Κ. Δημουλά, «Γας Ομφαλός»

*

III

	Ἀναστηλώνεται Νοέμβρης τῶν Δελφῶν. Ἀπόβροχο στίς μετόπες¹ τῆς ἀπορρόφησής του. Σύννεφα πού δέν θά φύγουν μοιράζονται θρόνους. Ζωφόροι² φύλλων κίτρινων κοσμοῦν
5	ἀντισεισμικά ἀνάκτορα ἀνέμων. Πομπή σκαλοπατιῶν. Προπορεύονται οἱ ἀρχές τοῦ τόπου· σαρκοφάγοι.³ Ἀκολουθοῦν βασιλεῖς, προσκυνητές τῆς προφητείας ἀρχηγοί πολέμων μέ δῶρα πού στέλνει ἡ φιλοδοξία
10	στούς μάντεις της· αἰῶνες κοιλαράδες βραδυκίνητοι μέ τίς ἐπαναλήψεις παλλακίδες⁴ τους. Φρουρά τῆς ροῆς σωματοφύλακες ἑκατέρωθεν· σαρκοφάγοι πάλι μέ τίς περικνημίδες τους —τσουκνίδες καί ξερόχορτα.
15	Καθ' ὁδόν, στέψη σκέψης πού ἔκανα γιά σένα, ἐπ' ἀνδραγαθίᾳ: μέ τήν ἀπουσία σου μεγάλωσες ἐξάπλωσες τῶν ἀφανῶν⁵ τίς κτήσεις. Ταξιθέτριες πέτρες στό θέατρο.
20	Στή σειρά τῶν ἐπισήμων κάθονται θυμάρια. Τζαμπατζῆδες θεατρόφιλοι βράχοι τριγύρω κρέμονται σκαρφαλωμένοι στόν ἀπόηχο. Στόν κορυφαῖο ρόλο της ἡ τραγωδός αὐλαία. Ἐνθουσιώδους παρακμῆς χειροκροτήματα·⁶
25	μπιζάρουν⁷ μέλισσες κι ἄλλα βομβώδη μελιστάλακτα κεντριά, αἰώρησης κάνιστρα⁸ μέ φρεσκοκομμένες πεταλοῦδες ραίνουν τήν πρωταγωνίστρια ἑρμηνεία μας. Ψηλά, ἀπό τό στάδιο, ἐξακοντίζονται ἰαχές
30	κύκλοι δρομεῖς ἐπευφημοῦνται νικητής ἀνακηρύσσεται ἕνας-ἕνας πού κλείνει. Ἐπακολουθῶ. Στέρνες βωμοί ἄδυτα θυσιῶν ὑδραγωγεῖα κινήτρων, ἡ ἀρχαιότερη Πυθία:
35	ἡ σαρκοφάγος πάλι. Ἀλλά ἡ ζωή τόν ἀποφεύγει τό χρησμό της. Στάση σκέψης πού κάνω γιά ὅλες τίς σπασμένες ἀρτιότητες: «τό κάτω μέρος μαρμάρινης τρεχούσης γυναικός»,⁹
40	βῆμα ἀβοήθητο ποδιοῦ πρός χαμένο σῶμα, μόνο ἡ κουλουριασμένη κίνηση ἀνώνυμου νεκροῦ πολεμιστῆ δίπλα σέ ἀπόστρατη ἀσπίδα καί «δούλης νεαρᾶς τό σπασμένο κάτοπτρο»
45	—τώρα πῶς θά καλλωπίζεται ἡ ὑποδούλωση. Σφίγξ¹⁰ καθρεφτίζει τό ἀναπάντητο. Καντίνες. Κάτι γιά τό δρόμο. Σάντουιτς, ἀναψυκτικά, ἐμφιαλωμένο λάλον¹¹ ὕδωρ. Μάρμαρα πάλι, ἀφιερώματα¹² σέ πέτρες
50	χαραγμένες. Δύσκολα διαβάζω. Τό σκληρό ἔμαθα πῶς χαράζει ἀλλά ὄχι πῶς χαράζεται. Ἀργά συλλαβίζοντας ἀναστηλώνω μόνο τή λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ.¹³ Μόνο; Ὄχι καί μόνο.
55	Ἀκουστό ἀνά τόν κόσμο τό Ἐπτοήθη. Μαντεῖο. Γᾶς ὀμφαλός.
	(Χαῖρε Ποτέ, 1988)

* Γᾶς ὀμφαλός· ο ομφαλός της γης. Έτσι αποκαλούνταν κατά την αρχαιότητα ο χώρος των Δελφών. Γλυπτή παράσταση του ομφαλού ήταν τοποθετημένη μέσα στο άδυτο του ναού του Απόλλωνος. Αντίγραφο του περίφημου δελφικού ομφαλού συναντάει κανείς ανεβαίνοντας τη σκάλα του μουσείου των Δελφών.

