ΜΑΘΗΜΑ XXXV
LECTIO QUINTA ET TRICESIMA
Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ
ΣΤΑ ΔΕΙΝΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ
Ο Λούκιος Ανναίος Σενέκας (Lucius Annaeus Seneca) υπήρξε ίσως η πιο πολυσύνθετη φυσιογνωμία του λεγόμενου «αργυρού αιώνα» (1ος μ.Χ.) της ρωμαϊκής λογοτεχνίας. Από την πολυτάραχη ζωή του αναφέρουμε την εξορία του, την αποτυχημένη προσπάθεια διαπαιδαγώγησης του μελλοντικού αυτοκράτορα Νέρωνα και την αυτοκτονία του το 65 μ.Χ., μετά από διαταγή του πρώην μαθητή του. Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από ένα παρηγορητικό κείμενο (consolatio), που ο Σενέκας απευθύνει στη μητέρα του Ελβία από την εξορία, για να της απαλύνει τον πόνο του χωρισμού. Ως Στωικός φιλόσοφος (βλ. την εισ. στο μάθ. XXXIX) ο Σενέκας υποστηρίζει πως οι ταλαιπωρίες της εξορίας δεν μπορούν να αγγίξουν τον σοφό. Αναφερόμενος ειδικότερα στη φτώχεια, αντλεί παραδείγματα (βλ. την εισ. στο μάθ. XXXII) από τη ρωμαϊκή ιστορία, για να δείξει πως η φτώχεια υπήρξε ο μόνιμος σύντροφος των μεγάλων ανδρών.
Unum fuisse Homēro servum, tres Platōni, nullum Zenōni tradunt. Nemo vero eos miserētur, quod* infeliciter vixerint. Menēnius Agrippa, qui inter patres ac plēbem publicae gratiae sequester fuit, aere collāto funerātus est. Atilius Rēgulus, cum Poenos in Africā funderet, ad sentum scripsit mercenarium suum discessisse et ab eo desertum esse rus; id senatui publice curāri placuit, quoniam* Rēgulus aberat. Scipiōnis filiae ex aerario dotem accepērunt, quia* nihil illis reliquerat pater. Aequum mehercule erat populum Rōmānum tribūtum Scipiōni conferre, cum* a Carthagine semper tribūtum ipse exigeret. Ο felīces viros puellārum, quibus populus Rōmānus loco soceri fuit!
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Homērus -i ο Όμηρος Plato -ōnis ο Πλάτωνας Zeno -ōnis ο Ζήνωνας nemo eos miserētur (υποτ. προτρ.) κανείς ας μην τους λυπηθεί infeliciter (επίρρ.) στη δυστυχία(1) Menēnius Agrippa ο Μενήνιος Αγρίππας patres οι πατρίκιοι plebs, plebis (plebes -ēi) (θ.) οι πληβείοι publicus -a -um δημόσιος gratia -ae χάρη, συμφιλίωση(2) sequester -stris (αρσ.) μεσολαβητής(3)· publicae gratiae sequester μεσολαβητής για την κοινή συμφιλίωση (για τη συμφιλίωση των τάξεων: ο Μενήνιος Αγρίππας έπεισε τους πληβείους να σταματήσουν την «απεργία» τους το 494 π.Χ.) aes, aeris (ουδ.) χαλκός, μπρούντζος· χρήματα confero, -tuli, -lātum, -ferre (cum + fero) συγκεντρώνω· aere collāto με έρανο funero, 1 κηδεύω(4) Atilius Rēgulus ο Ατίλιος Ρήγουλος (Ρωμαίος ύπατος· νίκησε αρχικά τους Καρχηδόνιους στον Α' Καρχηδονιακό πόλεμο, αλλά αργότερα ηττήθηκε και πιάστηκε αιχμάλωτος) Poeni -ōrum οι Καρχηδόνιοι(5) | fundo, fudi, fusum, fundĕre, 3 ≃ χύνω· τρέπω σε φυγή(6) mercenārius -ii μισθωτός εργάτης(7) desero, deserui, desertum, deserĕre, 3 εγκαταλείπω rus, ruris (ουδ.) αγρός publice (επίρρ.) με τη φροντίδα του κράτους id (= rus) senatui publice curāri placuit η Σύγκλητος αποφάσισε να αναλάβει το κράτος τη φροντίδα του αγρού (να καλλιεργηθεί με η φροντίδα του κράτους) quoniam (σύνδ. αιτ.) επειδή aerarium -ii(i) το δημόσιο ταμείο(8) dos, dōtis (θ.) προίκα(9) quia (σύνδ. αιτ.) επειδή aequum est (+ απαρ.) είναι δίκαιο mehercule (επιφ.) μα τον Ηρακλή! tribūtum -i φόρος, εισφορά confero πληρώνω cum (σύνδ. αιτ.) αφού exigo, -ēgi, -actum, -igĕre, 3 (ex + ago) εισπράττω felix -īcis ευτυχισμένος(10) vir = marītus άντρας socer -eri πεθερός(11)· loco (αφ.) soceri fuit πήρε τη θέση του πεθερού. |
Ετυμολογικά: 1. in-felici-ter < felix· felicitas 2. gratus, gratulatio 3. < sequor 4. < funus 5. < Φοίνικες: η Καρχηδόνα ήταν αποικία των Φοινίκων· πρβ. Punicus 6. con-fundo 7. mercātor 8. < aes 9. < do· ≃ δωτ-ίνη δώρο 10. > feliciter 11. ἑκυρός = πεθερός.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Οι αιτιολογικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας. Εισάγονται με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam (quando). Όταν η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή, τότε η έγκλιση που αναμένεται είναι η οριστική. Αντίθετα, όταν η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (δηλαδή εκφράζει την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης), η έγκλιση είναι λογικά η υποτακτική. Στα αρχαία ελληνικά έχουμε αντίστοιχα (α) οριστ., δυνητ. οριστ., δυνητ. ευκτική (β) ευκτ. του πλάγιου λόγου, για υποκειμενική αιτιολογία.
