ΠΩΣ Η ΓΝΩΣΗ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ
Τη νύχτα της 21ης / 22ης Ιουνίου του 168 π.Χ. πριν από τη μάχη της Πύδνας – όπου ο Αιμίλιος Παύλος νίκησε το βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα (βλ. την εισ. στο μάθ. XII) – έγινε έκλειψη της σελήνης που τρομοκράτησε τους Ρωμαίους στρατιώτες. Ο αστρονόμος Σουλπίκιος Γάλλος, που ήταν ύπαρχος του Αιμιλίου Παύλου – ή, σύμφωνα με άλλες πηγές, χιλίαρχος– τους έκανε ένα πρόχειρο μάθημα αστρονομίας, με αποτέλεσμα να ξαναβρούν το χαμένο ηθικό τους και να κερδίσουν τη μάχη. Η παρατήρηση του Κικέρωνα (σχετικά με αυτό το περιστατικό) ότι ο Γάλλος «κατόρθωσε να απαλλάξει από τη δεισιδαιμονία (religio) τους άξεστους χωριάτες» έχει ιδιαίτερη σημασία. Από τη μια πλευρά, επαναλαμβάνει την ελληνική όσο και ρωμαϊκή αντίληψη ότι ο άνθρωπος καταδυναστεύεται από την άγνοιά του. Από την άλλη, επιβεβαιώνει – πιο πολύ ίσως για τη Ρώμη από ό,τι για την Ελλάδα – τη μονοπώληση της γνώσης από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Ο Σουλπίκιος Γάλλος – ένας «πολύ μορφωμένος άνθρωπος», όπως μας πληροφορεί ο Κικέρωνας– καταγόταν από αριστοκρατική γενιά και την επόμενη χρονιά ελεξέγη ύπατος.
![Οι μάχες του Ελληνισμού: Κυνός κεφαλές 197 π.Χ.-Πύδνα 168 π.Χ. [πηγή: Το Βήμα]](extras/images/link_ext.png "Οι μάχες του Ελληνισμού: Κυνός κεφαλές 197 π.Χ.-Πύδνα 168 π.Χ. [πηγή: Το Βήμα]"){kind=small}
Sulpicius Gallus legātus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerēbat. Serēnā nocte subito luna defecerat*; ob repentīnum monstrum terror animos militum invaserat* et exercitus* fiduciam amiserat*. Tum Sulpicius Gallus de caeli ratiōne et de stellārum lunaeque statu* ac motibus* disputāvit eōque modo exercitum* alacrem in pugnam misit. Sic liberāles artes Galli aditum* ad illustrem illam Pauliānam victoriam dedērunt. Quia ille metum* exercitus* Rōmāni vicerat*, imperātor adversarios vincere potuit!
Η μάχη της Πύδνας. Ανάγλυφη ζωφόρος (από τους Δελφούς· γύρω στο 168 π.Χ.).
