Γ.Δ. Παγανού, «Θράσος Καστανάκης. Το διήγημα και η πορεία προς το ρεαλισμό»

[…] Η επόμενη συλλογή, Ο ομογενής Βλαδίμηρος (1936), περιέχει έξι διηγήματα. Μολονότι ο συγγραφέας κι εδώ εξακολουθεί να πειραματίζεται, παρατηρούμε μια προτίμηση σε ρεαλιστικές καταστάσεις που είναι περισσότερο έκδηλη στα διηγήματα «Ο Ντίνος Σαμπαρέλης …», «Οικογενειακή στέγη» και «Εύρηκα», τα οποία ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα. Διαφαίνεται σ’ αυτά η απόπειρα να δώσει πορτρέτα λαϊκών ανθρώπων, να απεικονίσει καταστάσεις που βιώνουν οι κοινωνικοί παρίες, και γενικά να ψυχογραφήσει το κοινωνικό περιθώριο: μικροαπατεώνες, επαγγελματίες εραστές, κοινωνικά και συναισθηματικά ναυάγια αλλά και τίμιοι μεροκαματιάρηδες είναι τα βασικά πρόσωπα, ενώ περιορίζονται οι εκκεντρικές περιπτώσεις που δέσποζαν στις προηγούμενες συλλογές. Αλλά και κάτι άλλο: από τη συλλογή αυτή αρχίζει μια προϊούσα συναισθηματική μέθεξη του δημιουργού με τα μικρά ή μεγάλα δράματα των προσώπων του. Σαν να αφυπνίζεται μέσα του η συμπάθεια προς τους πάσχοντες, η λανθάνουσα ανθρωπιά του». […]

Εντονότερη είναι η ειρωνεία στο «Εύρηκα», όπου αντιπαρατίθενται με οξυδέρκεια δύο αντιθετικοί κοινωνικά και αισθητικά τύποι: ο φτωχός πηγαδάς Χατζής, ένας Αρμενοπόντιος λαϊκός άνθρωπος, που εργαζόταν στην περιοχή του Ελληνικού, κι ένας ευκατάστατος ομογενής, ο Γιόχαν Γιαμαρέλης. […] Η αντίθεση ανάμεσα στα δύο πρόσωπα αντανακλά μια εσωτερική αντινομία μέσα στην ίδια δημιουργία του Καστανάκη. Ο ένας εκφράζει την κοσμοπολίτικη πλευρά του έργου του και ο άλλος την ανθρώπινη και ρεαλιστική. Ο Γιόχαν Γιαμαρέλης είναι ο ψυχρός διανοούμενος αισθητής, που δεν μπορεί να συγκινηθεί από τις ανθρώπινες καταστάσεις, ενώ ο Χατζής είναι ο αυθεντικός και πηγαίος άνθρωπος μέσα στον πόνο του. Ο συγγραφέας που διχάζεται ανάμεσά τους σαρκάζει τη συμπεριφορά του πρώτου και συμπάσχει με το δεύτερο.

[πηγή: Γ.Δ. Παγανός, Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ώς τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), τ. Δ΄, Σοκόλης, Αθήνα 1996, σ. 377, 378]

εικόνα