Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
4. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
ΕισαγωγήΗ οικογένεια και η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους στο πλαίσιο της οικογένειας αποτελούν αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας, γιατί οι πολιτισμικές αυτές δραστηριότητες (γάμος και αναπαραγωγή), αν και παρουσιάζονται ως ένας φυσικός προορισμός του ανθρώπου, είναι φαινόμενα που έχουν διαμορφωθεί κοινωνικά και διαφοροποιούνται στο χρόνο και στο χώρο.
|
Κοινωνιολογία
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
Η οικογενειακή στρατηγική της Καρπάθου και συγκεκριμένα της κοινότητας της Ολύμπου (ή Ελύμπου) έχει ενδιαφέρον να εξεταστεί, ακριβώς γιατί βασίζεται στο σύστημα προτίμησης του πρωτότοκου που κληρονομούσε τον πατέρα του και της πρωτότοκης κόρης που κληρονομούσε τη μητέρα της. Κατά τις δεκαετίες του 1910 και του 1960 αμφισβητήθηκαν αυτές οι πρακτικές λόγω της εισροής του μεταναστευτικού συναλλάγματος. Οι πρωτότοκοιες ονομαζόντουσαν «κανακάρηδες» ή «κανακαρές» και εκείνο το χαρακτηριστικό που τους έδινε τον τίτλο ήταν η σειρά γέννησης, η οποία συνδεόταν με τον κανόνα «που όριζε ότι ο πρώτος γιος μιας συζυγικής οικογένειας έπαιρνε προίκα την πατρική περιουσία ακέραιη, όπως την είχε εισφέρει στο δικό του γάμο ο πατέρας του, και η πρώτη κόρη αυτού του γάμου προικοδοτούνταν με το σύνολο των αγαθών που κατέβαιναν από την πλευρά της μητέρας» (B. Vernier, 2001:XII). Οι πρωτότοκοι αποδέκτες της περιουσίας αυτής ήσαν υποχρεωμένοι, όταν παντρεύονταν, να μεταβιβάσουν στο πρώτο τους, ίδιου φύλου, παιδί το σύνολο των κληρονομικών αγαθών που είχαν λάβει από τους δικούς τους γονείς. Μία μόνο προϋπόθεση έπρεπε να τηρηθεί: ο κανακάρης και η κανακαρά έπρεπε να φέρουν ο πρώτος το όνομα του παππού (από την πλευρά του πατέρα) και η δεύτερη το όνομα της γιαγιάς (από την πλευρά της μητέρας). Το βαφτιστικό αυτό όνομα νομιμοποιούσε το δικαίωμα στην κληρονομιά. Έτσι βλέπουμε ότι οι πρωτότοκοι, διαμέσου της απόκτησης των μέσων παραγωγής (γη, όπως επίσης βόδια και μύλους, που ήταν αποκλειστικό προνόμιο των κανακάρηδων), γίνονταν οι οικονομικοί θεματοφύλακες, αλλά και οι θεματοφύλακες του συμβολικού κεφαλαίου*. Οι άρρενες υστερότοκοι (ο όρος «υστερότοκος» δεν χρησιμοποιείται με την αυστηρή του έννοια, που σημαίνει το τελευταίο παιδί μιας οικογένειας, αλλά με την έννοια που περιλαμβάνει οποιοδήποτε παιδί μετά το πρωτότοκο), αποκλεισμένοι από την πατρική περιουσία, αναγκάζονταν να γίνουν χειρώνακτες ή να μεταναστεύσουν, ενώ οι υστερότοκες υποχρεώνονταν σε αγαμία και γινόντουσαν υπηρέτριες της κανακαράς. Από τη συνοπτική αυτή παρουσίαση της στρατηγικής προτίμησης του πρωτότοκου ή της πρωτότοκης και του αποκλεισμού των υπολοίπων φαίνονται: 1. Ο τρόπος με τον οποίο εξασφαλίζεται η συνέχεια των ανδρικών και των γυναικείων γενεαλογικών σειρών. 2. Η διατήρηση του αδιαίρετου της κληρονομημένης ιδιοκτησίας. 3. Η δημιουργία και η διαιώνιση μιας κοινωνίας πρωτότοκων, ιεραρχικά ανώτερης (με οικονομικό αλλά και συμβολικό κεφάλαιο, όπως όνομα, κατοχή ιδιωτικών εκκλησιών, πιάτων και φλουριών κ.ά). (Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Β. Vernier, 2001). |
Κοινωνιολογία
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
Εκτεταμένες οικογένειες διαφορετικών κοινωνιών και εποχών Ελλάδα, Η.Π.Α. και Τουρκία Εικ.4.5α Ελλάδα (Φωτογραφικό αρχείο Ρ.Κασιμάτη.
|
Κοινωνιολογία
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
|
Κοινωνιολογία
Πίνακας 4.1. Σύνθεση των νοικοκυριών στην Ελλάδα με ή χωρίς πυρηνική οικογένεια (1991 και 2001) |
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
Εικ.4.8 Μπουγάδα στο ποτάμι: αποκλειστική απασχόληση των γυναικών κατά το παρελθόν (R.A. McCabe, Ελλάδα: τα χρόνια της αθωότητας, εκδ. Πατάκη, 2004).
