ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΥΡΤΙΝΕΣ
Ή ΠΩΣ Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΕΓΙΝΕ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

 

Ο Τιβέριος Κλαύδιος Νέρωνας, ένας περιφρονημένος ανιψιός του αυτοκράτορα Τιβερίου, έγινε αυτοκράτορας το 41 μ.Χ. με ένα πρωτοφανή όσο και κωμικό τρόπο. Μετά τη δολοφονία του Καλιγούλα κρύφτηκε έντρομος πίσω από κάτι παραπετάσματα· κάποιος στρατιώτης πρόσεξε τα πόδια του, τον τράβηξε έξω και τον προσαγόρευσε αυτοκράτορα. Τον οδήγησε στο στρατόπεδο τη στιγμή που η Σύγκλητος συζητούσε για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ο Κλαύδιος υποσχέθηκε γερή χρηματική ανταμοιβή στη φρουρά, και έτσι έγινε, όπως παρατηρεί ο ιστορικός Σουητώνιος, «ο πρώτος αυτοκράτορας που εξαγόρασε με χρήματα την αφοσίωση του στρατού». Η παρέμβαση αυτή της φρουράς, που προκατέλαβε την απόφαση της Συγκλήτου, προδίκαζε μια διαρκώς αυξανόμενη πολιτική επιρροή του στρατού στην παραπέρα πορεία των πραγμάτων της αυτοκρατορίας.

Claudius quinquagesimo anno aetātis suae imperium cēpit mirabili quodam casu. Exclūsus* ab insidiatōribus Caligulae, recesserat in diaetam, cui nomen est Hermaeum. Paulo post rumōre caedis exterritus* prorepsit ad solarium proximum et inter vela praetenta* foribus se abdidit. Discurrens* miles pedes eius animadvertit; eum latentem* adgnōvit; extractum* imperatōrem eum salutāvit. Hinc ad commilitōnes suos eum adduxit. Ab his in castra delātus est tristis et trepidus, dum obvia turba quasi moritūrum* eum miserātur. Postero die Claudius imperātor factus est.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
quinquagesimo anno στο πεντηκοστό έτος aetas -ātis ηλικία mirabilis -is -e παράδοξος, περίεργος casus -us τυχαίο, απροσδόκητο γεγονός(1) (περιστατικό) exclūdo, -clūsi, -clūsum, -cludĕre, 3 (ex+claudo) κλείνω απέξω, διώχνω insidiātor -ōris συνωμότης, δολοφόνος(2) Caligula -ae ο Καλιγούλας Caligulae γεν. αντικ. diaeta -ae (θερινή) κατοικία(3) cui (δοτ. κτητ.) nomen est που ονομάζεται Hermaeum -i το Ερμαίο recēdo, -cessi, -cessum, -cedĕre, 3 (re+cedo) αποσύρομαι (in diaetam) paulo post λίγο αργότερα rumor -ōris φήμη, νέα(4) rumore caedis από τα νέα της σφαγής exterreo, -terrui, -territum, -terrēre, 2 τρομοκρατώ(5) prorēpo, -repsi, -reptum, -repĕre, 3 (pro+repo) ≃ έρπω προς (κάποιο σημείο), σέρνομαι solarium -ii (i) λιακωτό(6) velum -i παραπέτασμα, κουρτίνα(7) praetendo, -tendi, -tentum, -tendĕre, 3 (prae + tendo) τεντώνω, κρεμάω μπροστά		foris -is (συνήθ. fores -ium) θ. πόρτα(8)· inter vela praetenta foribus (δοτ.) ανάμεσα στα παραπετάσματα που κρεμόντουσαν στην πόρτα discurro, -curri (-cucurri), -cursum, -currĕre, 3 (dis + curro) τρέχω εδώ κι εκεί lateo, latui, latēre, 2 κρύβομαι(9) adgnosco, -gnōvi, -gnitum, -gnoscĕre, 3 αναγνωρίζω salūto, 1 προσαγορεύω, χαιρετίζω hinc ( επίρρ.) από εκεί imperātor -ōris (αρσ.) αυτοκράτορας commilito -ōnis (αρσ.) συστρατιώτης, σύντροφος(10) defero, -tuli, -lātum, -ferre (de + fero) μεταφέρω trepidus -a -um έντρομος, περιδεής dum (σύνδ. χρον.) ενώ, την ώρα που obvius -a -um ενάντιος, αντίθετος(11) turba -ae πλήθος(12)· obvia turba το πλήθος που τον συναντούσε quasi (επίρρ. παραβολ.) σαν να· quasi moritūrum σαν να επρόκειτο να πεθάνει morior, mortuus sum, mori αποθ. 3* πεθαίνω (μτχ. μελλ. moritūrus)(13) miserātur = miserabātur (βλ. παρατ.)· miseror,αποθ. 1 λυπάμαι (κάποιον)

 

Ετυμολογικά: 1. πρβ. κάζο << ιτ. 2. < insidiae 3. < αρχ. δίαιτα 4. κυρ. «θόρυβος»· πρβ. ὠ-ρύ-ομαι = ουρλιάζω 5. terror 6. < sol ≃ ἥλιος 7. πρβ. βέλο << ιτ. 8. foras, θύρα 9. λα-ν-θάνω, λάθος 10. < cum + miles 11. < ob+via 12. τύρβη (ταραχή), τυρβάζω, turbo, 1 13. mors.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η μετοχή του Ενεστώτα σχηματίζεται ως εξής: α' και β' συζυγία:

Ενεστ. θέμα + ns: ama-ns (ama-ntis), dele-ns (dele-ntis)·

γ' και δ' συζυγία:

Ενεστ. θέμα + e-ns: leg-e-ns (leg-e-ntis), audi-e-ns (audi-e-ntis)·

Πρβ. λύ-ων, λύ-ο-ντ-ος.

