Ένας ύπατος (με συνοδεία αξιωματούχων) που αναλαμβάνει επίσημα
τα καθήκοντά του (παράσταση από σαρκοφάγο· γύρω στο 270 μ.Χ.)

 

 

Ο ΥΠΑΤΟΣ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΥΛΑΚΙ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ

 

Οι Ρωμαίοι πίστευαν στα θεόσταλτα σημάδια (omina) και στην ικανότητά τους να τα διαβάζουν. Οι σελίδες του ιστορικού Τ. Λιβίου είναι γεμάτες από ετήσιες απαριθμήσεις διοσημιών και οιωνών (όπως τερατογενέσεις, βροχή από περίεργα αντικείμενα κτλ.). Πριν από κάθε σοβαρή απόφαση τους (κρατική ή ιδιωτική) οι Ρωμαίοι φρόντιζαν να διερευνήσουν τη βούληση των θεών, καταφεύγοντας κυρίως στην ορνιθομαντεία (μελέτη του πετάγματος και της φωνής των πουλιών). Επίσης έδιναν πίστη και σε σημάδια που εμφανίζονταν ακάλεστα, όπως τυχαίες κουβέντες. Στο παρακάτω κείμενο διαβάζουμε πως ο ύπατος Αιμίλιος Παύλος θεώρησε ως ευοίωνο σημάδι για την επικείμενη σύγκρουσή του με το βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα (Perseus) την αναγγελία ενός θλιβερού συμβάντος: όταν γύρισε στο σπίτι του, αφού του είχε ανατεθεί η αρχιστρατηγία του πολέμου αυτού, η κόρη του του ανάγγειλε θλιμμένη το θάνατο του αγαπημένου της σκύλου Persa με τα λόγια «Persa periit» (δηλ. ο Πέρσης πέθανε).

L. Aemilio Paulo consuli iterum bellum cum Perse rege gerere obtigit*. Ut domum ad vesperum rediit*, filiola eius Tertia, quae tum erat admodum parvula, ad complexum patris cucurrit*. Pater filiae osculum dedit* sed animadvertit* eam esse tristiculam. «Quid est» inquit «mea Tertia? Cur tristis es? Quid tibi accidit?» «Mi pater» respondit* illa «Persa periit*». Perierat enim catellus eo nomine, quem puella multum amābat. Tum pater Tertiae dixit* «omen accipio». Sic ex fortuīto dicto spem praeclāri triumphi animo praesumpsit*.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
iterum για δεύτερη φορά· consul iterum ύπατος για δεύτερη φορά Perses -ae ο Περσέας, βασιλιάς της Μακεδονίας (για την κλίση πρβ. Anchīses -ae) obtingit, -tigit, -tingĕre (απρόσ. + δοτ. προσ. και υποκ. απαρ.) μου λαχαίνει (ο κλήρος) να· η σύνταξη: Aemilio Paulo (consuli iterum) obtigit gerere bellum cum Perse rege ut = ubi (σύνδ. χρον.) domum (βλ. το μάθ. XIII) στο σπίτι του (κίνηση προς κάποιο τόπο) ad vesperum(1) το βραδάκι redeo, -ii, -itum, -īre, 4 (red + eo) επιστρέφω filiola -ae κορούλα(2) tum (επίρρ.) τότε admodum (ad + modum) πάρα πολύ parvus -a -um μικρός(3)· parvulus -a -um (υποκορ.) μικρούλης complēxus -us (δ' κλισ. βλ. το μάθ. XIII) αγκαλιά (-σμα) curro, cucurri, cursum, currĕre, 3 τρέχω(4) osculum -i φιλί dō, dedi, datum, dare δίνω(5) animadverto, -verti, -versum, -vertĕre, 3 (+ απαρ.) παρατηρώ		tristiculus (υποκ. του tristis = θλιμμένος) λιγάκι θλιμμένος quis, quid? (ερωτ. αντ.) ποιος; (για την κατάληξη του ουδ. πρβ. id) inquam (ρήμα ελλειπτ.· χρησιμ. παρενθετικά) λέγω cur? (ερωτ. επίρρ.) γιατί; accĭdit, accĭdit, -, accidĕre (ad + cado = πέφτω), 3 (+ δοτ. προσ.) συμβαίνει respondeo, -spondi, -sponsum, -spondēre, 2 (re + spondeo) απαντώ, αποκρίνομαι pereo, -ii, -itum, -īre, 4 (per + eo) χάνομαι, πεθαίνω(6) Persa -ae ο Πέρσης, το όνομα του σκυλιού perierat (υπερσ.) είχε πεθάνει catellus -i σκυλάκι dīco, dixi, dictum, dicĕre, 3 λέγω(7) omen -inis (ουδ.) οιωνός fortuītus -a -um τυχαίος(8) dictum- i λόγος(9) spes -ei (ε' κλισ. βλ. το μάθ. XIV) ελπίδα praeclārus -a -um πολύ λαμπρός, περίλαμπρος triumphus -i ≃ θρίαμβος praesūmo, -sumpsi, -sumptum, -sumĕre, 3 (prae + sumo) προγεύομαι

