Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Αδελφική διδασκαλία  Αδ. Κοραής, «Αδελφική διδασκαλία» (απόσπασμα)

Το 1798 κυκλοφόρησε ένα φυλλάδιο στον υπόδουλο ελληνισμό με τίτλο Πατρική Διδασκαλία, τυπωμένο στην Κωνσταντινούπολη. Το κείμενο αυτό, γραμμένο με ένα πνεύμα εθελοδουλείας, απέτρεπε τους Έλληνες από επαναστατικές ενέργειες. Αποδόθηκε στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Άνθιμο, ο οποίος όμως αρνήθηκε την πατρότητά του και το αποκήρυξε.

Ο Κοραής, που παρακολουθούσε με άγρυπνο μάτι ό,τι συνέβαινε στο υπόδουλο Γένος, αντέδρασε αμέσως με ένα αντιρρητικό κείμενο1 που τύπωσε ανώνυμα στη Ρώμη το 1798 με τίτλο Αδελφική διδασκαλία. Σ' αυτό ανασκευάζει τις θέσεις του ανώνυμου συντάκτη της Πατρικής Διδασκαλίας —αρνείται ότι είναι κείμενο του Πατριάρχη και το θεωρεί ψευδεπίγραφο— με περικοπές από το Ευαγγέλιο, τις Πράξεις και τις Επιστολές των Αποστόλων. Μετά την αντίδραση αυτή το φυλλάδιο αποσύρθηκε από την κυκλοφορία και εξαφανίστηκε.

Δίνουμε ένα απόσπασμα από την Αδελφική διδασκαλία, για να δούμε καθαρά τον πατριωτισμό του Κοραή και το ακοίμητο ενδιαφέρον του για τη μοίρα των Ελλήνων.

[Όσοι προΐστασθε των Γραικών...]

Εις την Ρώμην ευρισκόμενος με πολλούς άλλους ομογενείς μου, αφού η Ρώμη, παρά πάσαν ελπίδα, ηλευθερώθη από των μακαριωτάτων αυτής Πάπων την τυραννίαν, έλαβον από φίλον τινά, της Κωνσταντινουπόλεως κάτοικον, το βιβλιάριον επιγραφόμενον «Πατρική διδασκαλία, συντεθείσα παρά του μακαριωτάτου πατριάρχου της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ κλπ.». Μόλις αναγνόντες το ήμισυ, επληροφορήθημεν όλοι συμφώνως, ότι η Πατρική αύτη Διδασκαλία είναι ψευδεπίγραφος. Επειδή εν εξ ανάγκης από τα δύο έπεται, αν την υποθέσωμεν γνήσιον του Ιεροσολύμων γέννημα· ή ότι έχασε παντελώς η Μακαριοτής του τας φρένας, ή ότι μετεσχηματίσθη εκ ποιμένος εις λύκον, διά να σπαράξη του Χριστού την Εκκλησίαν.

Υπερασπίζει και δικαιολογεί την τυραννίαν των Τούρκων ο συγγραφεύς του βιβλίου. Θρηνεί την κατάργησιν της παπικής εξουσίας, αγκαλά ρητώς να το φανέρωση δεν τολμά. Και τους Γραικούς, να υποτάσσονται αλόγως εις τους τυράννους, σπουδάζει να πείση με μαρτυρίας της θείας Γραφής, τας οποίας ή παρεξηγεί ή κολοβάς φέρει εις το μέσον, κατά την συνήθειαν όλων των αιρετικών. Εις ολίγα λόγια, η Πατρική αύτη Διδασκαλία γέμει από τοσαύτας βλασφημίας, εναντίας εις τον ορθόν λόγον, εις την ιεράν ημών θρησκείαν, και εις αυτήν την περί ελευθερίας δόξαν της Ανατολικής Εκκλησίας, ώστε είναι των αδυνάτων να εγεννήθη από τον εγκέφαλον ενός ορθοδόξου και συνετού πατριάρχου.

Ουδεμίαν βέβαια βλάβην οι Γραικοί φοβούνται την σήμερον από τοιούτον μωρόν σύγγραμμα. Αλλ' είναι φόβος, μήπως οι Ευρωπαίοι, αναγνόντες αυτό κατά τύχην, συμπεράνωσιν ότι τοιαύτα είναι όλων των Γραικών τα φρονήματα· ότι είμεθα όχι μόνον δούλοι, αλλά και φίλοι της δουλείας, όχι μόνον δέσμιοι, αλλ' ότι και καυχώμεθα εις τα δεσμά, και την μαστίζουσαν ημάς χείρα του τυράννου με ανδραποδώδες σέβας ασπαζόμεθα.

Ανάγκη λοιπόν είναι να κηρύξωμεν εις όλην την Οικουμένην, αντιλέγοντες εις το μωρόν τούτο σύγγραμμα, ότι το κατά των τυράννων μίσος είναι ριζωμένον εις τας ημετέρας καρδίας· ότι του να μην ελευθερωθώμεν μέχρι της σήμερον από τον ζυγόν, αίτιον είναι όχι η ημετέρα ανανδρία, αλλ' η ζηλοτυπία πολλών ηγεμόνων της Ευρώπης, οι οποίοι κολακεύοντες αναισχύντως τον ημέτερον τύραννον, βραδύνουσι την ελευθερίαν ημών.

