ΜΑΘΗΜΑ XLVIII

LECTIO DUODEQUINQUAGESIMA

TO ΕΛΑΦΙ TOY ΣΕΡΤΩΡΙΟΥ

Ο μονόφθαλμος Ρωμαίος στρατηγός Σερτώριος υπήρξε μια γοητευτική προσωπικότητα της ρωμαϊκής ιστορίας. Γύρω στο 80 π.Χ. οργάνωσε μεγάλο μέρος της Ιβηρικής χερσονήσου σε ανεξάρτητη επικράτειά του, όπου βρήκαν καταφύγιο πολλοί Ρωμαίοι, κυρίως αντίπαλοι του Σύλλα (βλ. την εισ. στο μάθ. XL). Κέρδισε τη συμπάθεια των ιθαγενών κατοίκων με τη γενναιότητα, τη μετριοπάθεια, τη δικαιοσύνη του και με την ικανότητά του να εκμεταλλεύεται τη δεισιδαιμονία τους, όπως δείχνει και η παρακάτω ιστορία με το ελάφι. Χάρη στις αναμφισβήτητες στρατιωτικές του ικανότητες και ακολουθώντας κυρίως την τακτική του ανταρτοπολέμου, κατόρθωσε να νικήσει επανειλημμένα τις ρωμαϊκές λεγεώνες που στάλθηκαν εναντίον του. Δολοφονήθηκε το 73 ή το 72 π.Χ από τον Περπέννα.

Cerva alba eximiae pulchritūdinis Sertōrio a Lusitāno quodam dono data erat. Sertōrius omnibus persuāsit cervam, instinctam numine Diānae, conloqui secum et docēre*, quae utilia factu essent*. Si quid durius ei videbātur, quod imperandum militibus esset, a cervā sese monitum esse* praedicābat. Ea cerva quodam die fūgit et perisse* credita est. Cum aliquis Sertōrio nuntiavisset cervam inventam esse*, Sertōrius eum iussit tacēre*; praeterea praecēpit ut eam postero die repente in eum locum emitteret*, in quo ipse cum amīcis futūrus esset*. Postridie eius diēi Sertōrius, admissis amīcis in cubiculum suum, dixit eis visum in somno sibi esse* cervam, quae perisset*, ad se reverti*. Cum cerva, emissa a servo, in cubiculum Sertōrii introrupisset, admiratio magna orta est.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. κέρ-ατο 2. > άλμπουμ 3. < pulcher 4. κυρ. «κεντρίζω»· αρχ. στίζω· πρβ. ένστικτο < instictus 5. > utilitas· utor 6. πρβ. ντούρος << ιτ. 7. > praeceptor 8. < admīror 9. ὄρ-νυμι.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ο πλάγιος λόγος (oratio obliqua)

1. Πλάγιο λόγο έχουμε όταν τα λόγια κάποιου δεν τα ακούμε ή τα πληροφορούμαστε όπως ακριβώς τα είπε, αλλά μας ανακοινώνονται εξαρτημένα από ένα ρήμα λεκτικό, δοξαστικό ή ερωτηματικό (dico, sentio, rogo κτλ.) και τροποποιημένα (ως προς τις εγκλίσεις, τους χρόνους, τις αντωνυμίες και ορισμένα επιρρήματα).

2. Ένας γενικός κανόνας που αφορά τις εγκλίσεις είναι ότι στον πλάγιο λόγο υπάρχει πάντα ή υποτακτική ή απαρέμφατο. (Στα αρχαία ελληνικά έχουμε οριστική, υποτακτική, ευκτική ή απαρέμφατο.). Συγκεκριμένα: (α) οι ανεξάρτητες προτάσεις που περιέχουν κρίση μετατρέπονται σε απαρεμφατικές· σε σχέση με το ρήμα της εξάρτησης το απαρέμφατο του ενεστώτα εκφράζει το σύγχρονο, του παρακειμένου το προτερόχρονο και του μέλλοντα το υστερόχρονο (βλ. και τα μαθ. VII και XVIII). Π.χ.

(β) Οι ανεξάρτητες προτάσεις που εκφράζουν επιθυμία μετατρέπονται σε δευτερεύουσες βουλητικές προτάσεις που εισάγονται με το ut (αρν. nē) και εκφέρονται με υποτακτική. (Ανάλογα με το ρήμα της εξάρτησης μπορούν να μετατραπούν και σε απαρεμφατικές· βλ. το μάθ. XLV)

(γ) Οι ευθείες ερωτήσεις γίνονται πλάγιες (βλ. τα μάθ. XLIII, XLIV)

3. Οι προτάσεις που στον ευθύ λόγο είναι εξαρτημένες διατηρούν στον πλάγιο λόγο το απαρέμφατο ή την υποτακτική, αλλά μετατρέπουν την οριστική σε υποτακτική. (Σημ. Η οριστική διατηρείται σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν θεωρείται ότι η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο· βλ. π.χ. το κείμενο του μαθ. XLII, στ. 8: quo intendit). Παραδείγματα:

4 Οι χρόνοι στον πλάγιο λόγο συμμορφώνονται προς τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων, που μας είναι ήδη γνωστοί (βλ. το μάθ. XXIII).

5. Οι προσωπικές και κτητικές αντωνυμίες μετατρέπονται ως εξής: του α' προσώπου (ego, meus) γίνονται se, suus (ή ipse, ipsīus, όταν υπάρχει αντίθεση ή κίνδυνος σύγχυσης)· του β' προσώπου (tu, tuus) γίνονται ille, illīus· το hic ή iste γίνεται επίσης ille (ή is). Ακόμη, για λόγους ευνόητους, αλλάζουν και ορισμένα επιρρήματα: τα nunc, hodie (σήμερα), cras (αύριο) γίνονται tunc, illo die, postero die· το hic γίνεται ibi κτλ.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωριστεί ο πλάγιος λόγος στις παρακάτω προτάσεις του κειμένου (εξάρτηση, εισαγωγή, έγκλιση, ακολουθία)
   1. ...cervam, instinctam numine Diānae, conloqui secum et docēre, quae utilia factu essent.
   2. ...a cervā sese monitum esse..
   3. ...cervam inventam esse
   4. ...tacēre.
   5. ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amīcis futūrus esset.
   6. ...visum esse sibi in somno cervam, quae perisset, ad se reverti
2. Ο πλάγιος λόγος στις παραπάνω προτάσεις να μετατραπεί σε ευθύ, όπως στην περίπτωση (α): Cerva, instincta numine Diānae, conloquitur mecum et docet, quae utilia factu sunt.
3. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι παρακάτω λέξεις και φράσεις: eximiae pulchritudinis, omnibus, numine, factu, imperandum esset, admissis amīcis.