ΜΑΘΗΜΑ XXI
LECTIO PRIMA ET VICESIMA
Έφιππος πολεμιστής που μάχεται με ένα Γαλάτη
(από επιτύμβια ετρουσκική στήλη του 3ου αι. π.Χ.).
ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM
Το ενδιαφέρον των Ρωμαίων, όπως και των Ελλήνων, για την αναζήτηση της ετυμολογίας των λέξεων είναι αξιοσημείωτο. Πολλές όμως από τις ετυμολογίες που πρότειναν δεν επιβεβαιώνονται από τα δεδομένα της επιστήμης της Γλωσσολογίας. Στο κείμενο που ακολουθεί ο σχολιαστής του Βιργιλίου Σέρβιος μας εξηγεί πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum (Πίσαυρο, σημ. Pesaro), μια παράλια πόλη της Ομβρικής (Umbria).
Brenno duce* Galli, apud Alliam flumen delētis* legiōnibus Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro quo immensam pecuniam accepērunt. Turn Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is Gallos iam abeuntes secūtus est: quibus interemptis* aurum omne recēpit. Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensātum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogātus reversus est.
![Μάθημα XXI-Πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum-Διαδραστικό υπερκείμενο-πίνακες ονομάτων/ρημάτων [πηγή: Διαδίκτυο & Διδασκαλία]](extras/images/link_ext.png "Μάθημα XXI-Πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum-Διαδραστικό υπερκείμενο-πίνακες ονομάτων/ρημάτων [πηγή: Διαδίκτυο & Διδασκαλία]"){kind=small}
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Brennus -i ο Βρέννος, αρχηγός των Γαλατών που κατατρόπωσε τους Ρωμαίους στον ποταμό Αλία το 387 π.Χ., κατέστρεψε και λεηλάτησε τη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο (την ακρόπολη) και πήρε τεράστια λύτρα για να αποχωρήσει. Η καταστροφή στον Αλία (Allia) και τα γεγονότα που ακολούθησαν αποτελούσαν μια πολύ δυσάρεστη ανάμνηση για τους Ρωμαίους Brenno duce υπό την ηγεσία του Βρέννου, με αρχηγό τον Βρέννο Gallus -i ο Γαλάτης everto -verti -versum -vertĕre, 3(ex + verto) καταστρέφω εντελώς praeter (πρόθ. + αιτ.) εκτός pro (πρόθ. + αφαιρ.) ως αντάλλαγμα, ως αντίτιμο immensus -a -um τεράστιος, πολύ μεγάλος pecunia -ae χρήματα(1) Camillus -i (Κάμιλλος) = Μ. Furius Camillus: κατέλαβε τους Βηίους, (Vēii, πόλη της Ετρουρίας) αλλά οι Ρωμαίοι τον εξόρισαν με την κατηγορία ότι οικειοποιήθηκε παράνομα μέρος της λείας. Στη συνέχεια όμως του έδωσαν έκτακτες εξουσίες (dictātor) για να αντιμετωπίσει τους Γαλάτες· πράγμα που πέτυχε, με αποτέλεσμα να ανακληθεί από την εξορία diu (επίρρ.) για πολύ καιρό exilium -ii (i) η εξορία(2) Ardea -ae η Αρδέα, πόλη του Λατίου praeda -ae η λεία· | aequus -a -um ίσος, δίκαιος(3) ius, iuris (ουδ.) το δίκαιο divido, divīsi, divīsum, dividĕre, 3 μοιράζω· dictātor -ōris δικτάτορας, αρχιστράτηγος (εκλεγόταν για έξι μήνες με έκτακτες εξουσίες) abeo, -ii(īvi), -itum, -īre, 4(ab+eo) φεύγω sequor, secūtus sum, sequi, αποθ. 3 ακολουθώ(4) interimo, -ēmi, - emptum, -imĕre, 3(inter+emo) εξολοθρεύω recipio, -cēpi, -ceptum, -cipĕre,< 3*(re+capio) παίρνω πίσω, επανακτώ aurum -i χρυσάφι appendo, - pendi, - pensum, - pendĕre, 3(ad+pendo) ζυγίζω quod=id illic (επίρρ.) εκεί penso (θαμ.του pendo), 1 ζυγίζω· ο Σέρβιος παράγει το Pisaurum < penso+aurum factum -i πράξη(5) unde (επίρρ.) από όπου rogo, 1 ( + αιτ. του προσ.) παρακαλώ (κάποιον), ζητώ revertor, reverti (reversus sum), reverti, 3 = επιστρέφω (το ρήμα είναι ημιαποθετικό ή αποθετικό, ανάλογα με τον παρακείμενο). |
Ετυμολογικά: 1. κυρ. «ιδιοκτησία σε ζώα»· pecus-oris = ζώα, κοπάδι· 2. exulo 3. >aequitas 4. con-sequor, socius, secundus 5. < facio
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Απόλυτη αφαιρετική. Όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει καμιά σχέση με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος, τότε η μετοχή και το υποκείμενό της τίθενται σε πτώση αφαιρετική, που ονομάζεται απόλυτη αφαιρετική (πρβ. την απόλυτη γενική της ελληνικής: καταστάσης ἐκκλησίας ἐς ἀντιλογίαν ἦλθον). Η μετοχή διατηρεί και στην περίπτωση αυτή την επιρρηματική της χρήση (χρονική, αιτιολογική κτλ.) π.χ. Tarquinio Superbo regnante Pythagoras in Italiam vēnit Ο Πυθαγόρας ήλθε στην Ιταλία ενώ βασίλευε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος (Tarquinio = υποκ. της μτχ., Pythagoras = υποκ. του ρημ.).