|
Κοινωνιολογία
Πίνακας 4.2. Σύγκριση ρυθμίσεων Οικογενειακού Δικαίου
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
|
Κοινωνιολογία
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
|
Κοινωνιολογία
Η κοινωνική «κατασκευή» των φυλών
|
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
Πίνακας 4.3. Φυσική κίνηση του πληθυσμού
|
Κοινωνιολογία
«O Αρειος Πάγος καλείται να αποφασίσει ποιος είναι ο νόμιμος πατέρας Ο γόρδιος δεσμός μιας εξωσωματικής
...Απάντηση σε κρίσιμα νομικά ζητήματα που γεννούν τα επιτεύγματα της γενετικής τεχνολογίας καλείται να δώσει ο 'Αρειος Πάγος. Για πρώτη φορά το ανώτατο δικαστήριο βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα εξαιρετικά πολύπλοκο νομικό και ηθικό πρόβλημα, αυτό της αναγνώρισης των παιδιών που αποκτήθηκαν εκτός γάμου ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση, αλλά και με το δίλημμα ποιος είναι ο νόμιμος πατέρας, ο κοινωνικός ή ο βιολογικός. Η υπόθεση έφτασε στον Αρειο Πάγο, αφού προηγουμένως δίχασε τα κατώτερα δικαστήρια, που έδωσαν διαφορετική απάντηση στο ποιος είναι ο νόμιμος πατέρας. Η ιστορία αρχίζει το 1981, όταν παντρεμένη γυναίκα, που έπασχε από απόφραξη σαλπίγγων, επισκέφθηκε ιδιωτικό ιατρικό κέντρο προκειμένου να αποκτήσει παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση. Αρχικά η σχέση του γυναικολόγου διευθυντή μονάδας, που επίσης ήταν παντρεμένος με τη γυναίκα ήταν τυπική, στη συνέχεια όμως εξελίχθηκε σε ερωτική σχέση που κράτησε 5 χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες τεχνητής γονιμοποίησης, που τελικά καρποφόρησε το 1988. Το Σεπτέμβριο του 1989 η γυναίκα γέννησε δίδυμα, αφού χρησιμοποιήθηκαν ωάρια και σπέρμα τρίτων δοτών από Τράπεζες. Μετά τη γέννηση των παιδιών και αφού και οι δυο είχαν πάρει διαζύγιο από τους συζύγους τους, το ζευγάρι χώρισε. Η μητέρα κατέφυγε στα δικαστήρια, ζητώντας με αγωγή της να αναγνωριστεί ότι πατέρας των παιδιών της είναι ο γιατρός, αφού συζούσαν από το 1984 και για 5 χρόνια με σκοπό το γάμο και εκείνος είχε συγκατατεθεί στη σύλληψη των παιδιών με τεχνητή εξωσωματική γονιμοποίηση. Σε πρώτη φάση η γυναίκα δικαιώθηκε από το Πρωτοδικείο, το οποίο αναγνώρισε ότι ο πατέρας είναι ο γιατρός. Αντίθετα, το Εφετείο απέρριψε τον ισχυρισμό της μητέρας ως μη νόμιμο, κρίνοντας ότι η συμφωνία που έκαναν για να αποκτήσουν παιδιά είναι άκυρη, διότι δεν ήταν παντρεμένοι, αλλά συμβίωναν. Στο ίδιο μήκος κύματος με τη δευτεροβάθμια απόφαση κινείται και η εισήγηση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Δημ. Λινού, ενώπιον της ολομέλειας του Αρείου Πάγου, ο οποίος υποστηρίζει ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο γιατρός δεν μπορεί να θεωρηθεί ο πατέρας των παιδιών. Ωστόσο δέχεται ότι υπάρχει "νομικό κενό" που χρήζει ρυθμίσεως, καθώς οι διατάξεις του Οικογενειακού Δικαίου ισχύουν μόνον για την έγγαμη σχέση και δεν μπορεί να εφαρμοστεί και στη συμβίωση με ελεύθερη σχέση. Για να τεκμηριώσει την άποψή του, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου αναφέρει: Στην περίπτωση της γυναίκας που είναι παντρεμένη και συμβιώνει με άλλον άνδρα, η συγκατάθεση του τελευταίου για την απόκτηση παιδιών είναι "νομικά αδιάφορη". Και αυτό διότι ο σύντροφός της δε δικαιούται να δημιουργήσει αμάχητο τεκμήριο "κοινωνικής" πατρότητας για τον εαυτό του,έστω και αν η σύντροφός του βρίσκεται σε διάσταση με το σύζυγό της. Είναι άκυρη η συμφωνία που κάνουν οι σύντροφοι εκτός γάμου για την απόκτηση παιδιού με τεχνητή γονιμοποίηση, διότι αντιβαίνει στα χρηστά ήθη σύμφωνα με την κρατούσα ηθική της κοινωνίας, διαταράσσει την οικογενειακή τάξη και προσβάλλει το θεσμό του γάμου. Είναι αδιάφορο για το νομοθέτη το γεγονός ότι οι σύντροφοι που είχαν σχέση βρίσκονταν σε διάσταση με τους συζύγους τους...» |
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: Μορφές προβλήματα και προοπτικές
Ερωτήσεις
|