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ |
||
legātus -i ύπαρχος (πρβ. μάθ. VI) adversus (πρόθ. + αιτ.) εναντίον(1)· adversus Persen(2) = cum Perse serēnus -a -um ξάστερος, καθαρός(3) nox, noctis (θ.) ≃ νύχτα subito (επίρρ.) ξαφνικά lūna -ae σελήνη(4) deficio, -fēci, -fectum, -ficĕre, 3 (de + facio) χάνομαι, παθαίνω έκλειψη (βλ. το μάθ. XIV) ob (πρόθ. + αιτ.) εξαιτίας repentīnus -a -um ξαφνικός monstrum -i θέαμα παράξενο και φοβερό terror -ōris = τρόμος(5) invādo, -vāsi, -vāsum*, -vadĕre, 3 (in + vado) εισχωρώ, καταλαμβάνω , πιάνω exercitus -us (αρσ.) στρατός fiducia -ae εμπιστοσύνη, αυτοπεποίθηση, ηθικό(6) amitto, -mīsi, -missum, -mittĕre, 3, (a, ab + mitto) χάνω ratio -ōnis (θ.) φύση, λογική(7) stella, -ae ≃ αστέρι status -us (αρσ.) στάση ac = atque (σύνδ.) και |
motus -us (αρσ.) κίνηση(8) disputo, 1 (dis + puto) πραγματεύομαι ( + de και αφ.), μιλώ για alacer -cris -ere πρόθυμος, με αναπτερωμένο ηθικό pugna -ae μάχη(10) mitto, misi, missum,- ĕre, 3 στέλνω(11) līberālis -is -e που ταιριάζει σε ελεύθερο άνθρωπο(12) artes liberāles ελευθέριες τέχνες (μαθήματα), όπως λογοτεχνία, μουσική, γεωμετρία, κτλ. aditus -us (αρσ.) προσέγγιση(13) aditum do ανοίγω το δρόμο για (ad Pauliānam victoriam) illustris -is -e λαμπρός, ένδοξος(14) Pauliānus -a -um του Παύλου· victoria Pauliāna η νίκη του Αιμίλιου Παύλου quia (σύνδ. αιτ.) επειδή metus -us (αρσ.) φόβος vinco, vici, victum, vincĕre, 3 (κατα)νικώ(15) imperātor -ōris στρατηγός possum, potui, posse μπορώ adversarius -ii αντίπαλος, εχθρός(17) |
Ετυμολογικά: 1. πρβ. το επίθ. adversus 2. αρχ. Πέρσην 3. serēno = γαληνεύω· πρβ. σερενάτα << ιτ. 4. κυρ. «φωτεινή»· < *leuk-sna· πρβ. λευκ-ός, λύχ-νος 5. τρέω 6. πείθω 7. πρβ. ρασιοναλισμός << γαλλ. 8. < moveo· πρβ. μοτέρ, μοτο-σικλέτα << γαλλ. 9 πρβ. αλέγρος << ιτ. 10. pugnus =πυγ-μή· μπουνιά << βεν. 11> μισεύω, μισεμός 12. < līber 13. < adeo 14. in-lustris· πρβ. luna· λούστρο << ιτ. 15. victoria 16. < impero· imperium 17. < adversus
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Η οριστική του ενεργητικού υπερσυντέλικου όλων των συζυγιών σχηματίζεται ως εξής:
| θέμα του παρακ. + -ĕrā- + βασικές καταλήξεις. |
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΥ
| Α' συζυγία | Β' συζυγία | Γ' συζυγία | Δ' συζυγία | Sum |
|---|---|---|---|---|
| amavera -m amavera -s ama vera -t amaverā -mus ama verā -tis amavera -nt |
delevera -m delevera -s delevera -t deleverā -mus deleverā -tis delevera -nt |
legera -m legera -s legera -t legerā -mus legerā -tis legera -nt |
audivera -m audivera -s audivera -t audiverā-mus audiverā -tis audivera -nt |
fuera -m fuera -s fuera -t fuerā-mus fuerā -tis fuera -nt |
2. Η οριστική του ενεργητικού συντελεσμένου μέλλοντα σχηματίζεται ως εξής:
| Θέμα του παρακ. + eri + βασ. καταλήξεις |
Μόνο το α' ενικό λήγει σε -ero. Π.χ. amavero, amaveri-s, amaveri-t, amaveri-mus, amaveri-tis, amaveri-nt. Όμοια κλίνονται οι τύποι delevero, legero, audivero.
3. Η τέταρτη κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά σε -u-: άλλα αρσενικά και θηλυκά (σε -us· πρβ. το ελλην. τριτόκλ. ἰχθύς, ἰχθύ-ος) και άλλα ουδέτερα (σε -u· πρβ. ἄστυ, ἄστε-ως). Τα ουσιαστικά της είναι ολιγάριθμα. Οι καταλήξεις της είναι ίδιες με της γ' κλίσης (πρβ. auris, auris). Το ουδέτερο στον ενικό έχει 5 πτώσεις όμοιες!
