ΜΑΘΗΜΑ XLVII

LECTIO SEPTIMA ET QUADRAGESIMA

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ
ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

Η Ιουλία ήταν το μοναχοπαίδι του Αυγούστου από τον πρώτο του γάμο. Η ίδια έκανε τρεις γάμους -όλους στα πλαίσια της επιδίωξης του Αυτοκράτορα να λύσει το πρόβλημα της διαδοχής του. Το έτος 2 π.Χ. ο Αύγουστος την εξόρισε για λόγους «ανηθικότητας» στην Pandateria, ένα νησάκι στο Τυρηνικό πέλαγος. Αργότερα της επιτράπηκε να εγκατασταθεί στο Ρήγιο. Πέθανε στην εξορία το 14 μ.Χ. Η υπερβολική σκληρότητα του Αυγούστου απέναντί της ίσως κρύβει πίσω της κάποια πολιτική σκοπιμότητα: πιθανόν να θέλησε να τιμωρήσει παραδειγματικά ένα μέλος της οικογένειάς του που η συμπεριφορά του ερχόταν σε αντίθεση με την ηθική νομοθεσία του· είναι επίσης πιθανό ότι η Ιουλία είχε αποκτήσει πολιτική δύναμη που την έκαμε επικίνδυνη στα μάτια του αυτοκράτορα. Ο Μακρόβιος (5ος αιώνας μ.Χ.) επαινεί την Ιουλία για τη μεγάλη της μόρφωση και για την ευγένεια και την ηπιότητα του χαρακτήρα της. Ακολουθεί ένα χαριτωμένο στιγμιότυπο ανάμεσα στον αυτοκράτορα και την κόρη του, από το οποίο φαίνεται η αδυναμία που της είχε ο Αύγουστος αρχικά.

Iulia, Augusti filia, matūre habēre coeperat canos, quos legere secrēte solēbat. Hac re audītā Augustus voluit filiam deterrēre quominus* id faceret. Eo consilio aliquando repente intervēnit oppressitque ornatrīces. Etsi super vestem eārum deprehendit canos, tamen Augustus dissimulāvit eos vidisse et aliis sermonibus tempus extraxit, donec induxit mentiōnem aetātis. Tum interrogāvit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva. Cum illa respondisset «ego, pater, cana esse malo», mendacium illi pater obiēcit: «Non dubito quin* calva esse nolis. Quid ergo non times nē* istae te calvam faciant?»

Παράσταση από την Ara Pacis όπου απεικονίζονται
ο Αγρίππας, ο Γάιος Καίσαρας, η Ιουλία και η Λιβία (13-9 π.Χ.).

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. < matūrus· πρβ. immatūrus 2. < secrētus, μτχ. του secerno 3. terror 4. ornamentum· orno = κοσμώ 5. > supero 6. ≃ ἐσθής· ἔν-νυ- μι < Fεσ-νυ-μι· πρβ. βεστιάριο < vesti-arium 7. simulo 8. πρβ. τέμπο << ιτ.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Ενδοιαστικές προτάσεις λέγονται οι ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο για ενδεχόμενο κακό ή δυσάρεστο γεγονός. Χρησιμεύουν ως αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «φοβάμαι» (vereor, metuo, timeo κτλ.) Όταν ο φόβος είναι μήπως γίνει κάτι, εισάγονται με το nē ( = μη, μήπως· αρχ. μή). Όταν ο φόβος είναι μήπως δε γίνει κάτι, εισάγονται με το nē non ή το ut ( = μη δεν, μήπως δεν αρχ. μή οὐ). Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, επειδή, όπως αναφέρεται παραπάνω, το περιεχόμενό τους αφορά κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό. (Οι ενδοιαστικές προτάσεις της ελληνικής εκφέρονται με υποτακτική, ευκτική του πλάγιου λόγου, ακόμα και με οριστική). Π.χ timeo nē veniat φοβάμαι μήπως έλθει (πρβ. δέδοικα μὴ ἐπιλαθώμεθα τῆς ὁδοῦ)· verēbar nē non (ut) venīret φοβόμουνα μήπως δεν έλθει (πρβ. δέδιμεν μὴ οὐ βέβαιοι ἦτε).

