ΜΑΘΗΜΑ XLV - LECTIO QUINTA ET QUADRAGESIMA

ΜΑΘΗΜΑ XLV

LECTIO QUINTA ET QUADRAGESIMA

MIA ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ TO ΗΘΙΚΟ
ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας οι Ρωμαίοι όχι μόνο δεν προχώρησαν σε διωγμό της ελληνικής γλώσσας αλλά, αντίθετα, της έδωσαν μια ισότιμη θέση δίπλα στη δική τους γλώσσα. Η πολιτική αυτή της Ρώμης υπαγορεύτηκε, ανάμεσα στα άλλα, και από λόγους πρακτικούς, δεδομένου ότι οι νότιες και ανατολικές περιοχές της αυτοκρατορίας ήταν ελληνόφωνες. Από το 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι και το τέλος της αυτοκρατορίας ίσχυε η διγλωσσία στην εκπαίδευση, και μάλιστα η εκμάθηση της ελληνικής και της λατινικής γινόταν παράλληλα. Κάθε καλλιεργημένος Ρωμαίος έπρεπε να γνωρίζει άπταιστα τις δύο γλώσσες και συχνά συνέχιζε τις σπουδές του στα διάφορα κέντρα του ελληνισμού με τους καλύτερους Έλληνες δασκάλους. Στο παρακάτω κείμενο ο Ιούλιος Καίσαρας, άριστος γνώστης της ελληνικής -παραδίδεται ότι τη στιγμή της δολοφονίας του απευθύνθηκε στο Βρούτο με τα λόγια «καὶ σὺ, τέκνον;»- στέλνει επιστολή γραμμένη (για λόγους ασφάλειας) στην ελληνική στον αξιωματικό του Κόιντο Τύλλιο Κικέρωνα, που το στρατόπεδό του πολιορκείται από τον Αμβιόριγα κάπου στο σημερινό Βέλγιο.

Caesar ex captīvis cognoscit quae apud Cicerōnem gerantur quantōque in periculo res sit. Tum cuidam ex equitibus Gallis persuādet ut* ad Cicerōnem epistulam deferat. Curat et providet nē*, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. Legātum monet ut*, si adīre non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et intra castra abiciat. In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore. Gallus, periculum veritus, constituit ut* tragulam mitteret. Haec casu ad turrim adhaesit et tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Cicerōnem defertur. Ille epistulam perlegit militesque adhortātur ut* salūtem sperent.

Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας (από την Αίγυπτο· μέσα του 1ου αι. π.Χ.).

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

quae... gerantur, quantōque... sit πλάγιες ερωτήσεις

apud Cicerōnem στο στρατόπεδο του Κικέρωνα

persuadeo, -suāsi, -suāsum, -suadēre, 2 (per + suadeo· + δοτ. και βουλ. πρόταση) πείθω κάποιον να κάνει κάτι⁽¹⁾

defero μεταφέρω

curo (+ βουλητ. πρότ.) φροντίζω να

provideo, -vīdi, -vīsum, -vidēre, 2 ( + βουλητ. πρότ.) προνοώ, μεριμνώ⁽²⁾

nē (σύνδ. βουλητ.) να μη

intercipio, -cēpi, -ceptum, -cipĕre, 3 (inter + capio) αρπάζω κάτι πριν φθάσει στον προορισμό του

consilium -ii (i) σχέδιο

conscrībo, -scripsi, -scriptum, -scribĕre, 3 γράφω

Graecis litteris (με ελληνικά γράμματα) στα ελληνικά

moneo συμβουλεύω, καθοδηγώ (+ βουλητ. πρότ.)

adeo, -ii, -itum, -īre, 4 πλησιάζω

amentum -i ιμάντας, λουρί

tragula -ae είδος ακοντίου (δεμένο με λουρί, με τη βοήθεια του οποίου το έριχναν⁽³⁾)

celeriter (επίρρ.) γρήγορα⁽⁴⁾

adsum, -fui, -esse (ad + sum) είμαι παρών· έρχομαι· adfŏre = adfutūrum esse

vereor, veritus sum, verēri, αποθ. 2 φοβάμαι⁽⁵⁾

constituo (+ βουλητ. πρότ.) αποφασίζω

casu (αφ. του casus) τυχαία

turris -is (θ.) πύργος⁽⁶⁾

adhaeresco -haesi, -haesum, -haerescĕre, 3 (ad + haeresco) προσκολλιέμαι, καρφώνομαι