Μετόπη· μαρμάρινη πλάκα που μαζί με τα τρίγλυφα αποτελεί το διάζωμα (= επιφάνεια μεταξύ γείσου και επιστυλίου) των αρχαίων δωρικών ναών.
ζωφόρος· η ζώνη ανάμεσα στο επιστύλιο και στο γείσο των κλασικών ιωνικών ναών, συνήθως κοσμούμενη με ανάγλυφες παραστάσεις. Και οι δύο λέξεις (ζωφόρος και μετόπη) χρησιμοποιούνται με μεταφορική σημασία και αποδίδονται στο φυσικό τοπίο.
Σαρκοφάγος· μαρμάρινη ή πήλινη λάρνακα, στην οποία οι αρχαίοι έθεταν το σώμα του νεκρού. Το όνομα σαρκοφάγος εμφανίζεται από τα τελευταία χρόνια της ελληνιστικής εποχής, αλλά η χρήση της γενικεύεται κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η λέξη στο ποίημα χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της φθοράς και του θανάτου.
Παλλακίς· η γυναίκα που συμβιώνει με άνδρα χωρίς νόμιμο γάμο· η λέξη, συνδεδεμένη με τον αποδεκτό κατά την αρχαιότητα θεσμό της παλλακείας, χρησιμοποιείται εδώ με σημασία μεταφορική.
Η λέξη έμμεσα παραπέμπει στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη:
μία δέ κλίνη κενή φέρεται ἐστρωμένη τῶν αφανῶν, οἵ ἄν μή εὑρεθῶσιν ἐς ἀναίρεσιν. Η φράση είναι χαραγμένη ως επιτύμβιο επίγραμμα στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Στο ποίημα η αναφορά γίνεται στο αγαπημένο πρόσωπο που έχει πεθάνει.
Ποιητικό σχόλιο σχετιζόμενο με το τραύμα της συνάντησης του αρχαίου πολιτισμού με τη σύγχρονη πραγματικότητα (βλ. Γιώργος Σεφέρης, Ο βασιλιάς της Ασίνης, ΚΝΛ, Γ' Λυκείου):
κι ο τόπος σαν το μεγάλο πλατανόφυλλο που παρασέρνει
ο χείμαρρος του ήλιου
με τ' αρχαία μνημεία και τη σύγχρονη θλίψη.
μπιζάρω· (<επιφών. μπις < bis (= δις), ανακαλώ στη σκηνή τους ηθοποιούς, μουσικούς κλπ.
κάνιστρο· καλάθι πλατύ και άβαθο, πανέρι.
Τα εντός εισαγωγικών προφανώς αφορούν τις πινακίδες που συνοδεύουν τα εκθέματα του Μουσείου των Δελφών.
Η Σφίγγα των Ναξίων (570-560 π.Χ.) αφιέρωμα των Ναξίων στον Απόλλωνα, είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλαστικά έργα από όσα βρέθηκαν στους Δελφούς. Η λέξη εδώ με μεταφορική σημασία.
Υπαινικτική αναφορά στο λάλον ὕδωρ που ανάβρυζε από την Κασταλία πηγή, αλλά και στον περίφημο, τελευταίο κατά την παράδοση, δελφικό χρησμό, που δόθηκε στον αυτοκράτορα Ιουλιανό:

Εἴπατε τῷ βασιλεῖ: Χαμαί πέσε δαίδαλος αὐλά·
οὐκέτι Φοῖβος ἔχει καλύβαν, οὐ μάντιδα δάφνην,
Οὐ παγάν λαλέουσαν· ἀπέσβετο καί λάλον ὕδωρ.
Πρόκειται για τις αναθηματικές (= αφιερωματικές) επιγραφές που συναντά κανείς στο υπόστεγο μπροστά από το Μουσείο των Δελφών.
επτοήθη· ταράχθηκε, φοβήθηκε (πτοούμαι = ταράσσομαι). Σχόλιο για το δέος που προκαλεί στον άνθρωπο η απτή (σπασμένες αρτιότητες) συνάντηση με τη φθορά.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Σχόλιο

Το ποίημα είναι, σε ένα πρώτο επίπεδο, αφήγηση ενός μοναχικού αρχαιολογικού περιπάτου μιας γυναίκας σημαδεμένης από την απώλεια του αγαπημένου της προσώπου στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, από την είσοδο με τις ρωμαϊκές σαρκοφάγους μέχρι το αρχαίο θέατρο, το στάδιο και το μουσείο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, είναι ένα σχόλιο για τη φθορά, την απώλεια και τον υπαρξιακό φόβο που προκαλεί η επαφή του μοναχικού ανθρώπου με τις ορατές συνέπειες του χρόνου πάνω στα πράγματα.

Ερωτήσεις

Πώς περιγράφεται το φυσικό τοπίο; Τι είδους στοιχεία τού αποδίδονται;
Επισημάνετε τις αναφορές του ποιήματος στις σαρκοφάγους. Να εντοπίσετε τα σχήματα λόγου που συνοδεύουν τις αναφορές αυτές και να τα σχολιάσετε.
Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του προσώπου που αφηγείται; Να αιτιολογήσετε την απάντηση με αναφορές στο κείμενο.
Θα συμφωνούσατε με την άποψη πως στην περιγραφή του αρχαίου θεάτρου και του σταδίου δίδεται η εντύπωση μιας κίνησης για να υπογραμμισθεί η ερήμωση και η ακινησία; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Εργασίες

Να διαβάσετε το ποίημα Δελφική εορτή του Κώστα Καρυωτάκη (Βλ. Παράλληλα Κείμενα) και να αναζητήσετε κοινά στοιχεία με το ποίημα Γᾶς ὀμφαλός της Δημουλά.

«Η σφίγγα των Ναξίων», Μουσείο Δελφών.