Η ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΣΤΗ ΡΩΜΗ

 

Τον 6ο αιώνα π.Χ. η Ρώμη περιέρχεται στην ετρουσκική κυριαρχία. Οι τελευταίοι βασιλιάδες της, οι Ταρκύνιοι, είναι Ετρούσκοι. Γύρω στα 510 π.Χ. όμως ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος (Tarquinius Superbus) εκδιώκεται από τη Ρώμη και εγκαθιδρύεται η «δημοκρατία» ή, όπως έλεγαν οι Ρωμαίοι, η ελεύθερη πολιτεία (libera res publica). Οι Ρωμαίοι δε διατήρησαν την ανάμνηση του ξένου ζυγού, μόνο την ανάμνηση της βασιλείας. Την εκδίωξη του Ταρκυνίου τη συνέδεσαν με την προσβολή που έκανε ο γιος του Σέξτος (Sextus) στη γυναίκα του Ταρκύνιου Κολλατίνου (Tarquinius Collatīnus) Λουκρητία, με αποτέλεσμα ο Ιούνιος Βρούτος (Iunius Brutus) να καλέσει το λαό σε εξέγερση. Η στάση της Λουκρητίας προβαλλόταν στη Ρώμη ως υπόδειγμα γυναικείας αρετής (pudicitia)· επισημαίνουμε ακόμη ότι στην περίοδο της δημοκρατίας οι λέξεις rex (βασιλιάς) και regnum (βασίλειο) είχαν έντονα αρνητικό περιεχόμενο.

Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, hoc modo imperium perdit*. Filius eius Sextus Tarquinius pudicitiam Lucrētiae, uxōris Collatīni laedit*. Marītus et pater et Iunius Brutus eam maestam inveniunt*. Illis femina cum lacrimis iniuriam aperit* et cultro se ipsam interficit . Brutus ex vulnere dolōre magno cultrum extrahit* et delictum punīre parat. Populum concitat et Tarquinio imperium adimit*. Liber iam populus Rōmānus duo consules, Iunium Brutum et Tarquinium Collatīnum, deligere* constituit*.

Κεφάλι του «Βρούτου» (3ος αι. π.Χ.).

 

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
septimus -a -um ≃ έβδομος(1) atque (σύνδ.) και rex, rēgis βασιλιάς(2) modus -i τρόπος(3)· hoc modo (αφαιρ. του τρόπου) με αυτό τον τρόπο imperium -ii (i) εξουσία(4) perdo, 3 χάνω pudicitia -ae «τιμή», αιδημοσύνη, αγνότητα uxor -ōris (θ.) σύζυγος (η) laedo, 3 βλάπτω, προσβάλλω marītus -i σύζυγος (ο) pater -tris (αρσ.) ≃ πατέρας maestus -a -um περίλυπος invenio, 4 (+ 2 αιτ.) βρίσκω illis δοτ. πληθ. του ille, illa, illud εκείνος fēmina -ae γυναίκα(5) lacrima -ae ≃ δάκρυ(6) aperio, 4 ( + αιτ. και δοτ.) αποκαλύπτω (βλ. το μάθ. XIV)		culter -tri μαχαίρι se ipsam τον εαυτό της· se ipsam interficit αυτοκτονεί interficio, 3* σκοτώνω (βλ. το μάθ. XIV ) vulnus -eris (ουδ.) τραύμα(7)· ex vulnere από το τραύμα dolor -ōris (αρσ.) πόνος, οδύνη dolōre αφ. του τρόπου extraho, 3 βγάζω (τραβώντας) delictum -i έγκλημα punio, 4 τιμωρώ(8) paro, 1 (+απαρ.) ετοιμάζομαι να concito, 1 ξεσηκώνω adimo, 3 (+ αιτ. και δοτ. του προσώπου) αφαιρώ iam (επίρρ.) πια duo, duae, duo ≃ δύο consul -is ύπατος deligo, 3 εκλέγω constituo, 3 (+ απαρ.) αποφασίζω να

 

Ετυμολογικά: 1. < septem ≃ ἑπτά 2.> ρήγας· πρβ. rēgīna, rēgius 3. πρβ. μόδα, μοντέλο << ιτ. 4. impero· ιμπεριαλισμός << γαλλ. 5. θη-λυκός, θη-λάζω, fi-lius 6. < δάκρυ-μα 7. ουλή 8. ποινή ≥ poena

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Η οριστική του ενεργητικού ενεστώτα της δ' συζυγίας (θέμ. audi-) σχηματίζεται ως εξής:

