γλωσσικά σχόλια

ερμηνευτικά σχόλια

63	ὀλίγῳ πρότερον εἰρήκαμεν	στις παραγρ. 31-35 παρουσιάζει αναλυτικά τις αρετές
64	ἢν παυσώμεθα... ἐπιθυμοῦντες	πρέπει η Αθήνα να παραιτηθεί επιτέλους από τη θαλάσσια ηγεμονία, που υπήρξε επιζήμια για την Αθηναϊκή δημοκρατία· ο Ισοκράτης έχει επίγνωση, βέβαια, των αντιδράσεων που θα προκαλέσει αυτή η πρότασή του «ἴσως δ' ἂν ἀκούσασιν ὑμῖν δεινὸν εἶναι δόξειε καὶ παρὰ πολὺ τῆς τῶν ἄλλων ἐξηλλαγμένον διανοίας».
	αὕτη... καὶ τὴν δημοκρατίαν ἐκείνην καταλύσασα	εννοεί τη δημοκρατία που ίδρυσαν ο Σόλωνας και ο Κλεισθένης. Διατηρήθηκε ως τα Μηδικά και βασικό όργανο της πολιτείας ήταν ο Άρειος Πάγος. Αυτήν τη δημοκρατία που θαυμάζει ο Ισοκράτης κατέλυσε η κυριαρχία των Αθηναίων στη θάλασσα.
65	χαλεπόν ἐστι... ἀνεκτόν τι λέγειν	προφανείς οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει ο ρήτορας στην προσπάθειά του να πείσει τους Αθηναίους για ριζική μεταρρύθμιση. Και επιχειρεί να προκαταλάβει τους ακροατές του.
66	ἀληθεῖς μὲν ὄντας φιλαπεχθήμονας δέ	η αλήθεια δημιουργεί έχθρες, όταν δεν είναι ευχάριστη. Η αντίθεση εκφράζει με σαφήνεια αυτήν την πραγματικότητα.
	οὔτε δικαίας ἀρχῆς ἐπιθυμοῦμεν οὔτε γενέσθαι δυνατῆς οὔτε συμφερούσης ἡμῖν	η εξουσία που επιθυμούν παρά πολύ οι Αθηναίοι, είναι, κατά τον Ισοκράτη, άδικη και αδύνατη αλλά και ανώφελη. Το οὔτε συμφερούσης ἡμῖν τέθηκε στο τέλος προς έμφαση, γιατί φαίνεται πως σ' αυτό το επιχείρημα θα έδιναν μεγαλύτερη σημασία οι Αθηναίοι.
67	ὅτε γὰρ Λακεδαιμόνιοι ταύτην εἶχον τὴν δύναμιν...	την ηγεμονία της Ελλάδας είχαν αμέσως μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου ως την υπογραφή της Ανταλκίδειας ειρήνης (404 π.Χ. - 386 π.Χ.)
	παρεκαλέσαμεν ἐπί τὴν συμμαχίαν·	Το 395 π.Χ. συγκροτήθηκε αντιλακωνικός συνασπισμός από τους Αθηναίους, Βοιωτούς, Κορινθίους, Μεγαρείς, Ευβοείς κ.ά. Η πρωτοβουλία ανήκε στην Αθήνα για ν' αντιμετωπιστεί ο επεκτατισμός της Σπάρτης.
68	ὡς βασιλέα...·	η αποστολή πρεσβείας με αρχηγό τον Κόνωνα προς τον βασιλέα των Περσών στέφθηκε με επιτυχία. Ο Κόνωνας έλαβε σημαντικό χρηματικό ποσό καθώς και τη βοήθεια του σατράπη Φαρνάβαζου μαζί με φοινικικά πλοία. Μερικούς μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 394, ο Κόνωνας και ο Φαρνάβαζος με τους ενωμένους στόλους τους νίκησαν αποφασιστικά τον στόλο των Λακεδαιμονίων κοντά στην Κνίδο.
	... Λακεδαιμόνιοι ποιήσασθαι τὰς συνθήκας τὰς περὶ τῆς αὐτονομίας	αναφέρεται στην ατιμωτική για τους Έλληνες Ανταλκίδεια ή «βασίλειο» ειρήνη που συμφωνήθηκε μεταξύ του Μ. Βασιλέως και των Σπαρτιατών και την οποία αναγκάσθηκαν όλοι οι Έλληνες να αποδεχθούν. Οι όροι της ειρήνης ουσιαστικά υπαγορεύθηκαν από τον Πέρση βασιλιά. Γι' αυτό ο Ισοκράτης το 380 π.Χ. στον Πανηγυρικό του επιτίθεται εναντίον αυτής της ειρήνης ως αισχρής (§122 κ.ε.) και τη χαρακτηρίζει ως «προστάγματα καὶ μὴ συνθήκας εἶναι» (Πανηγ. §176). Με την ειρήνη αυτήν ο Πέρσης Μονάρχης αναγνωρίζεται ως ρυθμιστής των ελληνικών πραγμάτων. Κι αυτό γιατί οι Έλληνες της Μ. Ασίας και της Κύπρου υπάγονται στην επικυριαρχία του και γίνεται εγγυητής της αυτονομίας των υπολοίπων ελληνικών πόλεων. Έτσι διαλύεται κάθε προσπάθεια για την ένωση των Ελλήνων και η Σπάρτη αποκτά την κυριαρχία στην κυρίως Ελλάδα.
69	... οὐδ' ἂν δυνηθείημεν... καταστήσασθαι	ο Ισοκράτης καταδικάζει τον επεκτατισμό χωρίς εξαίρεση και υποστηρίζει ότι η Αθήνα αδυνατεί επί πλέον ν' αναλάβει την ηγεμονία των Ελλήνων.
	μετὰ μυρίων ταλάντων	ο αριθμός των δέκα χιλιάδων (10.000) ταλάντων είναι στρογγυλοποιημένος και αναφέρεται ο ίδιος και στον περί ἀντιδόσεως (§234). Ο Δημοσθένης στον Ολυνθιακό Γ' (§24) γράφει: «πλείω ἢ μύρια τάλαντα εἰς τὴν ἀκρόπολιν ἀνήγαγον». Ας σημειωθεί ότι ένα τάλαντο ισοδυναμούσε με 6.000 αττικές δρχ. Πρόκειται λοιπόν για ένα ποσόν χρημάτων πολύ σημαντικό.
	οὐχ οἷοί τ' ἦμεν διαφυλάξαι, πῶς ἂν... κτήσασθαι δυνηθεῖμεν;	με τη ρητορ. ερώτηση και την πολύ εντυπωσιακή αντίθεση ανάμεσα στο διαφυλάξαι και το κτήσασθαι εκφράζει την πεποίθησή του ο ρήτορας πως είναι αδύνατον ν' αποκτήσουν οι Αθηναίοι ηγεμονία με τους λίγους οικονομικούς πόρους που διαθέτουν.
	χρώμενοι τοῖς ἤθεσιν... αὐτήν;	καυτηριάζει τα σφάλματα της πολιτικής των Αθηναίων, στα οποία οφείλεται η απώλεια της ηγεμονίας.

