Νεοελληνική Λογοτεχνία (Γ΄ Λυκείου Ανθρωπιστικών Σπουδών) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Κωνσταντῖνος Καβάφης (1863-1933)  Ο επίσημος δικτυακός τόπος του αρχείου Καβάφη [πηγή: Ίδρυμα Ωνάση]


Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου
ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.*

 

Τό γήρασμα τοῦ σώματος καί τῆς μορφῆς μου
εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι.
Δέν ἔχω ἐγκαρτέρησι καμιά.
Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως,
πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα·
νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές,1 ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ.2

Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. —
Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως,
πού κάμνουνε — γιά λίγο — νά μή νοιώθεται ἡ πληγή.

(1921)

     * «Είναι ένας από τους εκτενέστερους τίτλους ποιημάτων που έγραψε ποτέ ο Καβάφης. Όχι χωρίς λόγο γιατί το ιστορικό άλλοθι αυτού του εσωτερικού μονολόγου περιορίζεται στον τίτλο, και έτσι η ταύτιση των δύο ποιητών γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη» (βλ. Γ.Π. Σαββίδης, Μικρά καβαφικά, Α', Ερμής 1996, σ. 294).

     Ο Ιάσων Κλέανδρος· πρόσωπο φανταστικό.

     Κομμαγηνή· άλλοτε (164 π.Χ.-72 μ.Χ.) ανεξάρτητο κρατίδιο στα βορειοανατολικά της Συρίας και ως το 638 μ.Χ., οπότε καταλήφθηκε από τους Άραβες, τμήμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (βλ. Κ.Π. Καβάφη, Ποιήματα, Ίκαρος, φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδη). Στο κρατίδιο της Κομμαγηνής γίνεται αναφορά και στον Τελευταίο Σταθμό του Σεφέρη (βλ. ΚΝΛ Γ ' Λυκείου).

  1. νάρκης του άλγους δοκιμές· δοκιμές νάρκης του άλγους· απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος.
  2. εν Φαντασία και Λόγω· με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει και με τη μαγική λειτουργία του λόγου, δηλ. της γλώσσας, που πραγματοποιεί τη σύλληψη.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής


redline   Σχόλιο   redline
 
 
Το ποίημα, της ώριμης περιόδου του ποιητή (όταν γράφεται ο Καβάφης είναι 58 ετών), παρουσιάζεται ως διάλογος ενός φανταστικού ποιητή με την Ποίηση, την οποία ικετεύει να θεραπεύσει τα σημάδια του χρόνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πρώτη γραφή (1918) το ποίημα είχε τον τίτλο Μαχαίρι. img22

 

redline   Ερωτήσεις   redline
  1. Γιατί ο Καβάφης υποδύεται ένα άγνωστο πρόσωπο, ένα ιστορικά ανύπαρκτο ποιητή του 595 μ.Χ.; Έχετε σκεφτεί πώς θα λειτουργούσε η Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου..., αν απλώς είχε τον τίτλο Μελαγχολία Ποιητού;
  2. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους επιτυγχάνεται η επικοινωνία του ποιητή με την Τέχνη της Ποίησης; Ποιο είναι το κλίμα της επικοινωνίας αυτής;
  3. Στο ποίημά του Εκόμισα εις την τέχνην ο Καβάφης αναφέρει μεταξύ άλλων για την ποίηση: Ξέρει να σχηματίζει μορφήν της Καλλονής· / σχεδόν ανεπαισθήτως τον βίον συμπληρούσα. Ποια η σχέση των στίχων αυτών με το ποίημα που εξετάζουμε;

 

redline   Εργασίες   redline
  1. Διαβάστε το ποίημα του Νίκου Καρούζου Διερώτηση για να μην κάθομαι άνεργος. Πού εντοπίζεται ο διάλογος με την καβαφική Μελαγχολία; Με ποιες άλλες ποιητικές επιλογές αντιπαραθέτει ο Καρούζος την προσωπική του στάση απέναντι στα ποιήματα;

Νίκος Καροῦζος (1926-1990)

Διερώτηση για να μην κάθομαι άνεργος 1
   
  Ποτέ στ' αλήθεια δεν το 'μαθα
τι είναι τα ποιήματα
  Είναι πληγώματα
είν' ομοιώματα
  φενάκη
  φρεναπάτη2;
  Φρενάρισμα ίσως;
ταραχώδη κύματα;
  τι είναι τα ποιήματα;
  Είν' εκδορές3 απλά γδαρσίματα;
είναι σκαψίματα;
  Είναι ιώδιο; είναι φάρμακα;
είναι γάζες επίδεσμοι
  παρηγόρια ή διαλείμματα;
  Πολλοί τα βαλσαμώνουν ως μηνύματα4.
Εγώ τα λέω ενθύμια φρίκης.

2. Στον βυζαντικής τεχνοτροπίας πίνακα (σ. 67) του Νίκου Εγγονόπουλου, Η θυσία του ποιητή (1935), είναι εμφανής ο διάλογος με την Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου· χαρακτηριστική είναι η επιγραφή στον πίνακα: «Η θυσία του ποιητή Ιάσονος Κλεάνδρου εν Κομμαγηνή».Εσείς πώς αντιλαμβάνεσθε την αναφορά στο καβαφικό ποίημα;

Ά. Αλεξάνδρου, «Το μαχαίρι»

  1. κάθομαι άνεργος· η έκφραση από τον Μακρυγιάννη, απαντά και στον Τελευταίο Σταθμό του Γιώργου Σεφέρη.
  2. φενάκη· η περούκα· μτφ. η απάτη· φρεναπάτη· ψευδαίσθηση· παραίσθηση.
  3. εκδορά· γδάρσιμο.
  4. Η κριτική εδώ στη στρατευμένη ποίηση· παρ' όλα αυτά την ίδια εικόνα συναντάμε σε ένα κατ' εξοχήν «στρατευμένο» ποίημα του Γιάννη Ρίτσου:
    —ένας ποιητής δίνει το παρών στο πρώτο κάλεσμα της εποχής του.
    Αλλιώς θα μείνουν τα τραγούδια μας πάνω απ' τις σκάλες των αιώνων
    ταριχευμένα, ωραία κι ανώφελα πουλιά...
    (Το χρέος των ποιητών, βλ. Παράλληλα κείμενα)  Συνοδευτικά κείμενα. Ποιήματα για την ποίηση [Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου]