Ανώνυμου,

Ελληνική Νομαρχία ήτοι Λόγος περί Ελευθερίας (αποσπάσματα)

[...] Αυτά τα ίδια κακά και ανυπόφοροι δυστυχίαι εδίδαξαν την ανθρωπότητα να εύρη μίαν διοίκησιν εις την οποίαν να επιτύχη την ανάπαυσίν της και την ευτυχίαν της. Αυτή είναι λοιπόν εκείνη η διοίκησις οπού εγώ θέλω να την ονομάσω ΝΟΜΑΡΧΙΑΝ, η οποία, όσον περισσότερον οι άνθρωποι αγαπώσι την ευτυχίαν των τόσον αυτή στερεούται και φυλάττεται αμετάτρεπτος, ούσα η υστερινή μεταμόρφωσις, διά να ειπώ ούτως, των διαφόρων διοικήσεων, και η μόνη πρόξενος της Αρετής, της Ομοιότητος, και της Ελευθερίας.

Οι νόμοι (διά μέσου των οποίων εις την ΝΟΜΑΡΧΙΑΝ χαίρονται οι άνθρωποι μίαν απόλυτον πολιτικήν ομοιότητα), αγαπητοί μου, είναι εις την διοίκησιν ως η ψυχή εις το σώμα· αυτοί δίδουσιν την κίνησιν εις τα πολιτικά στρώματα και ο καλός νομοδότης είναι ο αξιώτερος και τιμιώτερος των ανθρώπων. Διά των καλών νόμων αποκαταστώνται χρηστά τα ήθη των πολιτών και όσον περισσότερον είναι καλοηθής ο λαός, τόσον ευκολωτέρως υπακούονται οι νόμοι. Αυτοί ενώνωσι με θαυμασίαν τέχνην την μερικήν και την κοινήν ωφέλειαν και προετοιμάζουσι τους πολίτας εις την αρετήν και εις την δόξαν από την πλέον τρυφεράν ηλικίαν των, διά μέσου μιας ανατροφής αληθούς και γλυκείας.

Ο δούλος, αδελφοί μου, δεν γίνεται ποτέ ελεύθερος αν δεν γνωρίση τί εστί Ελευθερία, και όστις αγνοεί την Ελευθερίαν, αγνοεί το είναι του. Ο δούλος, πιστεύσατέ μοι το, αδελφοί, ποτέ δεν στοχάζεται ότε είναι όμοιος με τον κύριόν του, αλλά είναι σχεδόν βέβαιος, ότι αυτός πρέπει να είναι δούλος και εκείνος κύριος. Βαβαί!

Αλλά πόσας φοράς πρέπει να εκφωνήσω ότι η Ελευθερία είναι αναγκαιοτέρα και από την ιδίαν ύπαρξιν εις τον άνθρωπον; Αυτή γαρ αποκαταστεί γλυκείαν την ζωήν, αυτή γεννά διαυθεντευτάς της Πατρίδος, αυτή νομοδότας, αυτή εναρέτους, αυτή σοφούς, αυτή τεχνίτας, και αυτή μόνον, τέλος πάντων, τιμά την ανθρωπότητα.

Όντας φανερόν λοιπόν ότι μόνον η Ελευθερία αποκαταστεί τους ανθρώπους εναρέτους και εμφυτεύει εις τας καρδίας όλων των πολιτών την άμιλλαν προς το ευ πράττειν, διά τούτο εις μόνον τας ελευθέρας πολιτείας γεννώνται τα μεγάλα υποκείμενα και ιδού το πώς η Ελευθερία είναι πρόξενος των μεγάλων κατορθωμάτων. Και καθώς έν άνθος ευώδες όταν γεννάται ανάμεσα εις τα δάση, όπου κανείς δεν το βλέπει, ή καταβιβρώσκεται από τα θηρία ή κατασήπεται από τον καιρόν· τοιούτης λογής ακολουθεί και εις τας υποδουλωμένας πόλεις, εις τας οποίας όταν ευρίσκεται κανένα άξιον υποκείμενον, μη έχοντας τον τρόπον να εμφανισθή, αποθνήσκει χωρίς τινάς να γνωρίση την αξιότητά του.

[πηγή: Ε.Π. Παπανούτσος (επιμ.), Νεοελληνική φιλοσοφία, Α΄. Βασική Βιβλιοθήκη 35, «Αετός» Α.Ε., Αθήνα 1953, σ. 269-273]