Κ. Δημουλά, «Σημείο Αναγνωρίσεως»

Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως

ἄγαλμα γυναίκας μέ δεμένα χέρια

	Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν. Στολίζεις κάποιο πάρκο¹. Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
5	Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες, πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις. Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο: δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
10	μ' ἕνα σκοινί μαρμάρινο κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου. Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
15	αἰχμάλωτη. Δέν μπορεῖς οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου, οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα. Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
20	Καί δέν εἶν' τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.² Ἄν κάτι πήγαινε ν' ἀλλάξει στήν πορεία τῶν μαρμάρων, ἄν ἄρχιζαν τ' ἀγάλματα ἀγῶνες γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
25	ὅπως οἱ δοῦλοι, οἱ νεκροί καί τό αἴσθημά μας, ἐσύ θά πορευόσουνα μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
30	μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη. Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα, ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως. Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
35	κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου εὐγονία³ ἀγαλμάτων, καλή σοδειά ἀκινησίας. Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
40	σέ λέω γυναίκα. Σέ λέω γυναίκα γιατ' εἶσ’ αἰχμάλωτη.
	(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971)

Πρόκειται για το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα της Αθήνας, στο πάρκο μεταξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (βλ. σχετική εικόνα, σ. 102). Η αναφορά στο εξωκειμενικό αυτό στοιχείο γίνεται, επειδή στο ποίημα η παράσταση της αλυσοδεμένης γυναίκας προσλαμβάνεται όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο της κοινωνικής καταπίεσης του γυναικείου φύλου. Το τελευταίο μπορεί να γίνει αφορμή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης γύρω από την πρόσληψη του έργου της Τέχνης από το κοινό, του οποίου τον ρόλο παίζει στην προκειμένη περίπτωση η ποιήτρια.
Άργος· ο πανόπτης Άργος, το μυθικό τέρας με τα εκατό μάτια, στον οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.
ευγονία· η απόκτηση πολλών γόνων (παιδιών).

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Σχόλιο

Στο ποίημα, παρακολουθούμε τη συνομιλία της ποιήτριας με ένα γυναικείο άγαλμα που στολίζει κάποιο πάρκο. Το εξωτερικό αυτό ερέθισμα γίνεται αφορμή για ένα ποιητικό σχόλιο γύρω από τη γυναίκα και τη θέση της ανά τους αιώνες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού και λειτουργεί τελικά ως σύμβολο το πρότυπο του γλύπτη (δηλ. η αιχμάλωτη γυναίκα).

Φωτ.: Αρχαιολογική Υπηρεσία Δήμου Αθηναίων

Ερωτήσεις

Ποιο εξωτερικό ερέθισμα αποτέλεσε την αφετηρία του ποιήματος και πώς αυτό συνδέεται με το Σημείο αναγνωρίσεως του τίτλου;
Είναι σωστή η άποψη πως στο ποίημα αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού για να λειτουργήσει τελικά ως σύμβολο του γλύπτη;
Να σχολιάσετε τους στίχους: Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, / σε λέω γυναίκα.

Εργασίες

Να εξετάσετε συγκριτικά Το σημείο αναγνωρίσεως της Δημουλά με το ποίημα της Ζωής Καρέλλη Ο έφηβος των Αντικυθήρων (βλ. Παράλληλα Κείμενα).
Όταν προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης με το προσωπικό μιας βιωματικό υλικό, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε σε ερμηνεία του που αναιρεί τις προθέσεις του δημιουργού του. Μπορεί η «ερμηνεία» μας αυτή να γίνει αφετηρία μιας άλλης πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας;