Γεώργιος Φραντζής

Χρονικό

ΟΟ Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής (1401 -1480) ήταν Βυζαντινός αξιωματούχος και ένας από τους ιστορικούς της Αλώσεως. Οι άλλοι είναι ο Δούκας, ο Κριτόβουλος και ο Χαλκοκονδύλης. Από αρχοντική γενιά και οι τέσσερις, κατέχουν υψηλές θέσεις και αναπτύσσουν σημαντική πολιτική δράση. Αυτόπτης μάρτυρας της εθνικής συμφοράς υπήρξε μόνο ο Φραντζής· οι άλλοι συμπλήρωσαν την ιστορία τους από πληροφορίες. Ο Χαλκοκονδύλης πραγματεύεται περισσότερο τα εσωτερικά γεγονότα της Βαλκανικής· ο Δούκας τα σχετικά με τις φράγκικες κτήσεις της Μ. Ασίας και της Λέσβου· τον Κριτόβουλο τον διακρίνει ένα πνεύμα συμβιβασμού, και παραχωρήσεων προς τον κατακτητή. Ο Φραντζής, αυτοκρατορικός υπάλληλος, απηχεί τις σκέψεις της βυζαντινής αυλής. Προερχόμενος από οικογένεια που υπηρετούσε την αυλή των Παλαιολόγων έμεινε από 16 ετών στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Μανουήλ Β' και αργότερα συνδέθηκε με τον Κων/νο Παλαιολόγο, τον οποίο υπηρέτησε συνεχώς ως την Άλωση. Μετά την Άλωση κατέφυγε στην Πελοπόννησο και κατόπιν στην Κέρκυρα, όπου έγραψε το Χρονικό του, δηλαδή τα γεγονότα των ετών από το 1258 ως το 1476, που μας διασώθηκε σε δυο μορφές, τη Majus (την εκτενέστερη) και τη Minus (τη συντομότερη). Τα αποσπάσματα που παραθέτουμε προέρχονται από την εκτενέστερη μορφή του Χρονικού. Στο πρώτο μιλάει ο Μωάμεθ στους συμπολεμιστές του, στο δεύτερο ο Κων/νος Παλαιολόγος στους δικούς του.

Α΄

«Και εάν και εξ ημών τίνες αποκτανθώσιν, ως έθος εστίν εν τοις πολέμοις, γεγραμμένον επί της κεφαλής αυτού, καλώς οίδατε δια του ημετέρου κοράν τι φησιν ο προφήτης, ότι ο αποθανών εν καιρώ τοιούτω ολόσωμος εν τω παραδείσω μετά του Μωάμεθ αριστήσει και πιεί, και μετά παίδων και μετά γυναικών ωραίων και παρθένων εν τόπω χλοερώ και μεμυρισμένω άνθεσιν αναπαυθή, και εν λουτροίς ωραιοτάτοις λουσθή, και εν εκείνω τω τόπω εκ Θεού έξει ταύτα. Ενταύθα δε πάλιν εξ εμού πας ο εμός στρατός και άρχοντες της αυλής μου, εάν νικήσωμεν, ο μισθός ον έξουσι παρ' εμού, κατά την αναλογίαν εκάστου διπλασίων έσται ου τα νυν έχουσι, ος από του νυν άρξηται έως τέλους της ζωής αυτών. Και ημέραις τρισίν η πόλις πάσα υμών έσεται. Και ει τι δ' αν σκυλεύσητε και εύρητε χρυσίου και αργυρίου σκεύος και ιματισμόν, αιχμαλώτους τε άνδρας και γυναίκας, μικρούς τε και μεγάλους, ουδείς δυνηθείη αυτούς υμίν αιτήσαι ή τι ενοχλήσαι εις ουδέν».

[Απόδοση στη νεοελληνική]

«Και αν και από μας σκοτωθούν μερικοί, όπως συνήθως γίνεται στους πολέμους, κατά το γραφτό του καθενός, ξέρετε καλά από το κοράνι μας τι λέει ο προφήτης, ότι αυτός που πεθαίνει σε τέτοια περίσταση ολόσωμος στον παράδεισο θα φάει και θα πιει με το Μωάμεθ, και θα αναπαυτεί με παιδιά και με γυναίκες ωραίες και παρθένες σε τόπο χλοερό και ευωδιαστό από άνθη, και θα λουστεί σε ωραιότατα λουτρά, και σ' εκείνο τον τόπο αυτά θα έχει από το θεό. Εδώ πάλι από μένα, όλος ο στρατός μου και οι άρχοντες της αυλής μου, αν νικήσουμε, ο μισθός που θα πάρουν από μένα θα είναι, ανάλογα με τον καθένα, διπλάσιος από αυτόν που παίρνουν τώρα, και θα αρχίζει από τώρα ως το τέλος της ζωής τους. Κι αν βρείτε και αρπάξετε τίποτε χρυσαφικό ή ασημικό και ρουχισμό, αιχμαλώτους και άντρες και γυναίκες, μικρούς και μεγάλους, κανένας δε θα μπορεί να σας τους πάρει ή να σας ενοχλήσει σε τίποτε».

Β'  

«Υμείς μεν, ευγενέστατοι άρχοντες και εκλαμπρότατοι δήμαρχοι και στρατηγοί και γενναιότατοι συστρατιώται και πας ο πιστός και τίμιος λαός, καλώς οίδατε ότι έφθασεν η ώρα και ο εχθρός της πίστεως ημών βούλεται ίνα μετά πάσης τέχνης και μηχανής ισχυροτέρως στενοχωρήση ημάς, και πόλεμον σφοδρόν μετά συμπλοκής μεγάλης και συρρήξεως εκ της χέρσου και θαλάσσης δώση ημίν μετά πάσης δυνάμεως, ίνα ει δυνατόν, ως όφις τον ιόν έκχυση και ως λέων ανήμερος καταπίη ημάς. Δια τούτο λέγω και παρακαλώ υμάς, ίνα στήτε ανδρείως και μετά γενναίας ψυχής, ως πάντοτε έως του νυν εποιήσατε, κατά των εχθρών της πίστεως ημών. Παραδίδωμι δε υμίν την εκλαμπροτάτην και περίφημον ταύτην πάλιν και πατρίδα ημών και βασιλεύουσαν των πόλεων. Καλώς ουν οίδατε, αδελφοί, ότι δια τέσσαρα τινα οφείλεται κοινώς εσμεν πάντες ίνα προτιμήσουμε αποθανείν μάλλον ή ζην, πρώτον μεν υπέρ της πίστεως ημών και ευσέβειας, δεύτερον δε υπέρ της πατρίδος, τρίτον δε υπέρ του βασιλέως ως χριστού Κυρίου, και τέταρτον υπέρ συγγενών και φίλων. Λοιπόν, αδελφοί, εάν χρεώσταί εσμεν υπέρ ενός εκ των τεσσάρων αγωνίζεσθαι έως θανάτου, πολλώ μάλλον υπέρ πάντων τούτων ημείς, ως βλέπετε προφανώς, και εκ πάντων μέλλομεν ζημιωθήναι. Εάν δια τα εμά πλημμελήματα παραχώρηση ο Θεός την νίκην τοις ασεβέσιν, υπέρ της πίστεως ημών της αγίας, ην Χριστός εν τω οικείω αίματι ημίν εδωρήσατο, κινδυνεύομεν ο έστι κεφάλαιον πάντων. Και εάν τον κόσμον όλον κερδήση τις και την ψυχήν ζημιωθή, τι όφελος; Δεύτερον πατρίδα περίφημον τοιούτως υστερούμεθα και την ελευθερίαν ημών. Τρίτον βασιλείαν την ποτέ μεν περιφανή, νυν δε τεταπεινωμένην και ωνειδισμένην και εξουθενημένην απωλέσαμεν, και υπό του τυράννου και ασεβούς άρχεται. Τέταρτον δε και των φιλτάτων τέκνων και συμβίων και συγγενών υστερούμεθα».

[Απόδοση στη νεοελληνική]

«Και σεις, ευγενέστατοι άρχοντες και ενδοξότατοι δήμαρχοι και στρατηγοί και γενναιότατοι συστρατιώτες και όλος ο πιστός και τίμιος λαός, ξέρετε καλά πως έφτασε η ώρα και ο εχθρός της πίστης μας θέλει με κάθε τρόπο και μηχανικό μέσο να μας πιέσει σφοδρότερα και να κάνει ορμητικό πόλεμο με μεγάλη συμπλοκή και σύγκρουση από στεριά και θάλασσα με όλες του τις δυνάμεις, για να χύσει σαν φίδι το δηλητήριο και να μας καταβροχθίσει σαν ανήμερο λιοντάρι. Γι' αυτό λέγω και σας παρακαλώ να σταθείτε παλικαρίσια και με γενναία ψυχή, όπως κάνατε πάντοτε ως τώρα, ενάντια στους εχθρούς της πίστης μας. Σας παραδίνω αυτή την ενδοξότατη και περίφημη πόλη και πατρίδα μας και βασίλισσα των πόλεων. Ξέρετε λοιπόν καλά, αδελφοί, ότι για τέσσερα πράγματα έχουμε κοινή υποχρέωση όλοι να προτιμήσουμε να πεθάνουμε παρά να ζούμε· πρώτο για την πίστη και την ευσέβεια μας, δεύτερο για την πατρίδα, τρίτο για το βασιλιά που έλαβε την εξουσία με χρίσμα και τέταρτο για συγγενείς και φίλους. Λοιπόν, αδελφοί, αν έχουμε καθήκον να αγωνιζόμαστε μέχρι θανάτου για ένα από τα τέσσερα αυτά, πολύ περισσότερο έχουμε για όλα αυτά, όπως καθαρά βλέπετε, και όλα πρόκειται να τα χάσουμε. Αν για τις δικές μου αμαρτίες ο Θεός παραχωρήσει τη νίκη στους ασεβείς, ριχνόμαστε στον κίνδυνο για την πίστη μας την αγία, την οποία ο Χριστός μας χάρισε με το δικό του αίμα· και αυτό είναι το κυριότερο από όλα. Γιατί, αν κερδίσει κανείς τον κόσμο όλο και χάσει την ψυχή του, ποιο είναι το όφελος; Δεύτερο, με τον τρόπο αυτό στερούμαστε περίφημη πατρίδα και τη λευτεριά μας. Τρίτο, τη βασιλεία την άλλοτε σπουδαία και τώρα ταπεινωμένη και ντροπιασμένη και εξουθενωμένη θα τη χάσουμε και θα εξουσιάζεται από τύραννο και ασεβή. Τέταρτο, θα στερηθούμε και τα πολυαγαπημένα μας παιδιά και τις γυναίκες και τους συγγενείς μας».

1. Το απόσπασμα από το Χρονικό του Φραντζή ανθολογήθηκε για να ολοκληρωθούν μαζί με τους Θρήνους οι μαρτυρίες για την Άλωση της Πόλης.
Δήμαρχοι: εννοεί τους αρχηγούς των δυο δήμων, των Βένετων και των Πρασίνων.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να συγκρίνετε τους δύο λόγους και να επισημάνετε:

1. Με ποιο τρόπο προσπαθεί ο Μωάμεθ να εγκαρδιώσει τους πολεμιστές του;
2. Για ποια αγαθά θα πρέπει να αγωνίζονται οι Έλληνες, σύμφωνα με τον Έλληνα αυτοκράτορα; Σε τι διαφέρουν από όσα υπόσχεται ο Μωάμεθ;
3. Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαφορά στο περιεχόμενο των προτροπών;