[Δύο επιστολές του Νικόλα Καζάκογλου]

Ο Νικόλας Καζάκογλου με υπόδειξη του Στρατή Δούκα έγραψε την ακόλουθη επιστολή, όπως βεβαιώνει ο ίδιος ο Δούκας στο Ιστορικό της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου, στον Αγά Αλή Μπέη, τον Τούρκο που στη δούλεψή του εργάστηκε ο Καζάκογλου, μεταμφιεσμένος σε Τούρκο για να γλιτώσει από την αιχμαλωσία:

Αγαπητέ μου Αγά Αλή Μπέη,
Σε χαιρετώ ιδιαιτέρως. Ερωτώ για την υγεία και την κατάστασή σου, και αν κι εσύ ρωτάς για μένα, δόξα τω Θεώ, υγιαίνω. Τη χρονιά της εγκαθίδρυσης του Κεμαλικού ιδεώδους ο μόνος υπεύθυνος αρχηγός [των αιχμαλώτων] ονομάζεται Βελής. Σύμφωνα με την καταγραφή που έγινε πήρα το όνομα Μπεχτσέτ ογλού Σουλεϊμάν. Να ξέρεις αυτό, το χριστιανικό όνομα που μου έβαλαν είναι Νίκος Καζάκογλου. Και να ξέρεις τούτο, ότι θα φύγω δήθεν από κοντά σου βρίσκοντας ίσως ως αφορμή την επίσκεψή μου στη Σμύρνη, αλλά στην πραγματικότητα για να φύγω στην Ελλάδα και να σώσω το κεφάλι μου. Αλλ’ ο μεγάθυμος Θεός εύχομαι να σε ανταμείψει με καλό έναντι του καλού που έκανες και της ευσυνειδησίας σου, με αποτέλεσμα να σώσω τους συντρόφους μου. Είσαι τόσο καλοσυνάτος άνθρωπος. Πόσες φορές, όταν ήμουνα κοντά σου, δεν το είπα [ότι κάνεις το παν] για τους Ρωμιούς και τους συντρόφους μου. Γιατί από κοντά σε γνώρισα ότι είσαι καλός άνθρωπος και έχεις συνείδηση. Αλή Μπέη, τί να κάνουμε. Όταν κανείς βρίσκεται σε κακή κατάσταση, είναι από το Θεό. Με άλλα λόγια, είναι η μοίρα του. Στέλνω ξεχωριστούς χαιρετισμούς σε σένα και στην οικογένειά σου, στον πατέρα και στη μητέρα σου, στους γνωστούς και στους φίλους που με γνωρίζουν. Είμαι ευχαριστημένος από σας και εσείς είστε ευχαριστημένοι από εμένα. Αν θέλετε, μου στέλνετε απάντηση.

Η επιστολή, γραμμένη στα τούρκικα και μεταγραμμένη στα καραμανλίδικα, ανέκδοτη ώς τώρα, φυλάσσεται και αυτή στο Αρχείο Δούκα του Λογοτεχνικού Αρχείου του Τομέα Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Μια δεύτερη επιστολή του Νικόλα Καζάκογλου, της ίδιας εποχής (11 Νοεμβρίου 1929), ανέκδοτη και αυτή, έχει αποδέκτη τον Στρατή Δούκα (φυλάσσεται στο ίδιο Αρχείο):

Αγαπητέ φίλε Στρατή, χαίρε,
Έλαβα την επιστολήν σου, εχάρημεν πολλά. Εις την επομένην επιστολήν μου είχα γράψει για την Ιστορίαν και ήταν ατελείωτη και τώρα είναι εντάξει και είχα σκοπόν για να φέρω εις την Θεσσαλονίκην, αλλά τα καπνά δεν πουλήσαμεν και έτσι θα παραμείνω. Σου στέλνω την είδησιν, εάν έχεις την ευκαιρίαν, κάνεις μία περίπατο, παίρνεις την Ιστορίαν. Και πάλιν, άμα δεν θέλεις, περιμένεις να πουλήσομεν τα καπνά, έρχομαι εις την Θεσσαλονίκην, φέρνω και την Ιστορίαν. Ταύτα σου γράφω και ασπάζω θερμώς. Ο φίλος σου Ν. Καζάκογλου, και απάντησιν.

Στο τέλος του γράμματος, με το χέρι του Δούκα, είναι γραμμένα τα εξής: «Βεβαιωτική επιστολή του Νικόλα Καζάκογλου (αιχμαλώτου) πως η γραπτή ιστορία του τελείωσε τον ΧΙ. 1929 και στα χέρια μου ήλθε πολύ αργότερα». Αμέσως μετά υπάρχει μονογραφή του Δούκα.

[…]

[πηγή: Αγλαΐα Κεχαγιά-Λυπουρλή, «Εξωλογοτεχνικές περιπέτειες της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα: αποκαλύψεις τώρα…». Στο: Μαίρη Μικέ, Μίλτος Πεχλιβάνος, Λίζυ Τσιριμώκου (επιμ.), Ο λόγος της παρουσίας. Τιμητικός τόμος για τον Παν. Μουλλά, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 2005, σ. 128-129]