Προ ολίγου έτι της Γερμανίας ο αυτοκράτωρ,αγκαλά βασανιζόμενος από οδυνηράν και θανάσιμον νόσον, η οποία καν έπρεπε να τον διδάξη την φιλανθρωπίαν και την συμπάθειαν, παρέδωκεν ασπλάχνως εις τον τύραννον της Ελλάδος οκτώ Γραικούς, οι οποίοι εν Βιέννη της Αουστρίας εζήτουν ησύχως τα αρμόδια μέσα του να φωτίσωσι, και από τον ζυγόν της δουλείας να ελευθερώσωσι τους ιδίους ομογενείς. Παρίστανται ίσως ταύτην την ώραν δέσμιοι έμπροσθεν του τυράννου οι γενναίοι ούτοι της ελευθερίας μάρτυρες. Ίσως, ταύτην την ώραν, καταβαίνει εις τα ιεράς κεφάλας των η μάχαιρα του δημίου, εκχέεται το γενναίον ελληνικόν αίμα από τας φλέβας των, και ίπταται η μακάρια ψυχή των, διά να υπάγη να συγκατοίκηση με όλων των υπέρ ελευθερίας αποθανόντων τας αοιδίμους ψυχάς.

Αλλά του αθώου αίματος η έκχυσις αύτη αντί του να κατάπληξη τους Γραικούς θέλει μάλλον τους παροξύνει εις εκδίκησιν. Η Ελλάς όλη, με τα δάκρυα εις τους οφθαλμούς, παρακαλεί τους εν Τεργεστίω πραγματευομένους Γραικούς, να αφήσωσιν εις ερήμωσιν την πόλιν του αχάριστου και μισέλληνος αυτοκράτορος, και να μετοικισθώσιν εις τας νεωστί ελευθερωθείσας αυτής νήσους, όπου χωρίς κανένα φόβον προδοσίας, ευτυχείς και ελεύθεροι, δύνανται να ζήσωσιν.

Δέξαι λοιπόν ευμενώς, ω φίλη μου πατρίς, δέξασθε φίλοι μου ομογενείς, φίλοι Γραικοί, απόγονοι των παλαιών εκείνων ηρώων, την παρούσαν αδελφικήν διδασκαλίαν, κατά πάντα διάφορον από την ψευδεπίγραφον Πατρικήν Διδασκαλίαν. Μήτε πυρ, μήτε σίδηρος ψυχράνη ποτέ εις τας υμετέρας καρδίας την διάπυρον της ελευθερίας αγάπην, το άσπονδον κατά της τυραννίας μίσος. Έχετε πάντοτε έμπροσθεν των οφθαλμών τα πάνδεινα κακά, όσα καθ' εκάστην υποφέρετε από το άγριον έθνος των Τούρκων, και ενθυμείσθε όσα έλεγον οι ημέτεροι πρόγονοι, παροξύνοντες αλλήλους κατά των Περσών:

ω παίδες Ελλήνων, ίτε
ελευθερούτε πατρίδ' ελευθερούτε δε
παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη,
θήκας τε προγόνων· νυν υπέρ πάντων αγών.

Και ταύτα μεν προς απαντάς κοινώς τους Γραικούς. Προς υμάς δε, όσοι προΐστασθε των Γραικών, είτε λαϊκοί, σεμνυνόμενοι με το όνομα των αρχόντων είτε του κλήρου, ονομαζόμενοι Παναγιώτατοι, Μακαριώτατοι, Πανιερώτατοι, Πανοσιώτατοι κτλ., λέγω, ότι η ευλάβεια ή ο ζήλος των πιστών δεν έδωκεν εις ημάς τας τοιαύτας υπεροχικάς επωνυμίας, πλην δια να τους ποιμαίνετε, ως Θεού διάκονοι, εκουσίως και όχι αναγκαστώς, δια να δίδετε εις αυτούς το δίκαιον και την ισότητα, δια να γίνεσθε εις τους πάντας άλας και φως. Φως, δια να διασκεδάζετε το καλύπτον αυτούς της αμαθείας και δεισιδαιμονίας σκότος. Άλας, δια να τους φυλάττετε αβλαβείς από την βρωμεράν σήψιν της τουρκικής παρανομίας.

