ΜΑΘΗΜΑ XXXIX
LECTIO UNDEQUADRAGESIMA
ΕΝΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Ο «σοφός» (sapiens) -ο ιδανικός άνθρωπος για τους Στωικούς- αντιμετωπίζει με τη δύναμη της γνώσης τις συμφορές της ζωής. Προσαρμόζεται με ευκολία σε όλες τις καταστάσεις, ευχάριστες και δυσάρεστες, και ξέρει να τις χρησιμοποιεί. Η αντίληψή του για τη ζωή δεν είναι παθητική· ο φιλόσοφος δηλ. δεν κηρύσσει την αποχή από τις διάφορες δραστηριότητες. Γι' αυτό και η Στωική φιλοσοφία ρίζωσε στη Ρώμη, όπου -τουλάχιστον μέχρι το τέλος της δημοκρατίας- οι εκπρόσωποι της ανώτερης τάξης έβλεπαν ως κύριο τρόπο καταξίωσης της ύπαρξής τους την πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα. Μαζί με την πολιτειακή αλλαγή όμως, φάνηκαν και οι εγγενείς αδυναμίες αυτής της αντίληψης. Η «προσαρμοστικότητα» του Στωικού, η πίστη του σε ένα πρότυπο καλού άρχοντα και η τάση του να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες οχυρωμένος πίσω από τις πεποιθήσεις του, δεν του επέτρεψαν να υιοθετήσει μια αποφασιστική, και κυρίως αποτελεσματική, στάση απέναντι στο νέο καθεστώς.
![Το ιδεώδες του στωικού σοφού [Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων Γ Γυμνασίου]](extras/images/link_int.png "Το ιδεώδες του στωικού σοφού [Ανθολόγιο Φιλοσοφικών Κειμένων Γ Γυμνασίου]"){kind=small}
Sapientem nec paupertas nec dolor prohibet, nec eae res, quae imperītos avertunt et praecipites agunt. Tu illum premi putas malis? Utitur! Non ex ebore tantum Phidias sciēbat facere simulacra; ex aere quoque faciēbat. Si* marmor illi obtulisses, si* viliōrem materiam, fecisset tale, quale ex illā fieri optimum posset. Eōdem modo sapiens virtūtem, si* licēbit, in divitiis explicābit, si minus*, in paupertāte; si* poterit, in patriā, si minus*, in exilio; si* poterit, imperātor, si minus*, miles; si* poterit, integer, si minus*, debilis. Quamcumque fortūnam acceperit, aliquid ex illa memorabile efficiet.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
nec... nec... nec... ούτε... ούτε.... ούτε... prohibeo εμποδίζω, μπαίνω στο δρόμο κάποιου nec eae res ενν. prohibent imperītus -a um ≃ άπειρος(1) averto, -verti, -versum, -vertĕre, 3(a + verto) βγάζω κάποιον από το δρόμο του praeceps -cipitis αυτός που πέφτει με το κεφάλι(2)· aliquem praecipitem ago σπρώχνω (ρίχνω) κάποιον με το κεφάλι (στην γκρεμό), γκρεμοτσακίζω premo, pressi, pressum, premĕre, 3 καταβάλλω(3) nala -ōrum οι συμφορές· malis ποιητ. αίτιο utitur (αντίθετα) τις χρησιμοποιεί! ebur -oris (ουδ.) ελεφαντόδοντο· ex ebore βλ. μάθ. XXXI tantum (επίρρ.) μόνο simulacrum -i ≃ ομοίωμα· εικόνα, άγαλμα(4) quoque (επίρρ.) επίσης marmor -oris (ουδ.) ≤ μάρμαρο obfero (offero), -tuli, -lātum, -ferre (ob + fero· + δοτ.) φέρνω κάτι σε κάποιον vilis -is -e ευτελής, φτηνός materia -ae υλικό(5) | talis -is -e ... qualis -is -e (συσχ. αντ.) τέτοιος ... όποιος ex illā =ex materiā illā virtus-ūtis (θ.) αρετή si licēbit (ενν. ei explicāre) αν μπορέσει (να αναπτύξει) explico, 1 αναπτύσσω, εκφράζω, δείχνω si minus = si non licēbit ei in divitiis virtūtem explicāre = αν όχι si poterit ενν. virtūtem explicāre in patriā ενν. virtūtem explicābit si minus = si non poterit = αν όχι imperātor ως στρατηγός· miles ως στρατιώτης integer -gra -grum υγιής, αρτιμελής debilis -is -e αδύναμος, ανάπηρος quicumque, quaecumque, quodcumque (αντ. αναφ. αοριστολ.) οποιοσδήποτε· quamcumque fortūnam acceperit όποια τύχη κι αν του λάχει memorabilis -is -e αξιομνημόνευτος(6) efficio, -fēci, -fectum, -ficĕre, 3* (ex + facio) κατορθώνω, δημιουργώ |
Ετυμολογικά: 1. im-perītus· periculum, πείρα 2. < prae-caput = κεφάλι 3. κυρ. πιέζω· πρβ. πρέσα 4. simul, similis 5. κυρ. «ξύλο»· πρβ. μαδέρι << βεν. materiālis = υλικός· πρβ. ματεριαλισμός (= υλισμός) << γαλλ. 6. memoria
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Όπως στην ελληνική έτσι και στη λατινική υπάρχουν διάφορα είδη υποθετικών λόγων:
I. Το είδος του υποθετικού λόγου πού εκφράζει υπόθεση ανοικτή -χωρίς δηλαδή να δηλώνεται αν αληθεύει ή όχι- εκφέρεται ως εξής:
υπόθεση: si (αρν. nisi) + ορ. κάθε χρόνου·
απόδοση: οποιαδήποτε έγκλιση
Οι συνηθισμένες μορφές του είναι οι παρακάτω:
Si hoc facis, erras (για το παρόν)· εἰ τοῦτο ποιεῖς, ἁμαρτάνεις
Si hoc fecisti, erravisti (για το παρελθόν)· εἰ τοῦτο ἐποίησας, ἥμαρτες
Si hoc facies (feceris συντ. μελλ.) errābis (για το μέλλον)·
εἰ τοῦτο ποιήσεις, |  | ἁμαρτήσει |
ἐὰν τοῦτο ποιήσῃς, |
II. Το είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητo εκφέρεται ως εξής:
si (αρν. nisi) + υποτ. του παρατ. (υπόθεση και απόδοση):
για το παρόν.