ενεστωτικό θέμα + βασικές καταλήξεις

Η οριστική του ενεργητικού ενεστώτα της γ' συζυγίας (θέμ. leg-) σχηματίζεται ως εξής:

ενεστωτικό θέμα + συνδ. φων. + βασικές καταλήξεις

 

Γ' συζυγία		Δ' συζυγία
α' β' γ'	leg-o legi-s legi-t legi-mus legi-tis legu-nt	audi-o audi-s audi-t audī-mus audī-tis audi-unt

2. Τα απαρέμφατα του ενεργητικού ενεστώτα σχηματίζονται ως εξής:

audī-re (δ' συζ.): ενεστωτικό θέμα + κατάληξη -re

 

lege-re (γ' συζ.): ενεστωτικό θέμα + συνδ. φων. + κατάληξη -re

Η γ' συζυγία έχει βραχύχρονο συνδετ. φωνήεν (legĕ-re) και η δ' μακρόχρονο θεματικό φωνήεν (audī-re). Προσοχή λοιπόν στον τονισμό: légimus, légitis, αλλά audīmus, audītis.

3. Ο παρατατικός της γ' και δ' συζυγίας σχηματίζεται όπως και της α' και β' συζυγίας, με τη διαφορά ότι παρεμβάλλεται το φωνήεν -ē- ανάμεσα στο ενεστωτικό θέμα και στο πρόσφυμα -ba-: legē-bam, audiē-bam.

4. Η δεικτ. αντων. hic haec hoc δηλώνει πρόσωπο ή πράγμα κοντινό (τοπικά ή χρονικά) σε αυτόν που μιλάει (= οὗτος)· η δεικτική αντωνυμία ille illa illud δηλώνει πρόσωπο ή πράγμα απομακρυσμένο (=ἐκεῖνος). Η hic μπορεί να αναφέρεται και στα επόμενα (hoc modo perdit- πρβ. τάδε λέγει). Για την κλίση της βλ. τη Γραμματική. Η δεικτική αντωνυμία ipse ipsa ipsum χρησιμοποιείται ως οριστική = αυτός ο ίδιος· π.χ. ipse pater (αὐτός ὁ πατήρ). Η έννοια αυτή της επιτρέπει να ενισχύει και άλλες αντωνυμίες π.χ. ego ipse (εγώ ο ίδιος), hic ipse, se ipsum κτλ. Για την κλίση της βλ. τη Γραμματική.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον ενεστώτα. Προσοχή στον τονισμό!
   Vos imperium perd................
   Nos legātos inveni................
   Ego delictum puni................
   Rōmāni Tarquinio imperium adim................
   Rōmāni consules delig................
   Vos cultrum extrah..................
2. Να συμπληρωθούν οι απαρεμφατικοί τύποι στις παρακάτω προτάσεις και να χαρακτηριστούν τα απαρέμφάτα (τελικά- ειδικά):
   Miles cultrum .................. debet (extraho)..................
   Brutus populum iubet Tarquiniō imperium................ (adimo)
   Hostes ad castra................ audio (advenio, 4 φτάνω)
   Libertātem.................... possumus (restituo, 3 αποκαθιστώ)
3. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων στην άσκηση I με το ρήμα στον παρατατικό. Προσοχή στον τονισμό!
4. Να τοποθετηθεί ο σωστός τύπος της αντωνυμίας ipse δίπλα στην προσωπική αντωνυμία π.χ.: se interficit = se ipsum (ipsam) interficit.
   me..................... amo                     nos............ amāmus
   te .......................amas                   vos ............ amātis
   se ......................amat                    se ...............amant
5. Hie modus, illud delictum: να κλιθούν μαζί.
6. Να μεταφραστούν οι παρακάτω προτάσεις στα λατινικά:
   Οι Ρωμαίοι αποφασίζουν να εκλέξουν δυο υπάτους.
   Ο Βρούτος αποκαλύπτει στο λαό την προσβολή (iniuria-ae) και τιμωρεί το βασιλιά.

 

Στίχοι που δεν τους διαβάζουν είναι ανύπαρκτοι Versiculos in me narrātur scribere Cinna. Non scribit, cūius carmina nemo legit. (Μαρτιάλης, 3,9) Λένε πως ο Κίννας γράφει στίχους εναντίον μου: Οποιανού όμως τα ποιήματα δε διαβάζονται, αυτός είναι σα να μη γράφει.