Ασκήσεις

1. ἴσως δ' ἂν ἀκούσασιν... διανοίας: Γιατί ο ρήτορας πιθανολογεί πως η αλήθεια θα φανεί φοβερή και παράδοξη;
2. ἢν παυσώμεθα τῆς ἀρχῆς τῆς κατὰ θάλασσαν: Πιστεύετε ότι η πρόταση να παραιτηθούν οι Αθηναίοι από τη θαλάσσια ηγεμονία μπορεί να γίνει εύκολα αποδεκτή; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
   
3. Συμφωνείτε με την άποψη ότι «ἡ ἀρχὴ ἡ κατὰ θάλατταν» ήταν η αιτία κατάλυσης της δημοκρατίας και «σχεδὸν ἁπάντων τῶν κακῶν»; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
4. α) πρότερον, τάχιστα: Να γραφούν οι άλλοι βαθμοί των επιρρημάτων και των αντίστοιχων επιθέτων.
   β) ἀληθές, βελτίους: Να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις των επιθέτων στους τρεις βαθμούς και στο γένος που βρίσκεται το καθένα.
5. οἰκήσειν, ἐπιδώσειν: Να γραφούν τα απαρέμφατα και οι μετοχές όλων των χρόνων στην ίδια φωνή.
6. καθιστᾶσα: α) Να γραφεί το γ' ενικό και γ' πληθυντικό πρόσωπο σ' όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα και του αορίστου, β) Ποιες λέξεις της νέας ελληνικής που παράγονται από το ρ. καθίστημι γνωρίζετε;
7. ἢν παυσώμεθα... ἐπιθυμοῦντες: Να βρείτε την απόδοση και να χαρακτηρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου.
8. ἀκούσασιν: Να σχηματίσετε την αντίστοιχη δευτ. πρόταση.

