ΜΑΘΗΜΑ XXXI

LECTIO PRIMA ET TRICESIMA

Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ

Ρωμαίοι και Έλληνες ιστορικοί εντόπισαν τη σιδερένια πειθαρχία του ρωμαϊκού στρατού ως μία από τις βασικές αιτίες της αποτελεσματικότητάς του, και ως θεμελιώδη παράγοντα για τη δημιουργία της αυτοκρατορίας. Ενδεικτικό στοιχείο της πειθαρχίας είναι το γεγονός ότι, όπως παρατηρεί ο Σαλλούστιος, στους πρώτους αιώνες της Ρώμης ήταν συχνότερη η τιμωρία για συμμετοχή στη μάχη αντίθετα με τις διαταγές, παρά για εγκατάλειψη θέσης και υποχώρηση. Σχετικό είναι και το κείμενο που ακολουθεί: Ο ύπατος Τίτος Μάνλιος (Titus Manlius) στη διάρκεια του Λατινικού πολέμου (340-338 π.χ.) τιμώρησε το γιο του με θάνατο, γιατί, παρά τη ρητή διαταγή του, μονομάχησε με τον αρχηγό των αντιπάλων και τον σκότωσε, τρέποντας το εχθρικό στράτευμα σε φυγή!

Bello* Latīno Τ. Manlius consul nobili genere* natus exercitui Rōmanōrum praefuit. Is cum aliquando castris* abīret, edixit ut omnes pugnā* abstinērent. Sed paulo* post filius eius castra hostium praeterequitāvit et a duce* hostium his verbis* proelio lacessītus est: «Congrediāmur, ut singulāris proelii eventu* cernātur, quanto* miles Latīnus Rōmāno virtūte* antecellat». Turn adulescens, viribus* suis confīsus et cupiditāte* pugnandi permōtus, iniussū* consulis in certāmen ruit; et fortior hoste*, hastā* eum transfixit et armis* spoliāvit. Statim hostes fugā* salūtem petivērunt. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius operā* hostes fugāti erant, morte* multāvit.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. πρβ. κογκρέσο << ιτ. = συνέλευση· e-gredior 2. < evenio < e+venio 3. *-cello = υπερέχω· πρβ. collis, κολωνός 4. < cupidus < cupio 5. < pugna 6. < certo 7. > salūto > salutatio 8. πετ-ώ, πί-πτ-ω < *πι-πετ-ω 9. < fuga· fugio.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η αφαιρετική απλή ή εμπρόθετη συγκεντρώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων: της κυρίως αφαιρετικής (separatīvus), της οργανικής (instrumentālis) και της τοπικής (locatīvus). Στην ελληνική οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής υπάρχουν στη γενική, ενώ της τοπικής και της οργανικής στη δοτική.

2. Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως (α) Τοπική προέλευση (βλ. μάθ. XXVIII) (β) Καταγωγή (nobili genere natus· πρβ. πατρός ἐσθλοῦ πέφυκα· βρίσκεται και εμπρόθετη), (γ) Υλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετ. της ύλης): poculum ex auro· πρβ. τό ἔρυμα λίθων ἐποιήσατο (δ) Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού (απλή ή εμπρόθετη): με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω (π.χ. castris abeo, pugnā abstineo· πρβ. ἀπεῖχον ἀλλήλων παρασάγγην· δεῖ χρημάτων) (ε) Το αίτιο που προκαλεί το πάθος του υποκειμένου (ποιητικό αίτιο) (ζ) Σημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική): fortior hoste· πρβ. νεώτερος τοῦ Περικλέους (η) Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση, κτλ. singulāris proelii eventu cernētur, quanto... (θ) το διαιρεμένο όλο (pauci ex militibus).

3. Η οργανική εκφράζει (α) Τη συνοδεία (π.χ. cum elephantis Alpes transiit· πρβ. ἦλθον ναυσί τριάκοντα (β) Τον τρόπο (Tarquinius hoc modo imperium perdit· πρβ. τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐτείχισαν τήν πόλιν) (γ) Την ιδιότητα (homo squalidā facie) (δ) Το όργανο ή το μέσο (hastā eum transfixit· πρβ. τὴν θύραν τῇ βακτηρίᾳ ἔκρουε)· όταν πρόκειται για πρόσωπο, χρησιμοποιείται ή η πρόθ. per + αιτ. ή οι αφαιρετικές operā, beneficio, auxilio + γεν. του προσώπου, π.χ. operā adulescentis (ή per adulescentem) hostes fugāti erant. To μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν ρήματα όπως το compleo (militibus murum complēvit), το afficio (supplicio est adfectus), το confīdo (viribus suis confīsus)· επίσης επίθετα όπως το dignus (longiōre vitā dignus erat) και το fretus (fretus viribus suis) (ε) To μέτρο (quanto miles Latinus Romano virtūte antecellit· paulo maior natu· πρβ. πολλῷ κρεῖττόν ἐστιν) (στ) Την αναφορά (virtūte antecellit· πρβ. ἄνθρωπος ξυνέσει ὑπερέχει τῶν ἄλλων ζώων) (ζ) Την αιτία (εσωτερικό αίτιο) (cupiditāte pugnandi permōtus)· εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogātu + γεν. (iniussu consulis) (η) Την ποινή (βλ. XXIX Π3β) (θ) Την αξία (βλ. XXIX Π3α).

4. Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά (αφ. του τόπου και του χρόνου· βλ. το μάθ. XXVIII).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Μήπως θυμόσαστε τις παρακάτω αφαιρετικές;
   Poēta epistulis contra iniuriam repugnat (μάθ. I)
   Aenēas cum sociis ad Italiam navigat (μάθ. II)
   Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenebat (μάθ. V)
   Quattuor ex legionibus in hibernis conloeat (μάθ. VI)
   Augustus ab Iūlo ortus erat (μάθ. X)
   Homo ingentis magnitudinis et facie squalidā (μάθ. XIV)
   Octaviānus supplicio capitis eum adfēcit (μάθ. XIV)
   Germāni lacte nuntriuntur (μάθ. XV)
   Germāni pedibus proeliantur (μάθ. XV)
   Cacus fretus viribus suis erat (μάθ. XVIII)
   Catilīna ab Antōnio victus est (μάθ. XIX)
   Opibus urbis nolīte confidere (μάθ. XXV)
   
2. Να αναγνωριστούν οι αφαιρετικές του κειμένου: hastā, armis, operā
3. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των τύπων: abiret, cernātur, revertisset.
4. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Παρά τη διαταγή του πατέρα του ο νέος πολέμησε με το Λατίνο στρατιώτη
   Ο νέος τιμωρήθηκε από τον πατέρα του με θάνατο.