ΜΑΘΗΜΑ XLIX - LECTIO UNDEQUINQUAGESIMA

ΜΑΘΗΜΑ XLIX

LECTIO UNDEQUINQUAGESIMA

Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

Οι Ρωμαίες γυναίκες της αριστοκρατίας είχαν ενεργή ανάμιξη στην πολιτική. Στα χρόνια της δημοκρατίας οι γάμοι τους ρύθμιζαν τις συμμαχίες ανάμεσα στις διάφορες οικογένειες και διαμόρφωναν την πολιτική σκηνή. Οι γυναίκες αυτές στέκονταν ισότιμα δίπλα στους άντρες τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Πορκία. Υπήρξε κόρη ενός φανατικού αντιπάλου του Ιουλίου Καίσαρα, του Κάτωνα του νεότερου, που αργότερα στην αυτοκρατορική περίοδο η «αντιπολίτευση» τον πρόβαλε ως σύμβολο της αντίθεσής προς το καθεστώς. Το 45 π.Χ. παντρεύτηκε το Μάρκο Βρούτο, τον μετέπειτα τυραννοκτόνο (βλ. και την εισ. στο μάθ. XLV). Συμμεριζόταν τις πολιτικές αντιλήψεις του πατέρα της και του άντρα της και ήταν ενήμερη για τη συνωμοσία εναντίον του Ιουλίου Καίσαρα, όπως φαίνεται και από το κείμενο που ακολουθεί. Λίγο πριν από το θάνατο του Βρούτου -ή, σύμφωνα με άλλες πηγές, μόλις πληροφορήθηκε το θάνατό του- αυτοκτόνησε.

Αργυρός δηνάριος με τη μορφή του Βρούτου και τα εγχειρίδια των συνωμοτών (μετά το 44 π.Χ.).

Αργυρός δηνάριος με τη μορφή του Βρούτου και τα εγχειρίδια των συνωμοτών
(μετά το 44 π.Χ.).

Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo* Caesare cognovisset, cultellum tonsorium quasi unguium resecandōrum* causā poposcit eōque velut forte elapso se vulnerāvit. Clamōre deinde ancillārum in cubiculum vocātus Brutus ad eam obiurgandam* vēnit quod tonsōris praeripuisset officium. Cui secrēto Porcia «non est hoc» inquit «temerarium factum meum, sed certissimum indicium amōris mei erga te tale consilium molientem: experīri enim volui, quam aequo animo me ferro essem interemptūra, si tibi consilium non ex sententiā cessisset».

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

consilium -ii (i) σχέδιο

cultellus -i μαχαιράκι· ξυράφι⁽¹⁾

tonsor -ōris (αρσ.) κουρέας (εδώ «μανικιουρίστας»)

tonsōrius -a -um του μανικιουρίστα

unguis -is (αρσ.) νύχι⁽²⁾

reseco; -secui, -sectum, -secāre, 1 (re + seco)· κόβω⁽³⁾

quasi... causā δήθεν για να κόψει τα νύχια της

posco, poposci, poscĕre, 3 ζητώ

eo = cultello (αφ. του οργάνου)

velut forte δήθεν κατά τύχη

elābor, -lapsus sum, -lābi, αποθ. 3 (ξε)- γλυστρώ⁽⁴⁾

vulnero, 1 πληγώνω⁽⁵⁾

clamor -ōris (αρσ.) κραυγή⁽⁶⁾

voco 1 καλώ⁽⁷⁾

obiurgo, 1 μαλώνω

praeripio, -ripui, -reptum, -ripĕre, 3* (prae + rapio) αρπάζω, κλέβω

officium -ii(i) καθήκον· δουλειά, τέχνη

cui = ei = Bruto (δοτ. του έμμ. αντικ.)

secrēto (επίρρ.) κρυφά⁽⁸⁾

temerārius -a um ασυλλόγιστος

factum -i πράξη⁽⁹⁾

certus -a um βέβαιος

indicium -ii(i) απόδειξη, τεκμήριο

amor -ōris (αρσ.) αγάπη

erga (προθ. + αιτ.) προς

molior, molītus sum, molīri, 4 μηχανεύομαι, σχεδιάζω

experior, -pertus sum, -perīri, αποθ. 4 δοκιμάζω⁽¹⁰⁾

quam... interemptūra πλάγια ερωτημ. πρόταση

quam aequo animo με πόση αταραξία (ηρεμία)

ferrum -i σίδερο, σιδερένιο εργαλείο (όπλο)

ex sententiā κατ' ευχήν

consilium ex sententiā cedit το σχέδιο πάει κατ' ευχήν

si ... cessisset, interemptūra essem: εξαρτημένος υποθ. λόγος

Ετυμολογικά: 1. υποκορ. του cul-ter· σκάλ-λ, σκαλίζω 2. ὄνυξ 3. πρβ. σέγα << ιτ. 4. di-lābor 5. < vulnus 6. < clamo 7. < vox· πρβ. con-voco 8. secrēte 9. < facio 10. perī-tus, peri-culum, πείρα.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση (eo, venio, mitto κτλ.) ο προσδιορισμός του σκοπού μπορεί να εκφραστεί με τους παρακάτω τρόπους (βλ. τα μαθ. XXXII, XXXIV, XXXVI, XLII).

