigr-ă

Voc.

niger

nigr-ă

nigr-ŭm

nigr-ī

nigr-ae

nigr-ă

Abl.

nigr-ō

nigr-ā

nigr-ō

nigr-īs

Όπως το bonus, -a, -um κλίνονται και τα malus, -a, -um, κακός, magnus, -a, -um μεγάλος, parv-us, -a, -um μικρός κ.ά.

Όπως το liber κλίνονται τα επίθετα asper (-ĕra, -ĕrum) τραχύς, miser άθλιος, tener τρυφερός, τα σύνθετα που λήγουν σε -fer ή -ger, όπως το frugĭfer (-fĕra, -fĕrum) καρποφόρος, pomĭfer οπωροφόρος, armiger οπλοφόρος κτλ. και το μοναδικό satur, satŭra, satŭrum πλήρης. Τα επίθετα αυτά στην ενική ονομαστική και κλητική του αρσενικού έχουν αποβάλει την κατάληξη (-us και -e). Ετσι από το liber-us προήλθε το liber, από το miser-us το miser κτλ. (βλ. § 17 puer και § 18).

Όπως το niger κλίνονται τα επίθετα aeger (-gra, -grum) άρρωστος, creber (-bra, -brum) πυκνός, pulcher (-chra, -chrum) ωραίος, ruber (-bra, -brum) ερυθρός, sacer (-cra, -crum) ιερός κ.ά. Και τα επίθετα αυτά στην ενική ονομαστική και κλητική του αρσενικού έχουν αποβάλει την κατάληξη (-us, -e). Μετά την αποβολή της καταλήξεως σ' αυτές τις πτώσεις ανέπτυξαν ένα βραχύ e εμπρός από το χαρακτήρα του θέματος r. Μ' αυτό τον τρόπο από το nigr-us προήλθε το nigr- και έπειτα nig-e-r, από το sacr-us το sacr- και έπειτα sac-e-r κτλ. (βλ. §17 ager και §18).