ΜΑΘΗΜΑ XLI

LECTIO PRIMA ET QUADRAGESIMA

ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ,
ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

Στην κλασική και στη μετακλασική λατινική ποίηση και πεζογραφία επιβίωσαν αρχαϊστικά γλωσσικά στοιχεία -όπως άλλωστε συνέβη και στην Ελλάδα-, η συχνότητα των οποίων ποίκιλλε από εποχή σε εποχή, από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο και από συγγραφέα σε συγγραφέα. Στην ποίηση υπήρχε πάντοτε μεγαλύτερη ελευθερία στη χρησιμοποίηση τέτοιων στοιχείων από ό,τι στην πεζογραφία· η μετρημένη χρήση τους π.χ. στο έπος έδινε στο λόγο επισημότητα και σοβαρότητα. Το 2ο αιώνα μ.Χ. παρατηρείται μια γενική στροφή προς τον αρχαϊσμό. Πάντοτε όμως αποτελούσε ακραία περίπτωση ο αρχαϊσμός στον καθημερινό λόγο. Ο νεαρός π.χ. του παρακάτω κειμένου προκάλεσε με τον παθιασμένο «καθαρευουσιανισμό» του τη δικαιολογημένη αγανάκτηση κάποιου φιλόσοφου, που φροντίζει να τον βάλει στη θέση του.

Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiōres Horatii plane ac dilucide cum suis locūti sunt; non Sicanōrum aut Pelasgōrum, qui primi coluisse Italiam dicuntur, sed aetātis suae verbis utebantur. Tu autem, proinde quasi* cum matre Evandri nunc loquāris, sermōne abhinc multis annis iam obsolēto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis, quae dicas. Quin, homo inepte, taces, ut consequāris, quod vis? Sed antiquitātem tibi placēre dicis, quod honesta et bona et modesta sit. Sic ergo vive, ut* viri antīqui, sed sic loquere, ut* viri aetātis nostrae; atque id quod a C. Caesare scriptum est, habe semper in memoriā et in pectore: «tamquam* scopulum, sic fugias verbum insolens atque inaudītum».

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. > antiquitas· πρβ. αντίκα << ιτ. 2. < planus = ομαλός· σαφής 3. < di-lucidus· πρβ. lu-men, lux κτλ. 4. μτχ. του obsolesco 5. intellegen, intelliegenter 6. < modus = μέτρο· πρβ. modeste (επίρρ.) 7. πρβ. πέτο << ιτ. 8. in + solens, μτχ. του soleo 9. in + auditus, μτχ. του audio.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές που λειτουργούν ως β' όρος της σύγκρισης· ο πρώτος όρος είναι μια άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια. Διακρίνονται σε δύο είδη, ανάλογα με το περιεχόμενό τους: (1) Απλές παραβολικές. Οι προτάσεις αυτές εκφέρονται κανονικά με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Εισάγονται

(α) με τους συνδέσμους atque ( = ac) και et, μετά από επίθετα ή επιρρήματα που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους: similis, par, aequus, idem; dissimilis, alius: similiter, pariter, aeque; aliter, contra κτλ. π.χ. similiter scribo ac sentio γράφω έτσι όπως ( = σύμφωνα με αυτά που) πιστεύω· alia (aliter,) scribo ac sentio γράφω διαφορετικά από ό,τι πιστεύω (πρβ. παραπλήσια ἐπεπόνθεσαν οἱ Ἀθηναῖοι ἐν Συρακούσαις καί ἔδρασαν ἐν Πύλῳ).