Rōmāni urbe captā (ενν. a Gallis) arcem tamen retinuērunt Οι Ρωμαίοι κράτησαν την ακρόπολη, αν και η πόλη είχε καταληφθεί από τους Γαλάτες.
Στα λατινικά η χρήση της απόλυτης μετοχής είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι στα αρχ. ελληνικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν. Για να μεταφράσουμε π.χ. την αρχαιοελληνική πρόταση: ταῦτ' εἰπὼν ἀπῆλθε, πρέπει να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική χρησιμοποιώντας τη μετοχή του παθητικού παρακειμένου σε απόλυτη αφαιρετική: His rebus dictis discessit = αφού αυτά τα πράγματα είχαν ειπωθεί από αυτόν, αναχώρησε = αφού είπε αυτά τα πράγματα, αναχώρησε.
Εντελώς ιδιόμορφη είναι η απόλυτη αφαιρετική που αποτελείται από ένα «υποκείμενο» και ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο:
Cicerōne puero hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν παιδί
Cicerōne consule hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ύπατος
Cicerōne vivo hoc accidit αυτό συνέβη όταν ο Κικέρωνας ήταν ζωντανός
![Συντακτική χρήση της αφαιρετικής απόλυτης [Λατινική Γραμματική Β, Γ Λυκείου]](extras/images/link_int.png "Συντακτική χρήση της αφαιρετικής απόλυτης [Λατινική Γραμματική Β, Γ Λυκείου]"){kind=small}
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα σε μετοχικές με απόλυτη αφαιρετική· να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο όπου χρειάζεται. Π.χ.:Galli urbem occupavērunt; Rōmāni discessērunt = Urbe occupātā a Gallis Rōmāni discessērunt.
Galli pecuniam accepērunt; Galli abiērunt (accipio -cēpi, - ceptum, -cipĕre, 3)
Galli legiōnes delevērunt; Galli urbem Rōmam evertērunt.
Camillus Gallos interēmit; Camillus aurum recēpit. (interimo, -ēmi, -emptum, -imĕre, 3)
Antōnius Catilmam vicit; Rōma servata est. (vinco, vici, victum, vincĕre, 3)
Miles pedes animadvertit; Miles Claudium extraxit (animadverto, -verti, -versum, -vertĕre, 3)
Hercules Cacum interfēcit; Incolae Herculem honoravērunt (interficio, -fēci, -fectum, -ficĕre, 3) - Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα, στην ιδιόμορφη απόλυτη αφαιρετική π.χ. Brennus dux Gallōrum erat. Galli Rōmam everterunt = Brenno duce Galli Rōmam evertērunt.
Cicero et Antōnius consules erant. Catilina contra patriam coniurāvit.
Caesar imperātor erat. Bellum Gallicum gestum est.
Cato (-ōnis) vivus erat. Bellum cum Perse gestum est.
Juno (-ōnis) invīta erat. Aenēas in Italiam navigāvit (invltus αντίθετος, παρά τη θέληση)
Pater inscius erat. Filius domo abiit (inscius αυτός που δε γνωρίζει) - Να χαρακτηριστούν από συντακτική άποψη όλες οι μετοχές του κειμένου (αιτιολογικές, χρονικές κτλ· βλ. το προηγούμενο μάθημα).
- Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:
Αφού έσυρε τα βόδια στη σπηλιά (αφ. απόλυτη), ο Κάκος κρύφτηκε (me abdo)
Αφού νίκησε τους Γαλάτες, ο Κάμιλλος ξαναγύρισε στην εξορία.
Απ' την πολλή τη χρήση χορτάριασε ο βωμός!
Augustus audītis Tarraconensibus qui dicēbant palmam in āra eius esse enātam: «Appāret» inquit «quam saepe accendātis».
(Κοϊντιλιανός 6,3, 77)
Όταν ο Αύγουστος άκουσε τους απεσταλμένους της Ταρραγόνας να του λένε πως στο βωμό του είχε φυτρώσει ένας φοίνικας(1), παρατήρησε δηκτικά: «Είναι φανερό πως κάνετε θυσίες πολύ συχνά!»
1. Οι αρχαίοι θεωρούσαν κάτι τέτοιο ως θαυμαστό, θεόσταλτο σημάδι.