1. Legātum misērunt, ut nuntiāret (τελ. πρότ.)· πρβ. ἔπεμψαν κήρυκα ἵνα ἀπαγγείλειε.

2. Legātum misērunt, qui nuntiāret (αναφ. τελ. πρότ.)· πρβ. ἔπεμψαν κήρυκα ὅστις (ὅς) ἀπαγγελεῖ.

3. Legātum misērunt nuntiātum (σουπ. σε -um)· πρβ. ἔπεμψαν κήρυκα ἀπαγγελοῦντα.

4. Legātum misērunt nuntiandi causā (causā ή gratiā + γεν. του γερουνδίου)· πρβ. ἔπεμψαν κήρυκα ὑπὲρ (ἕνεκα) τοῦ ἀπαγγεῖλαι.

5. Legātum misērunt ad nuntiandum (ad + αιτ. του γερουνδίου).

Το ρήμα nuntio (αναγγέλλω) παίρνει αντικείμενο σε αιτιατική· έτσι μπορούμε να προσθέσουμε το αντικείμενο victoriam (τη νίκη) στο τέλος των παραπάνω παραδειγμάτων: έστειλαν πρεσβευτή για να αναγγείλει τη νίκη (τους). Αυτό δε συνεπάγεται καμιά συντακτική μεταβολή για τους τρόπους εκφοράς 1, 2 και 3. Αντίθετα,
στα παραδείγματα 4 και 5, όπου υπάρχει εμπρόθετος τύπος του γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική (victoriam) πρέπει να γίνει μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης (= γερούνδιου· βλ. το μάθ. XXXII) σε παθητική (= γερουνδιακό· βλ. το μάθ. XXXIII). Η μετατροπή αυτή ονομάζεται γερουνδιακή έλξη. Πρακτικά η μετατροπή γίνεται ως εξής: (α) το αντικείμενο του γερουνδίου παίρνει την πτώση του γερουνδίου· (β) το γερούνδιο (nuntiandi, nuntiandum) μετατρέπεται σε γερουνδιακό (nuntiandus -a -um) που συμμορφώνεται προς τον αριθμό και το γένος του ουσιαστικού.

Έτσι στην τελική μορφή θα έχουμε: legātum misērunt victoriae nuntiandae causā (περίπτωση 4)· legātum misērunt ad victoriam nuntiandam (περίπτωση 5).

Για τη διαδικασία της μετατροπής πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής: (α) το αντικείμενο του γερουνδίου (ενεργ. σύνταξη) μετατρέπεται σε υποκείμενο του γερουνδιακού (παθ. σύνταξη) (β) το γερουνδιακό ως επίθετο πρέπει να συμφωνεί με το ουσιαστικό (το υποκείμενό του) στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση (γ) το γένος και ο αριθμός του ουσιαστικού δεν μπορούν να μεταβληθούν (δ) η πτώση του ουσιαστικού καθορίζεται πάντοτε από τη σύνταξη (που στην περίπτωσή μας είναι η σύνταξη των προθέσεων με συγκεκριμένες πτώσεις).

Σημ. Στη μετάφραση διατηρούμε την ενεργητική σύνταξη σαν να μην υπήρχε η έλξη· μεταφράζουμε δηλ. «για να αναγγείλει τη νίκη».

Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική (α) όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετο τύπο του γερουνδίου (causā, gratiā με γεν.· ad, in με αιτ.· de, ex, in και ab με αφ.) με αντικείμενο σε πτώση αιτιατική (β) όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμε τη δοτική του γερουνδίου (συνήθως με επίθετα που σημαίνουν «κατάλληλος») με αντικείμενο στην αιτιατική. Άλλα παραδείγματα:
campus proelio committendo aptus (όχι: proelium committendo) πεδιάδα κατάλληλη για τη σύναψη μάχης.
scripsit lībrum de corpore curando (όχι: de curando corpus) έγραψε βιβλίο για τη θεραπεία του σώματος.

Στις περιπτώσεις που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε απρόθετη γενική ή αφαιρετική γερουνδίου η γερουνδιακή έλξη δεν είναι υποχρεωτική - αν και η κλασική λατινική την προτιμούσε. Την αποφεύγουμε όταν το αντικείμενο του γερουνδίου είναι το ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου. Παραδείγματα:

ars gerendi rem publicam (ή ars gerendae rei publicae) η τέχνη της διακυβέρνησης της πολιτείας
oratiōnis elegantia augētur legendo oratōres (ή legendis oratoribus) η χάρη του λόγου αυξάνεται (καλλιεργείται) με τη μελέτη των ρητόρων.
in narrando aliquid breves esse debēmus όταν αφηγούμαστε κάτι πρέπει να είμαστε σύντομοι.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να εντοπιστούν οι περιπτώσεις της γερουνδιακής έλξης που υπάρχουν στο κείμενο. Να διευκρινιστεί αν η έλξη είναι υποχρεωτική ή όχι.
Στα παρακάτω παραδείγματα να προστεθεί στο γερούνδιο το αντικείμενο που βρίσκεται μέσα σε παρένθεση και να γίνει η γερουνδιακή έλξη· να διευκρινιστεί αν η έλξη είναι υποχρεωτική ή όχι:
Rōmam vēnimus ad videndum (Paulam)
Iuvenes cupidi erant videndi (puellas)
Rōmae adfuimus ad parandum (magnas divitias)
Vēnit (lībros) legendi causā
Discimus legendo (lībros)
Hoc genus (είδος) armōrum aptum est tegendo (corpora) (tego καλύπτω)
Να μεταφραστεί στα λατινικά η πρόταση «ήλθαν πρέσβεις, για να ζητήσουν (peto) ειρήνη (pax)» με τους πέντε διαφορετικούς τρόπους που υποδεικνύουμε στις παρατηρήσεις.