tertio post die = post tertium diem

conspicio, -spexi, -spectum, -spicĕre, 3* (cum + *specio) βλέπω (πέφτει το βλέμμα μου)⁽⁷⁾

perlego, -lēgi, -lectum, -legĕre, 3 (per + lego) διαβάζω μέχρι το τέλος

adhortor, αποθ. 1 (ad + hortor· + βουλητ. πρότ.) προτρέπω

Ετυμολογικά: 1. κυρ. «παρουσιάζω κάτι ως ευχάριστο»· πρβ. suavis - ἡδύς 2. πρβ. prudentia < providentia 3. < traho 4. < celer = γρήγορος· πρβ. κέλητας = γρήγορο άλογο· 5. κυρ. «βλέπω με φόβο»· πρβ. ὁράω < Fοράω. 6. ≃ τύρρις, τύρσις 7 > conspectus.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Οι βουλητικές προτάσεις είναι ουσιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από ρήματα που σημαίνουν βούληση, της οποίας το περιεχόμενο εκφράζουν. Χρησιμεύουν ως υποκείμενο ή αντικείμενο ρημάτων (ή εκφράσεων) που σημαίνουν: διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω κλπ. Εισάγονται με το ut(= να) και οι αρνητικές με το nē (σπανιότερα με το quominus), όπως δηλ. και οι τελικές προτάσεις. Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό.

2. Ακολουθία των χρόνων. Οι προτάσεις αυτές εκφέρονται με την υποτακτική του ενεστώτα (μετά από αρκτικό χρόνο) ή με την υποτακτική του παρατατικού (μετά από ιστορικό χρόνο), όπως δηλ. και οι τελικές. Π.χ.

hortor te ut scribas σε προτρέπω να γράψεις
hortābar te nē scriberes σε προέτρεπα να μη γράψεις.

3. Οι βουλητικές προτάσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τις τελικές που είναι επιρρηματικές. Αντιστοιχούν γενικά προς το τελικό απαρέμφατο της αρχ. ελληνικής· οι βουλητικές που ακολουθούν μετά από ρήματα που σημαίνουν φροντίζω αντιστοιχούν προς τις πλάγιες ερωτηματικές της ελληνικής· π.χ. curat ne nostra consilia cognoscantur φροντίζει να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας· πρβ. ἐπιμελεῖται ὅπως βέλτιστοι ἔσονται οἱ πολῖται. Αρκετά από τα ρήματα από τα οποία εξαρτώνται βουλητικές προτάσεις συντάσσονται και με τελικό απαρέμφατο· π.χ. constituit ut tragulam mitteret = constituit tragulam mittere.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να αναγνωριστούν οι βουλητικές προτάσεις του κειμένου (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία).
Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι τελικές και ποιες βουλητικές;
Id exemplum sutōrem incitātit, ut corvum docēret (μάθ. XXIX)
Senātum coēgerat, ut C. Marius hostis iudicarētur (μάθ. XL)
Tace, ut consequāris, quod vis (μάθ. XLI)
Να μετατραπούν οι παρακάτω κύριες προτάσεις σε βουλητικές, εξαρτώμενες από το ρήμα που είναι μέσα σε παρένθεση. Προσοχή στην ακολουθία των χρόνων!
Epistulam conscriptam Graecis litteris mittit (Caesar constituit πρκ.
Coriolānus ab urbe castra movit (Mater persuādet + δοτ.)
Coriolānus ab urbe castra movit (Mater orāvit)
Cavēte periculum! (Moneo vos)
Fiduciam deponite! (Hortor vos)
Opibus urbis nolīte confidere! (Moneo vos)
Noli Rōmam oppugnāre! (Moneo te)
Σημ. Για την προσταγή και την απαγόρευση βλ. το μάθ. XXV· βλ. επίσης το μάθ. XLVIII Π2β.
Cognoscantur: να γίνει χρονική αντικατάσταση.
Quodam milite να κλιθούν μαζί στον ενικό.
Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Σε παρακαλώ (oro) να έρθεις
Σε παρακάλεσα να μην έρθεις

Τα θέλει τζάμπα!

Exigis ut donem nostros tibi, Quinte, libellos.
Non habeo, sed habet bibliopōla Tryphon.

(Μαρτιάλης 4, 72)

Με πιέζεις να σου δώσω τα ποιήματά μου, Κόιντε.
Δεν τα'χω, τα'χει όμως ο Τρύφωνας ο βιβλιοπώλης!

MIA ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ TO ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

MIA ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ TO ΗΘΙΚΟ
ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