2. Η μετοχή του ενεστώτα έχει ενεργητική σημασία. Μετοχή του ενεστώτα διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, δεδομένου ότι η σημασία τους είναι ενεργητική (ή μέση). Κλίνεται όπως τα μονοκατάληκτα τριτόκλιτα επίθετα, με τη διαφορά ότι σχηματίζει την αφ. σε -e (σε -i τη σχηματίζει μόνον όταν χρησιμοποιείται επιθετικά).

3. Η μετοχή του μέλλοντα σχηματίζεται από το θέμα του σουπίνου σε -tūrus (-sūrus) -a -um (κλίνεται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα): ama-tūrus -a -um· dele-tūrus -a -um· lec-tūrus -a -um· audi-tūrus -a -um. Και αυτή η μετοχή έχει ενεργητική σημασία. Μετοχή του μέλλοντα έχουν και τα αποθετικά ρήματα.

4. Η μετοχή του ενεστώτα εκφράζει πράξη σύγχρονη με αυτή του ρήματος:

pugnans cadit pugnans cecidit pugnans cadet

πέφτει πολεμώντας (ενώ πολεμάει) έπεσε πολεμώντας (ενώ πολεμούσε) θα πέσει πολεμώντας (ενώ θα πολεμάει)

Η μετοχή του μέλλοντα εκφράζει πράξη μεταγενέστερη από αυτή του ρήματος:

moritūrus tremit moritūrus tremuit moritūrus tremet

τρέμει καθώς (επειδή) πρόκειται να πεθάνει έτρεμε καθώς (επειδή) επρόκειτο να πεθάνει θα τρέμει καθώς (επειδή) θα πρόκειται να πεθάνει.

Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου εκφράζει πράξη προγενέστερη από αυτή του ρήματος:

vulnerātus cadit vulnerātus cecidit vulnertāus cadet

πέφτει αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί) έπεσε αφού πληγώθηκε (έχοντας πληγωθεί) θα πέσει αφού πληγωθεί (έχοντας πληγωθεί)

5. Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενό της στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση· το υποκείμενο της συνημμένης μετοχής είναι το ίδιο με το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία ευρίσκεται. Π.χ. Claudius exclūsus prorepserat· miles adgnōvit eum latentem.

6. Η επιθετική μετοχή ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση, π.χ. vela praetenta (= quae praetenta erant) foribus = παραπέτασμα που κρεμόταν μπροστά στην πόρτα (πρβ. ἀνήρ καλῶς πεπαιδευμένος).

7. Πολύ συνηθισμένη είναι η επιρρηματική χρήση της μετοχής (χρονική, αιτιολογική, εναντιωματική, υποθετική): βλ. τα παραπάνω παραδ. (Π4) και πρβ. την επιρρηματική μετοχή της ελληνικής. Πολύ περιορισμένη είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής· εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως (ακούω, βλέπω) κ.ά. Π.χ. eum latentem vidit τον είδε να κρύβεται (πρβ. ἤκουσα αὐτοῦ διαλεγομένου).

8.   Η μετοχή του μέλλοντα και το sum (σε όλους τους χρόνους) σχηματίζουν τη λεγόμενη ενεργητική περιφραστική συζυγία· εκφράζει επικείμενη πράξη, πρόθεση, αναπόφευκτη εξέλιξη κτλ.

Ενεστ. Παρατ. Μέλλ.

amatūrus sum amatūrus eram amatūrus ero

πρόκειται να αγαπήσω επρόκειτο να αγαπήσω θα αγαπήσω κτλ.

Στην ενεργητική περιφραστική συζυγία ανήκει και η υποτακτική του ενεργητικού μέλλοντα: amatūrus sim, sis κτλ.

9. Η μετοχή του μέλλοντα + esse σχηματίζει το απαρέμφατο του μέλλοντα (amatūrum -am -um esse· amatūros -as -a esse)

10. Στην έκφραση est mihi (δοτ. κτητ.) nomen, το όνομα κάποιου τίθεται σε ονομαστική (Paulus) ή δοτική (Paulo).

11. Ο σύνδεσμος dum ακολουθείται από οριστική του ενεστώτα ανεξάρτητα από το χρόνο της κύριας πρότασης, όταν εκφράζει πράξη ταυτόχρονη με εκείνη της κύριας πρότασης: πρόκειται για λατινισμό· (βλ. το μάθ. XXXVIII).

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να σχηματιστούν οι μετοχές του ενεστώτα και του μέλλοντα των ρημάτων capio, recēdo, prorēpo, animadverto, salūto, addūco, impōno.
2. Να χαρακτηριστούν από συντακτική άποψη οι μετοχές του κειμένου (α) σύγχρονο, προτερόχρονο, υστερόχρονο, (β) επιθετικές, επιρρηματικές (είδος), κατηγορηματικές· να υποδειχτεί το υποκείμενο τους.
3. Να τεθεί στην περιφραστική συζυγία (εν., παρ., μέλλ.) η πρόταση imperium capio.
4. Να σχηματιστεί το απαρέμφατο του μέλλοντα των ρημάτων discēdo και salūto.

 

Αυτό θα πει συνέπεια! Fabiae dicenti triginta se annos habēre, Cicero respondit: «Verum est; nam hoc illam iam viginti annis audio». (Κοϊντιλιανός 6,3, 73) Όταν η Φαβία είπε πως ήταν τριάντα ετών, ο Κικέρωνας απάντησε: «Είναι αλήθεια· την ακούω που το λέει εδώ και είκοσι χρόνια».