Κ. Καβάφης, «Καισαρίων»

Κωνσταντῖνος Καβάφης (1863-1933)

	Ἐν μέρει γιά νά ἐξακριβώσω μιά ἐποχή, ἐν μέρει καί τήν ὥρα νά περάσω, τήν νύχτα χθές πῆρα μιά συλλογή ἐπιγραφῶν τῶν Πτολεμαίων νά διαβάσω.
5	Οἱ ἄφθονοι ἔπαινοι κ' ἡ¹ κολακεῖες εἰς ὅλους μοιάζουν. Ὅλοι εἶναι λαμπροί, ἔνδοξοι, κραταιοί, ἀγαθοεργοί· κάθ' ἐπιχείρησίς των σοφοτάτη. Ἄν πεῖς γιά τές γυναῖκες τῆς γενιᾶς, κι αὐτές,
10	ὅλες ἡ Βερενίκες² κ' ἡ Κλεοπάτρες θαυμαστές. Ὅταν κατόρθωσα τήν ἐποχή νά ἐξακριβώσω θ' ἄφινα τό βιβλίο ἄν μιά μνεία μικρή, κι ἀσήμαντη, τοῦ βασιλέως Καισαρίωνος³ δέν εἵλκυε τήν προσοχή μου ἀμέσως...
15	Ἄ, νά, ἦρθες σύ μέ τήν ἀόριστη γοητεία σου. Στήν ἱστορία λίγες γραμμές μονάχα βρίσκονται γιά σένα, κ' ἔτσι πιό ἐλεύθερα σ' ἔπλασα μές στόν νοῦ μου. Σ' ἔπλασα ὡραῖο κ' αἰσθηματικό.
20	Ἡ τέχνη μου στό πρόσωπό σου δίνει μιάν ὀνειρώδη συμπαθητική ἐμορφιά. Καί τόσο πλήρως σέ φαντάσθηκα, πού χθές τήν νύχτα ἀργά, σάν ἔσβυνεν ἡ λάμπα⁴ μου —ἄφισα ἐπίτηδες νά σβύνει—
25	ἐθάρεψα πού μπῆκες μές στήν κάμαρά μου, μέ φάνηκε πού ἐμπρός μου στάθηκες· ὡς θά ἤσουν μές στήν κατακτημένην Ἀλεξάνδρεια, χλωμός καί κουρασμένος, ἰδεώδης ἐν τῇ λύπῃ σου, ἐλπίζοντας ἀκόμη νά σέ σπλαχνισθοῦν
30	οἱ φαῦλοι — πού ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη⁵». (1918)

* Καισαρίων· ο πρεσβύτερος γιος της Κλεοπάτρας. Μετά την ήττα του Αντωνίου, ο Καίσαρ Οκτάβιος τον θανάτωσε (30 π.Χ.) γιατί οι σύμβουλοι του τού υπέδειξαν ότι δεν είναι σκόπιμο να υπάρχουν πολλοί Καίσαρες. (Βλ. Κ.Π. Καβάφη, Ποιήματα, Ίκαρος, φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδη, τόμ. Α', σ. 122).

ἡ· οι. Πρόκειται για μία από τις χαρακτηριστικές ορθογραφικές ιδιοτυπίες του Καβάφη, τις οποίες διατηρήσαμε και στα τρία ποιήματά του, που ανθολογούνται εδώ.
Βερενίκη· σύζυγος του βασιλιά Πτολεμαίου του Α'.
Αυτόν τον είπαν πιότερο απ' τους μικρούς,
αυτόν τον είπαν βασιλέα των Βασιλέων.
(βλ. Κ.Π. Καβάφης, Αλεξανδρινοί βασιλείς)
Πρόκειται για λάμπα πετρελαίου.
Πολυκαισαρίη· η ύπαρξη περισσοτέρων του ενός ηγεμόνων (Καισάρων). (Βλ. Ομήρου Ιλιάδα, Β 204, οὐκ ἀγαθόν πολυκοιρανίη· δεν είναι καλό πράγμα η πολυαρχία).
Η αναγόρευση του Καισαρίωνα σε Καίσαρα είχε γίνει από τους Αλεξανδρινούς το 34 π.Χ. Το γεγονός, στο οποίο αναφέρεται ο Πλούταρχος στον Βίο του Αντωνίου, αποτέλεσε την αφετηρία του καβαφικού ποιήματος Αλεξανδρινοί βασιλείς. Όταν τέσσερα χρόνια αργότερα (30 π.Χ.), οι ρωμαϊκές λεγεώνες εισβάλλουν στην Αλεξάνδρεια, ο Καισαρίων είναι περίπου δεκαεφτά ετών. Ο Καισαρίων δηλ. θανατώνεται σε ηλικία ίδια με εκείνη του ανώνυμου νέου, του οποίου παρακολουθούμε τον μαρτυρικό θάνατο στο ποίημα 27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ. (βλ. K.N.Λ. Γ' Γυμνασίου). Και στα δύο ποιήματα ο Καβάφης αποκαθιστά μέσω της ποίησης την ιστορική αδικία.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Σχόλιο

Στον Καισαρίωνα ο Καβάφης εμπιστεύεται τα μυστικά της Τέχνης του, αποκαλύπτοντας τον τρόπο δημιουργίας ενός καβαφικού ποιήματος. Στο ποίημα η ποίηση δρα επανορθωτικά αποκαθιστώντας την αδικία της ιστορίας εις βάρος του μικρού Καισαρίωνα. Η πρώτη πράξη του δράματος, που ερήμην του νεαρού ήρωα του ποιήματος έχει παίξει η ιστορία, έχει βρει την ποιητική της έκφραση στο ποίημα του Καβάφη Αλεξανδρινοί βασιλείς (βλ. ΚΝΛ, Β' Λυκείου).

Ερωτήσεις

Συμφωνείτε με την άποψη πως στον Καισαρίωνα η ποίηση αποκαθιστά την αδικία της ιστορίας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.
Ένα μέρος του ποιήματος αυτονομείται ποιητικά· να το εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα δύο διαφορετικά υφολογικά επίπεδα που χαρακτηρίζουν συνολικά το ποίημα. (Τι επιτυγχάνεται με την αλλαγή της ποιητικής ατμόσφαιρας;)
Να επισημάνετε τις διάσπαρτες ομοιοκαταληξίες και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.

Εργασία

Να διαβάσετε τους Αλεξανδρινούς βασιλείς και να επιχειρήσετε να δώσετε μια απάντηση στο ερώτημα: Γιατί ο Καβάφης θέλγεται ποιητικά από το πρόσωπο του νεαρού Καισαρίωνα, ώστε να του αφιερώσει δύο πολύ γνωστά ποιήματα; (ένα τρίτο καβαφικό ποίημα με τίτλο Τυανεύς γλύπτης κάνει επίσης αναφορά στο πρόσωπό του).