Τοιχογραφία με παράσταση χορευτή (saltātor) από ετρουσκικό τάφο της Ταρκυνίας (γύρω στο 470 π.Χ.).

ΜΑΘΗΜΑ XXX

LECTIO TRICESIMA

Ο ΛΙΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Τις υπατικές εκλογές του 63 π.Χ. κέρδισαν -σε βάρος του Κατιλίνα (βλ. την εισ. στο μάθ. XIX) και του Σουλπικίου Ρούφου- ο Ιούνιος Σιλανός και ο Λικίνιος Μουρήνας (Licinius Murēna). Ο τελευταίος κατηγορήθηκε από το Σουλπίκιο για ανηθικότητα, για έλλειψη προσόντων για το αξίωμα και για «νοθείες» στην «προεκλογική εκστρατεία». Ο Κικέρωνας, που ανέλαβε την υπεράσπισή του, απορρίπτει στο παρακάτω κείμενο την κατηγορία της ανηθικότητας με συγκεκριμένη αναφορά στην παραμονή του στην Ασία, όπου πήρε μέρος στους Μιθριδατικούς πολέμους. Διάχυτη ήταν η αντίληψη στη Ρώμη ότι η παρακμή των ηθών των πολιτών της υπήρξε συνέπεια των κατακτήσεών της. Στο μάθημα IV είδαμε την άποψη του Σαλλουστίου για τη σημασία της καταστροφής της Καρχηδόνας· η κατανόηση του παρακάτω κειμένου προϋποθέτει μια άλλη ευρύτατα διαδομένη αντίληψη, ότι δηλαδή η παρακμή των ηθών υπήρξε συνέπεια της επέκτασης της Ρώμης στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.

Hic vero, iudices, et fuit in Asiā et viro fortissimo, patri suo, magno adiumento* in periculis, solacio* in laboribus, gratulatiōni* in victoriā fuit. Et si habet Asia suspiciōnem quandam luxuriae, Murēnam laudāre debēmus, quod Asiam vidit sed in Asiā continenter vixit. Quam ob rem accusatōres non Asiae nomen Murēnae* obiecērunt, ex quā laus familiae*, memoria generi*, honos et gloria nomini* constitūta est, sed aliquod flagitium ac dedecus aut in Asia susceptum aut ex Asiā deportātum. Meruisse vero stipendia in eo bello virtūtis fuit; patre imperatōre libentissime meruisse pietātis fuit; finem stipendiōrum patris victōriam ac triumphum fuisse felicitātis fuit.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1 < iuvo 2. gratus 3. πρβ. λούσο << ιτ. 4. < laus 5. πρβ. φαμίλια << ιτ. 6. > honōro- πρβ. ονόρε << ιτ. 7. porto, adporto 8. κυρ. «παίρνω το μερίδιό μου»· μέρ-ος, μείρ-ομαι

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η δοτική χρησιμοποιείται ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν «λέγω» (dico· π.χ. hoc Ennio dixit· πρβ. τάδε λέγει τοῖς φίλοις), «δίνω» (do· π.χ. signa Caesari tradunt· πρβ. τῇ στρατιᾷ ἀπέδωκε μισθόν) και τα συγγενικά ή αντίθετά τους· επίσης ως συμπλήρωμα ρημάτων και επιθέτων που δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα κτλ. (coniungo, appropinquo, similis· π.χ. similis effigiēi mortui· πρβ. οἱ πονηροί ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν) και ως συμπλήρωμα ρημάτων που δηλώνουν φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή, απείθεια κτλ. καθώς και των αντίστοιχων επιθέτων. Τέλος, αποτελεί το έμμεσο αντικείμενο ρημάτων σύνθετων με τις προθέσεις ob, prae, pro, in κτλ. π.χ. marmor Phidiae obtulit· imagines fortium virōrum mihi proponēbam.

2. Η δοτική δηλώνει επίσης το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι (δοτική προσωπική). Περιλαμβάνει κατηγορίες γνωστές και από τα αρχαία ελληνικά: την κτητική (filius mihi est)· τη χαριστική ή αντιχαριστική (ille mihi errat κάνει σφάλμα σε βάρος μου· η δοτική αυτή ακολουθεί επίσης μετά από ρήματα όπως consulo = φροντίζω, metuo = φοβάμαι για κάποιον κτλ.)· την ηθική· τη δοτική της αναφοράς (ille mihi mortuus est όσο με αφορά αυτός είναι νεκρός)· τη δοτική του ποιητικού αιτίου (συνηθέστερη με το γερουνδιακό· βλ. το μάθ. XXXIII).

Τέλος, η δοτική προσωπική μπαίνει κοντά σε ορισμένα απρόσωπα ρήματα (placet, licet κτλ.).

3. Ιδιομορφία της λατινικής είναι η δοτική του σκοπού (ή του αποτελέσματος). Είναι δοτική αφηρημένου ουσιαστικού (πρόκειται για στερεότυπες δοτικές όπως: exemplo, auxilio, usui κτλ.) και τη συναντάμε συνήθως μαζί με το ρήμα sum (κατηγορηματική). Μπορεί να προσδιορίζεται από επίθετο· δίπλα της μπορεί να υπάρχει και άλλη δοτική (χαριστική, αντιχαριστική, ηθική ή του έμμεσου αντικειμένου). Η μετάφραση ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση· π.χ.

Murēna patri (δοτ. χαρ.) magno adiumento fuit ο Μουρήνας πρόσφερε μεγάλη βοήθεια στον πατέρα του.
Murēna patri solacio fuit ο Μουρήνας ήταν η παρηγοριά του πατέρα του.
Caesar equitātum auxilio legionibus (έμμ. αντικ.) misit ο Καίσαρας έστειλε το ιππικό σε βοήθεια των λεγεώνων (για να βοηθήσει τις λεγεώνες).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Θυμόσαστε τις παρακάτω δοτικές;
   Delecti patriae consultābant (μάθ. IV)
   Eis corpus infirmum erat (μάθ. IV)
   Silius gloriae Vergili studēbat (μάθ. V)
   Caesar legionibus hiemāre imperat (μάθ. VII)
   Licēbit tibi pugillāres adportāre (μάθ. VIII)
   Brutus Tarquinio imperium adimit (μάθ. IX)
   Equites Gallis occurrunt (μάθ. XVI)
   In diaetam recessit, cui nomen est Hermaeum (μάθ. XX)
   Pareāmus senatui, consulāmus bonis (μάθ. XXII)
   Ancilla Nasīcae dixit Ennium domi non esse (μάθ. XXIV)
   Cato patribus ficum ostendit (μάθ. XXV)
   Tristissimus haec tibi scribo (μάθ. XXVI)
   Nihil ei gratius potest esse (μάθ. XXVIII)
2. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Ο φίλος μου με βοήθησε (adiumento sum + δοτ.)
   Τα βιβλία μάς είναι πολύ χρήσιμα (magno usui sum + δοτ.)