Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Ιάκωβος Πολυλάς

Ερασιτέχνης

Το ποίημα αισθητοποιεί την πλατωνική θεωρία των Ιδεών· κατά τον Πλάτωνα ο αισθητός κόσμος δεν είναι η αληθινή πραγματικότητα. Η αληθινή πραγματικότητα βρίσκεται μόνο στις Ιδέες, που είναι όντα νοητά και υπάρχουν σ' έναν υπερουράνιο κόσμο. Οι Ιδέες είναι προσιτές μόνο με τη νόηση και αποτελούν τα πρότυπα των αισθητών όντων.

Πλάτων, «Πολιτεία», 611a-612a [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα] Πλάτων, «Πολιτεία», 517a-519b [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Όταν στα βάθη της νυκτός με περιζώνει
άκρα θαλάσσης, ουρανού και γης ειρήνη,
το πνεύμα, οπού στην ταραχήν του κόσμου σβήνει,
σιγά την μυστικήν ζωήν του ανανεώνει·

των πόθων όλων και παθών αγάλι' οι πόνοι
παύουν, καθώς στον νουν απλώνετ' ευφροσύνη,
ο αιθέρας, οπού αρχήθεν η ψυχή μου κλίνει,
ήσυχη ορμή προς κόσμον άλλον με φτερώνει. 
Και όσα πνεύματα εδώ στα πλάσματά τους είδα,
ακαθρέφτιστα εκεί θεωρεί τα η φαντασία

όπου αντηχεί ψηλάθε απέραντη αρμονία,
θαμπή στιγμή την ιλαρή μού παίρνει ελπίδα,
με ουράνιο λάλημα να ειπώ τραγούδια θεία.

 


ερασιτέχνης: από το ρήμα εράω (=αγαπώ) και τη λέξη τέχνη. Η λέξη έχει τις εξής σημασίες: 1. Αυτός που αγαπάει την τέχνη, ο φιλότεχνος. 2. Αυτός που ασκεί κάποια τέχνη κι επιστήμη όχι ως κύριο επάγγελμα, αλλά ως πάρεργο από ευχαρίστηση.
άκρα θαλάσσης... ειρήνη: θυμίζει το στίχο του Σολωμού «άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει» (βλ. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδ. Β', στ. 1).
στην ταραχήν του κόσμου: εδώ η ταραχή του κόσμου μπορεί να θεωρηθεί ως η τύρβη των καθημερινών φροντίδων, που δεν αφήνει το πνεύμα να ζήσει τη δική του ζωή.
ο αιθέρας: το ανώτατο στρώμα του ουρανού, που, κατά τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, φωτίζεται και θερμαίνεται από το φως του ήλιου και των άστρων. Το νόημα των δύο τελευταίων στίχων της δεύτερης στροφής: ο αιθέρας, δηλαδή τα ανώτατα στρώματα του ουρανού, προς τα οποία ανέκαθεν (αρχήθεν) ρέπει η ψυχή μου, μου δίνει τα φτερά, ώστε με ήσυχη ορμή να πάω προς κόσμο άλλον (τον υπερουράνιο, δηλαδή, κόσμο των Ιδεών).
άκρα... ειρήνη: απόλυτη ειρήνη.
πλάσματα: ομοιώματα, είδωλα.
Και όσα... η φαντασία: όσα πνεύματα (ιδέες) είδα εδώ (στον αισθητό κόσμο) στα είδωλά τους (στα πλάσματά τους· εννοεί τα αισθητά όντα), η φαντασία μου τα βλέπει εκεί (στον άλλον κόσμο) όχι σαν μέσα από καθρέφτη, αλλά ακαθρέφτιστα, όπως είναι δηλαδή στην πραγματικότητα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  1. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια το περιεχόμενο του ποιήματος, αφού λάβετε υπόψη σας και ό,τι αναγράφεται στα σχόλια.
  2. Το ποίημα, όπως σημειώνεται και στο εισαγωγικό σημείωμα, αισθητοποιεί τη θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα. Σε παρόμοιες περιπτώσεις, το ποίημα διατρέχει τον κίνδυνο να καταντήσει διανοητικό και ψυχρό κατασκεύασμα, παρ' όλες τις υψηλές ιδέες που εκφράζει. Διαβάζοντάς το όμως διαπιστώνουμε ότι εκφράζει μια έντονα βιωματική και ποιητικά καταξιωμένη πνευματική ανάταση, που χαρακτηρίζει και την επτανησιακή ποίηση. Πώς θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε αυτή την άποψη;

Κ.Π. Καβάφης, «Το Πρώτο Σκαλί»

Εικόνα

 

Ιάκωβος Πολυλάς (1825-1896)

Εικόνα

Γεννήθηκε και πέθανε στην Κέρκυρα. Την πνευματική του διαμόρφωση επηρέασε πολύ ο Σολωμός, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά σε νεαρή ηλικία. Αγωνίστηκε θερμά για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα δημοσιεύοντας σειρά άρθρων κατά της ξενοκρατίας και των ξένων μηχανορραφιών. Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα ασχολήθηκε με την πολιτική και πολλές φορές εκλέχτηκε βουλευτής. Η ενασχόλησή του όμως με την πολιτική δεν τον απομάκρυνε από τις λογοτεχνικές του ασχολίες, που ήταν ποικίλες (ποίηση, πεζογραφία, μεταφράσεις, κριτικά μελετήματα, διάφορα άρθρα κτλ.). Το 1859, δύο χρόνια μετά το θάνατο του Σολωμού, συγκέντρωσε σ' έναν τόμο Τα Ευρισκόμενα του ποιητή. Εκτός όμως από την επιμέλεια, με την οποία συγκέντρωσε και αποκατέστησε διάφορα κατεσπαρμένα σχεδιάσματα του Σολωμού, έδειξε και όλη την κριτική του οξυδέρκεια και ευαισθησία με τα «Προλεγόμενα» που αποτελούν ακόμα και σήμερα την πιο συνθετική ανάλυση του έργου του εθνικού μας ποιητή. Εκδόσεις του έργου του: 1) Ιακώβου Πολυλά Διηγήματα και Πεζά με βιογραφική εισαγωγή του Μαρίνου Σιγούρου, εκδ. Γ. Φέξη, 1917, 2) «Πολυλάς: Άπαντα τα λογοτεχνικά και κριτικά», επιμ. Γ. Βαλέτας, εκδ. Πηγής, Αθήνα 1950.