Άγαλμα του Αυγούστου («Ο Αύγουστος της Primaporta»· 19 π.Χ.).

ΜΑΘΗΜΑ XXIX

LECTIO UNDETRICESlMA

Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ, Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ

Η ανεκδοτολογία γύρω από τους βασιλιάδες και τους αυτοκράτορες είναι παμπάλαιο φαινόμενο. Εξίσου παμπάλαιο φαινόμενο είναι και οι προσπάθειες των υπηκόων τους να επωφεληθούν από τη γενναιοδωρία τους. Το παρακάτω ανέκδοτο αφορά έναν παπουτσή που πέτυχε να πουλήσει στον Οκταβιανό -τον κατοπινό αυτοκράτορα Αύγουστο- ένα κοράκι που μιλούσε.

Cum Octaviānus post victoriam Actiacam Rōmam redīret, homo quidam ei occurrit corvum tenens; eum instituerat haec dicere: «Ave, Caesar, victor imperātor». Caesaris* multum interfuit corvum emere; itaque viginti milibus sestertium eum ēmit. Id exemplum sutōrem quendam incitavit, ut corvum docēret parem salutatiōnem. Diu operam frustra impendēbat; quotiescumque avis non respondēbat, sutor dicere solēbat «Oleum et operam perdidi». Tandem corvus salutatiōnem didicit et sutor, cupidus pecuniae*, eum Caesari attulit. Audītā salutatiōne Caesar dixit: «Domi satis salutatiōnum* talium audio». Turn vēnit corvo in mentem verbōrum* domini sui: «Oleum et operam perdidi». Ad haec verba Augustus risit emitque avem tanti*, quanti* nullam adhuc emerat.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

Ετυμολογικά: 1. πρβ. ινστιτούτο < institūtum 2. victoria, vinco 3. σύνθ. sumo κτλ. 4. > μίλι 5. < suo = ράβω· πρβ. κο-στούμι << ιτ. < con-suo 6. ex-cito. con-cito 7. δοκέω, δόγμα· πρβ. ντοκουμέντο << ιτ. 8. < salūto 9. πρβ. όπερα, οπερέτα << ιτ. 10. ap-pendo 11. ἔλαιον 12. δι-δάσκομαι 13. < cupio 14. ἅδην < *σαδ-ην 15. αετός, αἰετός < αFι-ετός.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η γενική πτώση ενός ουσιαστικού δηλώνει, όπως και στα ελληνικά, τη σχέση του (1) με άλλο ουσιαστικό (ή άλλη λέξη που ισοδυναμεί με ουσιαστικό)· (2) με ρήμα· (3) με επίθετο ή επίρρημα (ή άλλη λέξη που ισοδυναμεί με επίθετο ή επίρρημα).

2. Η γενική με ουσιαστικά περιλαμβάνει διάφορα είδη: (α) υποκειμενική ή αντικειμενική π.χ. salutatio Caesaris ( = αντικ.) (πρβ. ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων =υποκ.) (β) επεξηγηματική π.χ. nomen Asiae ( = το όνομα «Ασία»)· (γ) κτητική π.χ. corvus sutōris (πρβ. ἡ οἰκία τοῦ Μιλτιάδου) (δ) της ιδιότητας π.χ. homo ingentis magnitudinis· puer annōrum trium· (πρβ. παῖς τριῶν ἐτῶν) (ε) διαιρετική π.χ. pars exercitus ( = μέρος του στρατού)· quis hominum? (πρβ. ἀνήρ τοῦ δήμου).