|
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||
| Ον. Κλ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Αφ. |
fructu -s fructu -s fructu -i fructu -m fructu |
cornu cornu -s cornu cornu cornu |
fructu -s fructu -um fructi -bus fructu -s fructi -bus |
cornu -a cornu -um corni -bus cornu -a corni -bus |
|||||
Τα ουσιαστικά της δ' κλίσης σε -us είναι κυρίως αρσενικά. Από τα ελάχιστα θηλυκά είναι το domus και το manus (βλ. το μάθ. XII). To domus παρουσιάζει και τύπους κοινούς με τη β' κλίση· επίσης τρεις τύποι του χρησιμοποιούνται επιρρηματικά:
domi = στο σπίτι, στην
πατρίδα (στάση)· πρβ. οἴκοι
domum = στο
σπίτι, στην πατρίδα (κίνηση προς τόπο)· πρβ. οἴκαδε
domō = από το σπίτι, από την πατρίδα (απομάκρυνση)· πρβ. οἴκοθεν
4. Συντακτικά. De caeli ratiōne = de ratiōne caeli· de stellārum lunaeque statu ac motibus = de statu ac motibus stellārum lunaeque. Όταν το ουσιαστικό του εμπρόθετου προσδιορισμού έχει δικό του συμπλήρωμα (συνήθως σε γενική), μπορεί το συμπλήρωμα αυτό να παρεμβληθεί ανάμεσα στην πρόθεση και το ουσιαστικό της.
5. Στη φράση ad illustrem illam Pauliānam victoriam, το illam σημαίνει φημισμένη, περίφημη (πρβ. Ἡρόστρατος ἐκεῖνος).
6. Οι προθέσεις ob, per και propter + αιτ. εκφράζουν το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο (propter frumenti inopiam, ob repentīnum monstrum). Πρόκειται για το αίτιο που εντοπίζεται σε εξωτερικές καταστάσεις, όχι σε ψυχικές συγκινήσεις και συναισθήματα.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- Να συμπληρωθούν οι υπερσυντέλικοι των ρημάτων που
βρίσκονται στην παρένθεση. Προσοχή στον τονισμό!
Paulus bellum adversus Persen regem............... (gero)
Sulpicius Gallus legātus Pauli............... (sum)
Nos fiduciam............... (amitto)
Ego de caeli ratiōne............... (disputo)
Tu epistulam legāto (δοτ.)............... (mitto)
Vos victoriam Rōmānis............... (do)
Rōmāni adversarios............... (vinco)
Catellus Tertiae............... (pereo)
Tertia ad complēxum patris............... (curro)
Paulus spem triumphi............... (praesūmo) - Exercitus, metus: να κλιθούν
- Να αντικατασταθούν οι πλάγιες λέξεις ή φράσεις με τον κατάλληλο εμπρόθετο προσδιορισμό του ob ή του propter:
Disputātio Galli exercitum alacrem in pugnam misit:
Ob............... Galli exercitus alacer pugnāvit.
Liberales artes victoriam Romanis dedērunt: Propter ............... Rōmāni vicērunt. - Serēna nocte ... amiserat: να συνταχθεί η πρόταση.
- Να μεταφραστεί στα λατινικά η πρόταση: Ο φόβος είχε καταλάβει την ψυχή μας και είχαμε χάσει την αυτοπεποίθησή μας.
Μια αλλιώτικη αυτοκτονία!
Augustus Aiācem
tragoediam scripserat eandemque deleverat. Postea L. Varius, gravis tragoediārum scriptor, interrogābat eum, quid ageret Aiax. Et ille: «In spongiam» inquit «incubuit». (Μακρόβιος 2,4,1) Ο Αύγουστος είχε γράψει τραγωδία με τον τίτλο «Αίαντας» και την κατέστρεψε. Αργότερα ο Λεύκιος Βάριος, ένας δεινός τραγικός ποιητής, τον ρώτησε «τι κάνει ο Αίαντας». Ο Αύγουστος του απάντησε: «Έπεσε πάνω στο σφουγγάρι!» [Όπως δηλαδή ο Αίαντας στο σπαθί του.] |