Συχνά ο σύνδ. quod (αλλά και ο quia) συνοδεύεται από διάφορα επιρρήματα ή εμπρόθετους προσδιορισμούς που σημαίνουν «γι' αυτό το λόγο» (π.χ. propterea quod), οπότε ξέρουμε σίγουρα ότι η πρόταση είναι αιτιολογική και όχι αναφορική. Παραδείγματα:
Tacent quia periculum metuunt = σιωπούν επειδή φοβούνται τον κίνδυνο
Socrates accusātus est quod iuvenes corrumperet = ο Σωκράτης κατηγορήθηκε γιατί τάχα διέφθειρε τη νεολαία (πρβ. αρχ. οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Περικλέα ἐκάκιζον, ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι ἐπὶ τοὺς πολεμίους)
Hoc facio non quod mihi placeat, sed quod debeo: το κάνω όχι επειδή μου αρέσει αλλά επειδή πρέπει.
2. Αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται και με το σύνδεσμο cum και εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (όπως δηλαδή και ο διηγηματικός cum· βλ. το μάθ. XXIV). Ο λόγος που έχουμε την υποτακτική είναι επειδή συνήθως η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας. Παράδειγμα:
Cum sis mortālis, quae sunt mortalia, cura αφού είσαι θνητός, φρόντιζε για ό,τι αφορά τους θνητούς.
Συχνά ο αιτιολογικός cum συνοδεύεται από μόρια ή επιρρήματα (π.χ. όπως το praesertim) που μας βοηθούν να τον ξεχωρίσουμε από τον ιστορικό ή τον παραχωρητικό.
Όταν στην αιτιολογική πρόταση υπάρχει υποτακτική, τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων (βλ. μαθ. XXIII και XXIV).
![Αιτιολογικές προτάσεις [πηγή: Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα-Υπουργείο Παιδείας δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων]](extras/images/link_ext.png "Αιτιολογικές προτάσεις [πηγή: Ψηφιακά Εκπαιδευτικά Βοηθήματα-Υπουργείο Παιδείας δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων]"){kind=small}
![Οι δευτερεύουσες (εξαρτημένες) προτάσεις: αιτιολογικές προτάσεις [Λατινική Γραμματική Β, Γ Λυκείου]](extras/images/link_int.png "Οι δευτερεύουσες (εξαρτημένες) προτάσεις: αιτιολογικές προτάσεις [Λατινική Γραμματική Β, Γ Λυκείου]"){kind=small}
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να αναγνωριστούν οι αιτιολογικές προτάσεις του κειμένου (σύνδεσμος, έγκλιση και ακολουθία).
- Να αντικατασταθεί ο προσδιορισμός του αιτίου που δηλώνεται με εμπρόθετο ή αφαιρετική από αιτιολογική πρόταση· π.χ. homo punītus est propter suam audaciam (θράσος) = homo punītus est (τιμωρήθηκε), quod audax (θρασύς) erat. Να δικαιολογηθεί η έγκλιση της αιτιολογικής πρότασης και η ακολουθία τών χρόνων (αν χρειάζεται):
Milites timōre arma abiciunt (timeo) =
Virum propter virtūtem admirāmur (fortis sum) =
Adulescens cupiditāte pugnandi periit (cupio pugnāre) =
Propter mortem patris infeliciter vixērunt (morior) = - Να συνταχτεί η πρόταση: id senatui publice curāri placuit.
- Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου exigeret· να κλιθεί το ουσ. aes.
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Κατατρόπωσε (fundo, 3) τους Καρχηδονίους, επειδή ήταν γενναίος
Δεν του έδωσαν χρήματα (pecunia -ae), γιατί δήθεν ήταν πλούσιος (dives)
Αφού δε θέλουν να φάνε, ας πιουν!
P. Claudius bello Punico, cum proelium navāle committere vellet auspiciaque petisset et pullarius non exīre caveā pullos nuntiasset, abici eos in mare iussit dicens, «quia esse nolunt, bibant».
(Βαλέριος Μάξιμος 1, 4, 3)
Ο Πόπλιος Κλαύδιος, στη διάρκεια του Α' Καρχηδονιακού πολέμου, πριν να ναυμαχήσει κατέφυγε στην ορνιθομαντεία· ο φύλακας των ιερών ορνίθων του ανάγγειλε ότι οι όρνιθες δεν έβγαιναν από το κλουβί τους· τότε ο Κλαύδιος διέταξε να τις πετάξουν στη θάλασσα λέγοντας: «Αφού δε θέλουν να φάνε, ας πιουν!»(1)
- Οι Ρωμαίοι ερμήνευαν τη θέληση των θεών ανάλογα με τον τρόπο που τα πουλιά έτρωγαν (βλ. και την εισ. στο μάθ. XII).