3. Η γενική με ρήματα: (α) Γενική της αξίας: με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω (aestimo, facio, duco κτλ.) ή αγοράζω, πουλάω (emo, vendo κτλ.) και με το sum· η γενική αυτή δηλώνει την αφηρημένη αξία (υλική ή ηθική) π.χ. avem emit tanti, quanti nullam adhúc emerat (πρβ. τὸ βιβλίον τιμᾶται δραχμῆς). Η συγκεκριμένη αξία δηλώνεται με αφαιρετική· π.χ. avem viginti milibus sestertium emit. (β) Γενική του εγκλήματος: με ρήματα που σημαίνουν κατηγορώ (accūso) και καταδικάζω (condemno)· π.χ. proditiōnis accusātus est (κατηγορήθηκε για προδοσία· πρβ. διώξομαί σε δειλίας). Η ποινή στην οποία καταδικάζεται κάποιος τίθεται σε αφαιρετική· π.χ. pater morte eum multāvit (ο πατέρας του τον καταδίκασε σε θάνατο· βλ. μάθ. XXXI.) Εξαιρείται το capitis = σε θάνατο. (γ) Κοντά στα απρόσωπα ρήματα interest και refert (ενδιαφέρει) η γενική δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο· το τι ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται με απαρέμφατο, με ουσιαστική πρόταση ή με το ουδέτερο αντωνυμίας· π.χ. Caesaris interfuit corvum emere. (Σημ. το «με ενδιαφέρει, σε ενδιαφέρει» κτλ. λέγεται meā interest, tuā interest κτλ.) (δ) Κοντά στα απρόσωπα ρήματα miseret (λυπάμαι), paenitet (μετανοιώνω), pudet (ντρέπομαι), piget (με ενοχλεί) και taedet (απεχθάνομαι, αηδιάζω, βαριέμαι) έχουμε μια αιτιατική του προσώπου που λυπάται, μετανοιώνει κτλ. και μια γενική του πράγματος για το οποίο αισθάνεται κανείς λύπη, μετάνοια κτλ.· π.χ. me paenitet verbōrum meōrum (μετανοιώνω για τα λόγια μου). (Σημ. Αντί της γενικής αυτής μπορεί να χρησιμοποιηθεί απαρέμφατο ή ουδέτερο αντωνυμίας ως υποκείμενο)

(ε) Γενική χρησιμοποιείται και με ρήματα ή φράσεις μνήμης και λήθης· π.χ. vēnit corvo in mentem verbōrum domini sui (πρβ. μέμνησο τῆς κοινῆς τύχης). (στ) Τέλος, η γενική με το ρήμα sum δηλώνει το χαρακτηριστικό γνώρισμα· π.χ. sapientis est, sapientiae est (είναι γνώρισμα του σοφού, δείγμα σοφίας).

4. Η γενική χρησιμοποιείται επίσης ως συμπλήρωμα επιθέτων που δηλώνουν: επιθυμία (cupidus pecuniae· πρβ. ἐπιθυμητικὸς σοφίας), εμπειρία, γνώση, μνήμη, πλησμονή κτλ. (π.χ. belli perītus· πρβ. ἔμπειρος πολέμου) και τα αντίθετά τους. Ως γενική διαιρετική συνηθίζεται με επιρρήματα (π.χ. ubi terrārum sumus? σε ποιο μέρος της γης είμαστε; satis salutatiōnum audio) και κυρίως με το ουδέτερο αντωνυμιών και επιθέτων, όπως multum, nihil, aliquid κτλ. multum pecuniae πολλά χρήματα (πρβ. πολύ τοῦ στρατεύματος).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Θυμόσαστε τις παρακάτω γενικές;
   Epistulae plenae qucrelarum sunt (μάθ. I)
   Aeneas filius Anchlsae est (μάθ. II)
   Romani in suppliciis deorum magnifici erant (μάθ. IV)
   Judices legum interpretes sunt (μάθ. VI)
   Magnus numerus hostium capitur (μάθ. XVI)
   Rei militaris periti erant (μάθ. XVII)
   Bovum mugltus Herculem convertit (μάθ. XVIII)
   Catillna fuit nobilissimi generis vir (μάθ. XIX)
   Parvi enim preti est, qui tarn nihili est (μάθ. XXVIII)
2. Να αντικατασταθεί η γενική της ιδιότητας μαζί με το επίθετο που τη συνοδεύει από επίθετο στον υπερθετικό βαθμό· π.χ homo magnae sapientiae = homo sapientissimus (το αντίστοιχο επίθετο δίνεται μέσα σε παρένθεση) homo magnae nobilitātis (nobilis) =
   homo magnae pravitātis (pravus) =
   homo magnae stultitiae (stultus) =
   homo magnae peritiae (perītus) =
   homo magnae cupiditātis (cupidus) =
3. Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου ēmit.
4. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
   Ο παπουτσής ενδιαφέρεται πολύ να πουλήσει (vendo, vendidi, venditum, 3) το κοράκι
   Ο Καίσαρας αγόρασε το πουλί σε υψηλή τιμή (magnum pretium)