 


1. Πραγματεία γραμμένη για να αποδείξει με ειδική επιχειρηματολογία ότι ορισμένες απόψεις είναι ψευδείς και αστήριχτες.
αγκαλά: μολονότι, αν και.
σπουδάζω: προσπαθώ.
κολοβάς φέρει εις το μέσον: τις παρουσιάζει περικομμένες.
ενάντιος: αντίθετος.
είναι των αδυνάτων: είναι αδύνατο.
έτι:ακόμη.
της Γερμανίας ο αυτοκράτωρ: εδώ της Αυστρίας.
καν: τουλάχιστον.
οκτώ Γραικούς: είναι ο Ρήγας και οι εφτά σύντροφοι του που τους συνέλαβε η αυστριακή αστυνομία στην Τεργέστη και τους παρέδωσε στους Τούρκους, για να βρουν μαρτυρικό θάνατο στο Βελιγράδι.
αρμόδια μέσα: κατάλληλα μέσα.
εκχέεται: χύνεται.
αοίδιμος: αείμνηστος.
θέλει... παροξύνει: θα τους παρακινήσει.
πραγματευόμενος: έμπορος.
να μετοικισθώσιν: να εγκατασταθούν.
νεωστί: πρόσφατα.
νήσους: πρόκειται για τα Επτάνησα, που με τη Συνθήκη του Καμποφόρμιο (1797) και τη διάλυση της Ενετικής Δημοκρατίας πέρασαν στους Γάλλους.
διάπυρος: θερμός, φλογερός.
ω παίδες Ελλήνων: Από την τραγωδία του Αισχύλου Πέρσαι (στ. 472 κ.ε.): Εμπρός, των Ελλήνων γενναία παιδιά! να ελευθερώσετε πατρίδα, / τέκνα, γυναίκες και των πατρικών θεών σας / να ελευθερώστε τα ιερά και των προγόνων / τους τάφους· τώρα για όλα 'ναι που πολεμάτε. (μτφρ. I. Γρυπάρης).
υπεροχικαί επωνυμίαι: τίτλοι διακεκριμένοι.
αναγκαστώς: αναγκαστικά.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  1. Ποιο είναι το περιεχόμενο της Πατρικής Διδασκαλίας και με ποια επιχειρήματα το ανασκευάζει ο Κοραής;
  2. Ποιος κυρίως λόγος οδηγεί τον Κοραή να ανασκευάσει το ύποπτο φυλλάδιο;
  3. Τι συμπεραίνετε για το ρόλο που διαδραμάτισε ο Κοραής στις ελληνικές υποθέσεις πριν και μετά την Επανάσταση; (Προτού απαντήσετε να λάβετε υπόψη σας α) ό,τι γράφεται για τον Κοραή στο σημείωμα για το διαφωτισμό β) τις συμβουλές της Αδελφικής Διδασκαλίας στους ομογενείς, τον κλήρο και τους άρχοντες.)

 

Εικόνα

 

Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) Αδαμάντιος Κοραής [πηγή: Βικιπαίδεια]

Εικόνα

Κορυφαίος εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού και μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του νέου ελληνισμού, ανάλωσε τη ζωή του στο φωτισμό του Γένους και στην αναγέννηση της ελληνικής παιδείας. Γεννήθηκε στη Σμύρνη, αλλά η καταγωγή του ήταν από τη Χίο. Σπούδασε ιατρική στο Μονπελλιέ της Γαλλίας και εγκαταστάθηκε από το 1788 στο Παρίσι, όπου και έζησε ως το θάνατό του. Ο 18ος αιώνας διαμόρφωσε το στοχασμό του. Ζώντας στο κέντρο των κοσμοϊστορικών γεγονότων της Γαλλικής Επανάστασης, που άνοιξε νέους ορίζοντες στην Ευρώπη, επηρεάζεται και εγκαταλείπει την ιατρική, για να αφοσιωθεί στη φιλολογία. Είχε την πεποίθηση ότι ο φωτισμός του Γένους είναι προϋπόθεση για την εθνική του αποκατάσταση. Η φιλολογία τού παρείχε τη δυνατότητα να μεταδώσει την προγονική σοφία και αρετή στους συμπατριώτες του. Το πλούσιο διαφωτιστικό του έργο το μεταδίδει εκλαϊκευμένο στα Προλεγόμενα των εκδόσεων των αρχαίων συγγραφέων. Σε όλη του τη ζωή στάθηκε ακοίμητος φρουρός των ελληνικών συμφερόντων με τις γνωριμίες του, σύμβουλος, συμπαραστάτης και εμψυχωτής σε κάθε πατριωτική προσπάθεια. Η παιδεία ήταν το ασίγαστο πάθος του. Σε κάθε ευκαιρία δημοσιεύει πατριωτικά και πολιτικά φυλλάδια, με τα οποία προπαγανδίζει τις ιδέες του. Έργα του: Αδελφική διδασκαλία (1798), Άσμα Πολεμιστήριον (1802), Σάλπισμα Πολεμιστήριον (1801), Πρόδρομος Ελληνικής Βιβλιοθήκης (1805), Ελληνική Βιβλιοθήκη (1807-1826· περιλαμβάνει 16 τόμους με έργα αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων), Ελληνικής Βιβλιοθήκης Πάρεργα, τόμοι 9 (1807 - 1826), Άτακτα, τόμοι 9 (1828 - 1935) κ.ά.

Ο Κοραής και ο αγώνας της ελευθερίας 1821 (βίντεο) [πηγή: Εκπαιδευτική Τηλεόραση]