2. Από ρήματα που σημαίνουν «εμποδίζω» (impedio, prohibeo, deterreo) ή «αρνούμαι» (recūso) εξαρτώνται ουσιαστικές προτάσεις που εισάγονται με το quominus (να) ή το nē (να) (ανάλογα με το ρήμα). Όταν τα ρήματα αυτά συνοδεύονται από άρνηση, συχνά (και πάλι ανάλογα με το ρήμα) οι σύνδεσμοι quominus και nē αντικαθίστανται από το quin (να). Οι προτάσεις αυτές δεν έχουν μια ειδική ονομασία: μπορούμε να τις λέμε «προτάσεις του quominus και του quin» (στην ελληνική μετά από τέτοια ρήματα ακολουθεί τελικό απαρέμφατο). Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, επειδή το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος της κύριας πρότασης: π.χ. impedio illum quominus (ή nē) veniat τον εμποδίζω να έλθει· non prohibui illum quominus (ή quin) venīret δεν τον εμπόδισα να έλθει.

3. Προτάσεις του quominus και του quin ακολουθούν και μετά από εκφράσεις όπως: per me stat quominus (χάρη σε μένα δεν...), non multum abest quin (λίγο λείπει να...), facere non possum quin (δεν μπορώ να μη...). Τέλος, προτάσεις του quin ακολουθούν μετά από ρήματα ή εκφράσεις που σημαίνουν «δεν αμφιβάλλω (ότι)», όπως non dubito quin, non est dubium quin κτλ.

4. Ακολουθία των χρόνων: Οι παραπάνω προτάσεις (ενδοιαστικές και προτάσεις του quominus και του quin) εκφέρονται κατά κανόνα με την υποτακτική του ενεστώτα (μετά από αρκτικό χρόνο) ή του παρατατικού (μετά από ιστορικό χρόνο), όπως δηλαδή και οι τελικές, βουλητικές και συμπερασματικές (επιρρηματικές και ουσιαστικές) προτάσεις. Ο φόβος και η βούληση (πρόθεση) είναι δηλ. ιδωμένα τη στιγμή που εμφανίζονται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής τους.

Συμβαίνει όμως να έχουμε και άλλους χρόνους, όπως την υποτακτική του παρακειμένου, όταν θεωρείται ότι το περιεχόμενο της δευτερ. πρότασης έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Ειδικά όσον αφορά τις ενδοιαστικές προτάσεις, ενώ η αρχαία ελληνική χρησιμοποιεί την οριστική όταν ο φόβος προβάλλεται ως βεβαιότητα, αντίθετα η λατινική διατηρεί την υποτακτική και αποδεσμεύει το χρόνο (πρβ. και τις επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις). Προσέξτε τη διαφορά: vereor nē hoc dicat φοβάμαι μήπως το πει (δεν ξέρω αν θα το πει)· vereor nē hoc dixerit φοβάμαι μήπως το είπε (πράγματι το είπε) (πρβ. φοβοῦμαι μὴ ἀληθές ᾖ -φοβοῦμαι μὴ ἀληθές ἐστιν).

5. Ανακεφαλαίωση των δευτερευουσών προτάσεων που εισάγονται με το ut

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωριστούν οι ενδοιαστικές προτάσεις και οι προτάσεις του quominus και του quin που υπάρχουν στο κείμενο (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία των χρόνων).
2. Να μετατραπούν σε ενδοιαστικές ή προτάσεις του quominus και του quin οι παρακάτω κύριες προτάσεις (το ρήμα εξάρτησης υπάρχει στην παρένθεση)
   Proditor patriae est (vereor nē)
   Utilitāti omnium consulit (recusābat quominus)
   Vir bonus est (non dubitābam quin)
3. Να προσδιοριστεί το είδος των παρακάτω προτάσεων που εισάγονται με το ut:
   Gallo persuādet, ut epistulam ad Cicerōnem deferat (μάθ. XLV)
   Senātum coēgerat, ut Marius hostis iudicarētur (μάθ. XL)
   Tantus furor omnes invaserat, ut pugnāre cuperent (μάθ. XXXVII)
   Aurum Manio Samnītes attulērunt, ut eo uterētur (μάθ. XXXVI)
   Ita est, ut dicis.
   Ut legāti ad Caesarem venērunt, pacem petivērunt.
   Ut leges omnium salūtem singulōrum salūti antepōnunt, sic vir bonus utilitāti omnium consulit (μάθ. XLVI)
4. Etsi... canos, utrum... calva: Να αναγνωριστούν οι προτάσεις.
5. Voluit, mallet: Να γίνει χρονική αντικατάσταση (για την κλίση του volo, του nolo και του malo βλ. τη Γραμματική).
6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Φοβάμαι μήπως δεν πει την αλήθεια (veritas, θ.)
   Τον εμπόδισα να φύγει (abeo)