(β) με τους συνδέσμους ut, sicut ( = ὡς, ὥσπερ, ὅπως)· στην κύρια πρόταση υπάρχουν συνήθως τα επιρρήματα ita, sic κτλ. ( = οὕτως, ὧδε)· οι προτάσεις αυτές εκφράζουν τον τρόπο· π.χ. sic dicit, ut sentit μιλάει έτσι όπως ( = σύμφωνα με αυτά που) πιστεύει (πρβ. οὕτω λέγει, ὡς φρονεῖ)

(γ) με τον quam και επίθετα ή επιρρήματα θετικού βαθμού, και επίσης με ρήματα (προηγείται το tam)· με τους quanto, quo και επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού (στην κύρια πρόταση υπάρχουν τα tanto, eo) (πρβ. τοσούτῳ "τόσον"... ὅσῳ "ὅσον"). Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν την ποσότητα, την ένταση, το βαθμό και το μέγεθος ( = τόσο... όσο)· π.χ. nemo tam stultus est quam ille κανείς δεν είναι τόσο ανόητος όσο εκείνος· quanto celerius, tanto melius όσο γρηγορότερα τόσο καλύτερα (πρβ. ὅσῳ θᾶττον ἐλεύσεται, τοσούτῳ ἀπαρασκευαστοτέρῳ βασιλεῖ μαχέσεται).

(2) Υποθετικές παραβολικές. Οι προτάσεις αυτές εκφέρονται με υποτακτική, επειδή η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. Πρόκειται ουσιαστικά για υποθετικούς λόγους που παραλείπεται η απόδοσή τους. Οι σύνδεσμοι με τους οποίους εισάγονται αποτελούν συνδυασμό του si με κάποιον από τους παραπάνω συνδέσμους: ut si, velut si, tamquam (si), quasi, proinde (perinde) quasi κτλ. (πρβ. ὥσπερ ἄν (εἰ) + ευκτική ή οριστική ιστορικού χρόνου) π.χ.

sic loqueris quasi omnia scias μιλάς σαν να τα ξέρεις όλα ( = όπως θα μιλούσες, αν τα ήξερες όλα· πρβ. Κῦρος εὐθύς ἠσπάζετο αὐτόν, ὥσπερ ἄν εἴ τις πάλαι φιλῶν ἀσπάζοιτο).

Στις προτάσεις αυτές τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων (όπως στις υποθετικές).

Σημ. Η φάση tamquam scopulum (σαν σκόπελο) ισοδυναμεί με την πρόταση tamquam scopulus sit. Τα tamquam, sicut και quasi μπορεί να χρησιμοποιούνται με ουσιαστικά (όπως παραπάνω) ή μετοχές· π.χ. obvia turba quasi moritūrum eum miserātur (μάθ. ΧΧ)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να αναγνωριστούν οι παραβολικές προτάσεις του κειμένου (εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία).
2. Να συνδεθούν οι παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί: Ille plane loquitur. Ego plane loquor => ille tam plane loquitur quam ego.
   Tu dilucide loqueris. Nos dilucide loquimur.
   Paulus modeste loquitur. Marcella modeste loquitur.
   Paulus studiōse lectitat. Marcella studiōse lectitat.
3. Να συνδεθούν οι παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγμα ποχ) ακολουθεί:
   Ille plane loquitur. Ille plane scribit = ille similiter loquitur ac scribit.
   Tu dilucide loqueris. Tu dilucide scribis
   Paulus modeste loquitur. Paulus modeste vivit.
   Paulus studiōse lectitat. Paulus studiōse discit.
4. Να συνδεθούν οι παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί:
   Ille hoc dicit, quod sentit = ille sic dicit, ut sentit.
   Nos hoc dicimus, quod intellegimus.
   Vos hoc dicitis, quod intellegitis.
   Illi hoc dicunt, quod intellegunt.
5. Να συνδεθούν οι παρακάτω προτάσεις όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί (προσοχή στην ακολουθία των χρόνων):
   Tu multum loqueris de Paulo. Tu eum non cognoscis = Tu sic loqueris de Paulo quasi eum cognoscas.
   Tu multum loquebāris de Paulo. Tu eum non cognoscēbas.
   Paulus sumptuōse (πολυδάπανα) vivit. Paulus dives non est.
   Paulus sumptuōse vivēbat. Paulus dives non erat.
6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι παρακάτω προτάσεις:
   Ο Σκαιόλας μίλησε σαν να ήταν νέος (iuvenis)
   Οι Συγκλητικοί (Patres) μιλούσαν έτσι όπως ήθελε ο Σύλλας.