Ετυμολογικά: 1. = πρὸς ἑσπέραν 2. υποκορ. του filia 3. παῦρος 4. πρβ. κούρσα << γαλλ. κουρσεύω, κουρσάρος 5. δί-δω-μι 6. πρβ. per-do = χάνω 7. δείκ-νυμι 8. fortūna 9. < dico

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ο ενεργητικός παρακείμενος των ρημάτων της γ' συζυγίας σχηματίζεται με 4 διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με το ρήμα: (α) Με το χρονικό χαρακτήρα -ν- π.χ. peto (ζητώ), petī-vi (και peti-i) (β) Με το χρονικό χαρακτήρα -s- (πρβ. τον ενεργητικό αόριστο της ελληνικής) π.χ. repo (έρπω), rep-si· dico, dixi < *dic-si) (γ) Με έκταση του ριζικού φωνήεντος π.χ. lĕgo, lēg-i (δ) Με αναδιπλασιασμό π.χ. curro, cu-curri (πρβ. τον ελλην. παρακείμενο λύω, λέ- λυκα). Η κλίση του δε διαφέρει από την κλίση των άλλων συζυγιών:

 

ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ

pet-o.	dic-o	lĕg-o	curr-o
petīv-i petiv-isti petīv-it petiv-imus petiv-istis petiv-ērunt	dix-i dix-isti dix-it dix-imus dix-istis dix-ērunt	lēg-i lēg-isti lēg-it lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt	cucurr-i cucurr-isti cucurr-it cucurr-imus cucurr-istis cucurr-erunt

Σημ.: Στα σύνθετα ο αναδιπλασιασμός κατά κανόνα εξαφανίζεται: cado, ce-cidi· αλλά accido, accidi.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι του παρακειμένου. Προσοχή στον τονισμό!
   Filiae ad complēxum patris................... .(curro)
   Nos filiae osculum ................... .(do)
   Vos filiam maestam esse ............... . (animadverto)
   Quid tu amīco (δοτ.) ................? (dico)
   Quid illis (δοτ.)...................? (accido)
   Quid nos illis (δοτ.)...................? (respondeo)
2. Να ξαναδιαβάσετε το μάθημα Χ με τα ρήματα στον αντίστοιχο τύπο του παρακειμένου· οι παρακείμενοι των ρημάτων είναι με τη σειρά οι εξής: gero– gessi , contundo – contudi, impōno – imposui, condo –condidi , fero – tuli, transfero – transtuli, munio – munīvi, pario – peperi, nutrio – nutrīvi, claudo – clausi, restituo – restitui, accipio – accēpi.
3. Ut... cucurrit: Να συνταχθεί η περίοδος.
4. Οι καταλήξεις -ulus (-olus) -a -um (parv-ulus, fili-ola), -culus-a- um (tristi-cula) είναι υποκοριστικές: δώστε μερικές υποκοριστικές καταλήξεις της αρχ. ελληνικής.

 

Δώρα για δόλωμα! «Munera magna tamen misit». Sed misit in hamo; et piscatōrem piscis amāre potest? (Μαρτιάλης 6,63, 5-6) «Μου 'στειλε δώρα λαμπρά». Ναι, αλλά στα 'βαλε σε αγκίστρι: μπορεί το ψάρι ν' αγαπήσει τον ψαρά;