Πτωχοπροδρομικά, "[μάθε το τσαγκάρην το παιδίν σου]

Πτωχοπροδρομικά

Τα πιο αξιόλογα από τα δημώδη κείμενα του 12ου αι. είναι τα Προδρομικά ή Πτωχοδρομικά ποιήματα. Πρόκειται για τέσσερα στιχουργήματα, όπου διεκτραγωδούνται τα βάσανα του μοναχού, του πολύτεκνου οικογενειάρχη, του φτωχού συζύγου που παντρεύτηκε αρχοντομαθημένη γυναίκα και του φτωχού λογίου. Χαρακτηριστική είναι η επιμονή στην απαρίθμηση των αγαθών της ζωής.

Ως συγγραφέας τους παρουσιάζεται ο Πτωχοπρόδρομος, που σε κάθε στιχούργημα απευθύνεται, με διαφορετική ιδιότητα, στον αυτοκράτορα ή άλλα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας των Κομνηνών, για να ζητήσει βοήθεια. Παλαιότερα ταυτιζόταν με το Θεόδωρο Πρόδρομο, γνωστό λόγιο, προστατευόμενο των Κομνηνών. Σήμερα πιστεύουμε ότι τα στιχουργήματα αυτά είναι σάτιρες που γράφτηκαν από ανώνυμο ή ανώνυμους στιχουργούς.

[μάθε το τσαγκάρην το παιδίν σου]

5	Αν έχω γείτονα τινά και έχει παιδίν αγόριν, να τον ειπώ ότι «μάθε το γραμματικά να ζήση»; αν ου τον είπω «μάθε το τσαγκάρην το παιδίν σου», παρακρουνιαροκέφαλον πάντες να με ονομάσουν! Και άκουσον την βιοτήν τσαγκάρου, και να μάθης
10	την βρώσιν και ανάπαυσιν την έχει καθ' εκάστην. Γείτοναν έχω πετσωτήν, ψευδοτσαγκάρην τάχα, πλην ένι καλοψωνιστής, ένι και χαροκόπος. 'Οταν γαρ ίδη την αυγήν περιχαρασσομένην, ευθύς: Ας βράση το θερμόν, λέγει προς το παιδίν του,
15	και: Να, παιδίν μου, στάμενον εις τα χορδοκοιλίτσια, αγόρασε και βλάχικον σταμεναρέαν τυρίτσιν, και δος με να προγεύσωμαι, και τότε να πετσώνω. Αφού δε κλώση το τυρίν και τα χορδοκοιλίτσια, καν τέσσερα τον δίδωσι γεμάτα εις το μουχρούτιν,
20	και πίνει τα και ερεύγεται. Κερνούν τον άλλον ένα, και παρευθύς υπόδημαν επαίρνει και πετσώνει. Όταν δε πάλιν, δέσποτα, γεύματος ώρα φθάση, ρίπτει το καλαπόδιν του, ρίπτει και το σανίδιν και το σουγλίν και το σφετλίν και τα σφηκώματά του,
25	και λέγει την γυναίκαν του: «Κυρά, καθές τραπέζιν· και πρώτον μίσσον το εκζεστόν, δεύτερον το κρασάτον, και τρίτον το μονόκυθρον, πλην βλέπε να μη βράζη!» Αφού δε παραθέσουσι και νίψεται και κάτση, ανάθεμά με, βασιλεύ, όταν στραφώ και ιδώ τον
	το πώς ανακομπώνεται κατά της μαγειρίας, αν ου κινούν τα σάλια μου και τρέχουν ως ποτάμιν.

τινά: κάποιον.
μάθε το γραμματικά: μάθε το γράμματα, μόρφωσέ το.
αν ου τον είπω: αν δεν του πω.
παρακρουνιαροκέφαλος: ανόητος, τρελός.
βιοτή: τρόπος ζωής.
βρώσις: φαγητό.
ανάπαυσις: καλοπέραση.
την: την οποία, που.
πετσωτής: μπαλωματής, τσαγκάρης.
ένι: είναι.
το θερμόν: το ζεστό νερό.
στάμενον: νόμισμα μικρής αξίας.
χορδοκοιλίτσια: έντερα και κοιλιές (πατσάς).
σταμεναρέαν τυρίτσιν: τυρί ενός στάμενου.
πετσώνω: μπαλώνω παπούτσια και, μεταφορικά, γεμίζω την κοιλιά μου.
κλώθω: ειρωνικά: καταβροχθίζω.
καν: τουλάχιστον.
μουχρούτιν: μεγάλο ποτήρι.
ερεύγομαι: ρεύομαι.
σουγλί: σουβλί του μπαλωματή.
σφετλίν: κομμάτι γυαλί για το ξύσιμο του δέρματος.
σφηκώματα: κερωμένοι σπάγκοι.
καθές: βάλε, ετοίμασε.
μίσσον: πιάτο (φαγητό).
εκζεστόν: βραστό.
μονόκυθρον: φαγητό από διάφορα υλικά μαγειρεμένα σε μια χύτρα.
ανακομπώνεται: ανασκουμπώνεται, ετοιμάζεται για τον αγώνα (ειρωνικά).

Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α) Αφού μελετήσετε το λεξιλόγιο, να ξαναδιαβάσετε το απόσπασμα αντικαθιστώντας τις απαρχαιωμένες λέξεις και εκφράσεις με αντίστοιχες σημερινές· ακολουθήστε τη σειρά που σας φαίνεται φυσικότερη.
β) Η γλώσσα των προδρομικών ποιημάτων —παρά τις αντικαταστάσεις που χρειάστηκε να κάνετε πιο πάνω— θεωρείται ότι βρίσκεται πολύ κοντά στη σημερινή νεοελληνική. Μπορείτε να δικαιολογήσετε αυτή την άποψη;
Να συγκρίνετε το παραπάνω απόσπασμα με τα ακριτικά τραγούδια, να επισημάνετε και να συζητήσετε τις διαφορές τους σχετικά
α) με τον κοινωνικό χώρο, όπου αναφέρονται, β) με τα προβλήματα και τα ιδεώδη που προβάλλουν.
Το παραπάνω κείμενο ποια σημασία μπορεί να έχει για μας σήμερα; Συζητήστε τις απόψεις σας.

Νικόλαος Βώκος (1859-1902), Ψάρια και στρείδια, Εθνική Πινακοθήκη

Νικόλαος Βώκος (1859-1902), Ψάρια και στρείδια, Εθνική Πινακοθήκη