si (αρν. nisi) + υποτ. του υπερσ. (υπόθεση και απόδοση):
για το παρελθόν.
Si hoc faceres, errares εἰ τοῦτο ἐποίεις, ἡμάρτανες ἄν
Si hoc fecisses, erravisses εἰ τοῦτο ἐποίησας, ἥμαρτες ἄν
(Παρατηρούμε ότι στη δυνητική οριστική της ελληνικής αντιστοιχεί η υποτακτική του παρατατικού ή του υπερσυντελίκου της λατινικής)
III. Το είδος του υποθετικού λόγου που εκφράζει υπόθεση δυνατή ή πιθανή εκφέρεται συνήθως ως εξής:
si (αρν. nisi) + υποτ. του ενεστ. (υπόθεση και απόδοση):
για το παρόν-μέλλον
Si hoc facias, erres εἰ τοῦτο ποιοίης, ἁμαρτάνοις ἄν
(Παρατηρούμε ότι στη δυνητική ευκτική της ελληνικής αντιστοιχεί η υποτακτική του ενεστώτα της λατινικής).
Σημ. Όταν σε καταφατική υπόθεση αντιπαρατίθεται η αρνητική της, τότε η δεύτερη αυτή υπόθεση εισάγεται με το si non (ελλειπτικά με το si non ή si minus· πρβ. εἰ δέ μή):
Si poterit, in patriā explicābit;
si non (poterit) |  | in exilio explicābit |
si minus, |
![Υποθετικές προτάσεις [πηγή: Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα-Υπουργείο Παιδείας δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων]](extras/images/link_ext.png "Υποθετικές προτάσεις [πηγή: Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα-Υπουργείο Παιδείας δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων]"){kind=small}
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να αναγνωριστούν οι υποθετικοί λόγοι του κειμένου (εκφορά και είδος) να συμπληρωθούν οι ελλειπτικοί υποθετικοί λόγοι.
- Αναγνωρίστε τους παρακάτω υποθετικούς λόγους:
Nisi vos ipsi patriae consulueritis, nemo patriae consulet (Μάθ XXV)
Si habet Asia suspiciōnem luxuriae, Murēnam laudāre debēmus (Μάθ. XXX)
Exempla iacērent in tenebris, nisi litterārum lumen accederet (Μάθ. XXXII) - Μετατρέψτε τις προτάσεις σε υποθετικούς λόγους ανάλογα με το είδος που ζητιέται
Marmor Phidiae obferes. Simulacrum faciet (ανοικτή υπόθ.)
Marmor Phidiae obfers. Simulacrum facit (δυνατή υπόθεση)
Marmor Phidiae obtulisti. Simulacrum fēcit (ανοικτή υπόθ.)
Marmor Phidiae obtulisti. Simulacrum fēcit (υπόθ. αντίθ. προς την πραγματικότητα) - Να γίνει χρονική αντικατάσταση του efficiet· να κλιθεί το ebur.
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι παρακάτω υποθετικοί λόγοι:
Αν λέει αυτό το πράγμα (hoc), κάνει λάθος (ανοικτή υπόθεση)
Αν είπε αυτό το πράγμα, έκανε λάθος (ανοικτή υπόθ.)
Αν έλεγε αυτό το πράγμα, θα έκανε λάθος (υπόθ. αντίθ. προς την πραγματικότητα)
Μια έξυπνη πρόταση
Gabba paenulam roganti respondit: «Non pluit, non opus est tibi: si pluet, ipse utar»
(Κοϊντιλιανός 6, 3, 66)
Ο Γάββας απάντησε έτσι σε κάποιον που του ζητούσε το πανωφόρι του: «Δε βρέχει και δε σου χρειάζεται· αν βρέξει, θα μου χρειαστεί εμένα».