ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από το Ρωμαίο ιστορικό Γάιο Σαλλούστιο Κρίσπο (86-35 π.Χ.). Ο Σαλλούστιος παρουσιάζει εδώ μια εξιδανικευμένη εικόνα των ηθών της αρχαίας Ρώμης μέχρι το 146 π.Χ. Τη χρονολογία αυτή, κατά την οποία οι συμπατριώτες του κατέλαβαν και κατέστρεψαν την Καρχηδόνα, τη θεωρεί σημαδιακή και υποστηρίζει ότι αμέσως μετά άρχισε στη Ρώμη ένα ασταμάτητο κατρακύλημα των ηθών. Η αντίληψη αυτή για το «χαμένο παράδεισο» των πρώτων αιώνων της Ρώμης διαποτίζει τη ρωμαϊκή ιστορική σκέψη.

Apud antīquos Rōmānos concordia maxima sed avaritia minima erat*. Rōmāni in suppliciis* deōrum magnifici sed domi parci erant. Iustitiā inter se certābant* et patriam curābant*. In bello* pericula* audaciā propulsābant* et beneficiis* amicitias parābant*. Delecti consultābant* patriae; eis corpus ex annis infirmum sed ingenium propter sapientiam validum erat.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
apud (προθ.+αιτ.) σε antīquus -a -um αρχαίος(1) Rōmānus -i ο Ρωμαίος concordia -ae ομόνοια maximus -a -um (υπερθ. του magnus) πάρα πολύ μεγάλος minimus -a -um (υπερθ. του parvus) ελάχιστος(2) avaritia -ae πλεονεξία supplicia -ōrum (πληθ.) ικεσίες, προσευχές, λατρεία (supplicium τιμωρία)· in suppliciis στη λατρεία magnificus -a -um μεγαλόπρεπος, γενναιόδωρος domi (επίρρ.) στο σπίτι, στην ιδιωτική ζωή(3) parcus -a -um (επίρρ.) οικονόμος, φειδωλός iustitia -ae δικαιοσύνη inter (προθ. + αιτ.) μεταξύ· inter se μεταξύ τους		certo, 1 (συν)αγωνίζομαι curo, 1 φροντίζω bellum -i πόλεμος(4) periculum -i κίνδυνος(5) audacia -ae τόλμη propulso, 1 απωθώ, απομακρύνω beneficium -ii (i) ευεργεσία amicitia -ae φιλία, συμμαχία(6) paro, 1 ετοιμάζω· αποκτώ delectus -a -um διαλεγμένος, εκλεγμένος (ενν. οι Συγκλητικοί) consulto, 1 ( + δοτ.) φροντίζω για is, ea, id (αντ. δεικτ.) αυτός corpus -oris (ουδ. τριτόκλ.) σώμα ex (προθ.+ αφαιρ.) από annus -i έτος infirmus -a -um αδύναμος ingenium -ii (i) πνεύμα propter (πρόθ.+αιτ.) εξαιτίας, από, χάρη σε sapientia -ae σοφία, φρόνηση validus -a -um δυνατός, ρωμαλέος(7)

 

Απεικόνιση της Ιταλίας (Tellus Italia) από την Ara Pacis (13-9π.Χ.)

 

Ετυμολογικά: 1. πρβ. αντίκα << ιτ. 2. > μίνιμουμ· πρβ. μινιατούρα << ιτ. 3. domus = σπίτι· δέμω, δόμος, δώμα, δωμάτιο κτλ. 4. πρβ. ρέμπελος << βεν. 5. κυρ. «δοκιμασία»· πρβ. πείρα, πειρατής 6. < amīcus < amo 7. > valde ( < valide)

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Τα ουδέτερα ουσιαστικά της β' κλίσης (και το ουδ. των δευτερόκλ. επιθέτων και των κτητ. αντωνυμιών) κλίνονται ως εξής:

Ον. Αιτ. Κλητ. Γεν. Δοτ. Αφ.

don-um don-i don-ō don-ō (δῶρον) (δώρου) (δώρῳ) don-a don-ōrum don-is don-is (δῶρα) (δώρων) (δώροις)

Σημ.: Τα ουδέτερα σε -ium (beneficium, ingenium κτλ.) συναιρούν συνήθως το -ii της γενικής σε -ī.

2. Η οριστική του ενεργητικού παρατατικού της α' συζυγίας
σχηματίζεται ως εξής:

ενεστωτικόθέμα + πρόσφυμα -bā + βασικές καταλήξεις

 

amo amābam amābas amābat amabāmus amabātis amābant sum eram < *es-am eras erat erāmus erātis erant   (ρωτακισμός: s > r ανάμεσα σε φωνήεντα)

3. Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθής αντωνυμία. Ένας τρόπος για να εκφραστεί η αλληλοπάθεια είναι με τις φράσεις inter nos (inter vos, inter se) και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του κατάλληλου ρήματος π.χ. αγαπιόμαστε = inter nos amāmus, αγαπιέστε = inter vos amātis, αγαπιώνται = inter se amant.

4. Η δεικτική αντωνυμία is, ea, id χρησιμοποιείται συνήθως ως επαναληπτική, στη θέση δηλ. προηγούμενου ουσιαστικού (πρβ.αὐτός). Κλίνεται ως εξής:

	Ενικός	Πληθυντικός
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Αφ.	is eum eo ea eius ei eam eā id id eo	ii (ei, i) eōrum eos eae eārum eis(iis, is)  eas eis(iis, is) ea eōrum ea

5. Η αφαιρετική εκφράζει την αναφορά (iustitiā certābant). Η αφαιρετική με την in εκφράζει χρόνο, τόπο και κατάσταση (in suppliciis, in bello· πρβ. ἐν τῷ πολέμῳ).

6. Η παράλειψη του ρήματος όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Στο κείμενο εννοείται το erat μετά το maxima και μετά το infirmum· το erant μετά το magnifici.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων (το ρήμα στον παρατατικό). Προσοχή στον τονισμό!

   Nos pericula propulsa............ Ille patriae consulta............ Illi amicis consulta...............

   Vos amicitias para.................... Tu patriam cura................... Ego amicitias para...................

2. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων:
   Rōmani pericul............... (εν.) amābant. In maximo pericul.............. 
   sumus. Benefici............ (πληθ.) amicitias parant
   Rōmāni. Don.............. (πληθ.) amīcis portāmus (amīcus φίλος).
3. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι τύποι: αλληλοβοηθιόμαστε, αλληλοβοηθιέστε, αλληλοβοηθιούνται (iuvo, 1 βοηθώ).
4. Να κλιθεί στον ενικό και στον πληθυντικό η πρόταση: ego
   magnificus eram (αντωνυμία, επίθετο και ρήμα).
5. Να μεταφερθούν τα ρήματα των στίχων 1-3 του κειμένου στον
   ενεστώτα.

 

Άλλο κρασί για τους ξένους, άλλο για τον εαυτό του! Nos bibimus vitro, tu murrā, Pontice. Quare? Prodat perspicuus ne duo vina calix. (Μαρτιάλης 4,85) Γιατί εμείς πίνουμε από γυάλινα ποτήρια, Ποντικέ, κι εσύ από αδιάφανο; Για να μη δείχνει το διάφανο ποτήρι πως είναι δυο λογιών κρασιά!