1. «ὑπεμείνατε καὶ τοὺς ἄλλους λόγους»: γιατί κολακεύει τους ακροατές του ο ρήτορας;
2. Τι επιδιώκει με την αντίθεση «ἀληθεῖς μὲν ὄντας φιλαπεχθήμονας δέ»;
3. καταγνῶναι, προειλόμην: Να γραφεί το β' ενικό και β' πληθυντικό πρόσωπο σ' όλες τις εγκλίσεις του ίδιου χρόνου.
4. περιμαχήτου, ἀληθεῖς, φιλαπεχθήμονας, συμφερούσης: α) Να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις ενικού και πληθυντικού αριθμού στο γένος που βρίσκεται καθεμιά από τις λέξεις, β) Να αναλύσετε στα συνθετικά τους μέρη τις λέξεις.
5. μὴ καταγνῶναί μου τοιαύτην μανίαν: Να μετατρέψετε τη φράση σε ευθύ λόγο.
6. ἀνασχέσθαι: α) Να κλίνετε τον παρατατικό και τον αόριστο β' στην οριστική, β) Ποια άλλα ρήματα έχουν δύο αυξήσεις, δηλ. πριν από την πρόθεση και μετά την πρόθεση; γ) Να βρείτε λέξεις της αρχαίας και της νέας ελληνικής που παράγονται από το ίδιο θέμα.
7. Πώς εισάγονται, πώς εκφέρονται και ποια συντακτική θέση έχουν οι δευτερεύουσες προτάσεις των παραγράφων 65-66;

1. Σε ποιες ενέργειες προέβαιναν οι Αθηναίοι, όταν την ηγεμονία της Ελλάδας είχαν οι Λακεδαιμόνιοι; Με ποιον ιδιαίτερο εκφραστικό τρόπο παρουσιάζει την τότε συμπεριφορά των Αθηναίων και τι επιτυγχάνει μ' αυτόν;
2. διεξιόντες, συστᾶσαν: Να γράψετε το β' ενικό και β' πληθυντικό πρόσκοπο σ' όλες τις εγκλίσεις του χρόνου στον οποίο βρίσκεται κάθε ρηματικός τύπος.
3. κατηγοροῦντες: α) Το ρ. κατηγορῶ είναι σύνθετο ή παρασύνθετο και γιατί; β) Να βρείτε πέντε τουλάχιστον λέξεις που παράγονται από το ρ. κατηγορῶ και να σχηματίσετε αντίστοιχες προτάσεις στη νέα Ελληνική.
4. α) ὅτε... εἶχον τὴν δύναμιν
   β) πρὶν ἠθέλησαν... τὰς περὶ τῆς αὐτονομίας: πώς εισάγεται και πώς εκφέρεται καθεμιά από τις δύο χρονικές προτάσεις και γιατί;

1. Στην αρχή της §69 διατυπώνει μια ηθική αρχή διαχρονικής αξίας. Πόσο σεβαστή νομίζετε πως είναι η ηθική αυτή αρχή στη σύγχρονη διεθνή πολιτική;
   
2. Πόσο πειστικό, κατά τη γνώμη σας, είναι το επιχείρημα ότι με ελάχιστα οικονομικά μέσα δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί κάποιος στόχος και μάλιστα εθνικός;
   
3. Να επισημάνετε την υπερβολή που χρησιμοποιεί ο ρήτορας για να πείσει τους Αθηναίους να εγκαταλείψουν τις προσπάθειες ηγεμόνευσης των Ελλήνων και να τη σχολιάσετε.
4. Να αναγνωρίσετε γραμματικώς τις αντωνυμίες των παραγρ. 69-70 και να προσδιορίσετε τον συντακτικό ρόλο καθεμιάς.
5. τοὺς κρείττους: Να κλιθεί το επίθετο στα τρία γένη και στον ίδιο αριθμό.
6. α) καθεστηκυίας: Να γίνει χρονική αντικατάσταση και να κλιθεί ο παρακείμενος σ' όλες τις εγκλίσεις.
   β) ἀπωλέσαμεν: Να γραφεί το γ' ενικό και γ' πληθυντικό πρόσωπο σ' όλες τις εγκλίσεις ενεστώτα και αορίστου.
7. ὡς δ' οὐδ' ἂν δυνηθείημεν... δηλώσειν. Να γίνει συντακτική ανάλυση.
8. δόξω: Να χαρακτηρίσετε την πρόταση στην οποία ανήκει το ρ. και να αιτιολογήσετε την έγκλιση.

Η επιτύμβια στηλη του Δεξίλεω (Εκδ. Αθηνών Γ1)