Εκστρατείες των χριστιανικών εθνών της Δύσης, που πραγματοποιήθηκαν από το τέλος του 11ου αι. μέχρι το τέλος του 13ου αι. μ.Χ. για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Ο αρχικός αυτός σκοπός κατάντησε με τον καιρό ένα απλό πρόσχημα για την οικονομική και θρησκευτική κατάκτηση της Ανατολής. Οι εκστρατείες αυτές ονομάστηκαν Σταυροφορίες, γιατί όλοι οι πολεμιστές έφεραν το σημείο του σταυρού στο στήθος ή στον ώμο τους.

Αίτια

Τα χριστιανικά έθνη της Δύσης έβλεπαν με λύπη την καταπάτηση των Αγίων Τόπων από τους άπιστους Σελτζούκους (1078), οι οποίοι μάλιστα απαγόρευαν την είσοδο των προσκυνητών σ` αυτούς, όπως νωρίτερα οι Άραβες. Οι προσκυνητές επιστρέφοντας εξιστορούσαν τους κινδύνους και τις ταλαιπωρίες που υπέφεραν και έτσι ερέθισαν το θρησκευτικό ζήλο της χριστιανικής Ευρώπης, η οποία σύσσωμη ξεσηκώθηκε για την απελευθέρωση του τάφου του Χριστού από τα χέρια των απίστων. Ένας από αυτούς τους προσκυνητές ήταν και ο Πέτρος ο Ερημίτης, ο οποίος διηγήθηκε στον πάπα Ουρβανό Β΄ την άθλια κατάσταση των χριστιανών της Ανατολής και του παρέδωσε, όπως λέγεται, αίτηση του πατριάρχη των Ιεροσολύμων, με την οποία αυτός ζητούσε επίμονα τη βοήθεια των χριστιανών της Δύσης για την ανακούφιση των αδερφών τους, που έπασχαν.

Α΄ Σταυροφορία (1096 - 1099)

Το 1906 ο πάπας Ουρβανός Β΄ σε θρησκευτική συγκέντρωση, που έγινε στο Κλερμόν της Γαλλίας και στην οποία παραβρέθηκαν οι πρέσβεις όλων των ευρωπαϊκών εθνών, κήρυξε επίσημα την οργάνωση Σταυροφοριών. Η πρόσκληση έγινε δεκτή από όλους με ομοψυχία και ενθουσιασμό. Τον ίδιο χρόνο 50.000 άνθρωποι με αρχηγό τον Πέτρο τον Ερημίτη ή Κουκούπετρο, όπως τον γράφουν οι Βυζαντινοί ιστορικοί, ξεκίνησαν από την Κεντρ. Ευρώπη και έφτασαν από διάφορους δρόμους στην Κωνσταντινούπολη, η οποία είχε οριστεί τόπος συγκέντρωσης. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α΄ τους πέρασε στην απέναντι μικρασιατική ακτή, όπου όμως βρήκαν το θάνατο από τους Τούρκους της Νίκαιας. Το ανομοιόμορφο, απειθάρχητο και ανεκπαίδευτο αυτό πλήθος των Σταυροφόρων εξοντώθηκε έτσι χωρίς να μπορέσει να προσεγγίσει το σκοπό του. Αργότερα άλλος στρατός πειθαρχημένος, από 80.000 περίπου άνδρες, και αρχηγό το Γοδεφρείδο της Μπουγιόν αναχώρησε για την Ανατολή πέρασε τον Ελλήσποντο και κυρίευσε τη Νίκαια (1097), την Αντιόχεια (1098) και την Ιερουσαλήμ (1099). Ο Γοδεφρείδος αναγορεύτηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ· το 1100 όμως πέθανε και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Βαλδουίνος της Φλάνδρας. Τα θρησκευτικά ιπποτικά τάγματα, τα οποία ιδρύθηκαν τότε για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων και την υπεράσπιση των χριστιανικών κρατών, που δημιουργήθηκαν στην Ανατολή, απέκτησαν μεγάλη δύναμη και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και εξέλιξη της κατάστασης. Τα σπουδαιότερα από αυτά ήταν: 1) το τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ιερουσαλήμ, τα μέλη του οποίου φορούσαν μαύρο μανδύα και λευκό σταυρό, 2) το τάγμα των Ναϊτών, με λευκό μανδύα και κόκκινο σταυρό και 3) το τάγμα των Τευτόνων, δηλ. Γερμανών ιπποτών, με λευκό μανδύα και μαύρο σταυρό.

Β΄ Σταυροφορία (1147 - 1149)

Αιτία για την οργάνωσή της υπήρξε η κατάληψη της Έδεσσας από τους Σαρακηνούς το 1142. Η είδηση αυτή έβαλε σε ανησυχία την Ευρώπη, η οποία φοβήθηκε για την τύχη και των άλλων Φραγκικών ηγεμονιών της Ανατολής και μάλιστα της Ιερουσαλήμ. Γι` αυτό ο πάπας Ευγένιος Γ΄ παρακίνησε το Γερμανό αυτοκράτορα Κοράδο Γ΄ και το βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Ζ΄ να υπερασπιστούν το σταυρό. Οι δύο μονάρχες δέχτηκαν την πρόσκληση το 1147 και οδήγησαν μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατολή, αλλά η εκστρατεία τους απέτυχε· γι` αυτό αναγκάστηκαν να επιστρέψουν, αφήνοντας το βασίλειο της Ιερουσαλήμ σε πολύ ασθενέστερη κατάσταση από εκείνη που το βρήκαν.

Γ΄ Σταυροφορία (1189 - 1192)

Όταν ο σουλτάνος της Αιγύπτου Σαλαδίν κυρίευσε την Ιερουσαλήμ το 1187, η Ευρώπη αναστατώθηκε και πάλι. Τότε οι μονάρχες τριών χωρών της Ευρώπης, ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Α΄, ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Αύγουστος και ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, αποφάσισαν να οδηγήσουν τους στρατούς τους αυτοπροσώπως κατά των απίστων (1189). Η εκστρατεία του Φρειδερίκου απέτυχε, γιατί αυτός, προτού φτάσει στην Παλαιστίνη, έπεσε από το άλογό του στον ποταμό Κύδνο και σκοτώθηκε (1190), ενώ ο στρατός του καταστράφηκε από λοιμό. Αλλά οι βασιλείς της Γαλλίας και της Αγγλίας πέτυχαν και κυρίευσαν την οχυρή πόλη Πτολεμαΐδα (1191), η οποία από τότε και μέχρι το τέλος των Σταυροφοριών υπήρξε ο προμαχώνας των χριστιανών στην Ανατολή. Μετά ο Ριχάρδος θέλησε να προχωρήσει στην Ιερουσαλήμ, αλλά ο Φίλιππος δυσαρεστήθηκε και γύρισε στην πατρίδα του. Γι` αυτό και ο Ριχάρδος αναγκάστηκε να επιστρέψει και αυτός. Το 1187 ο σουλτάνος Σαλαντίν κατέλαβε την Ιερουσαλήμ και ολόκληρο το λατινικό βασίλειο εκτός από την Τύρο. Αυτή ήταν η αφορμή της τρίτης σταυροφορίας. Ο Γερμανός Φρειδερίκος Βαρβαρόσας, ο Γάλλος Φίλιππος Αύγουστος και ο Άγγλος Ριχάρδος Β' Λεοντόκαρδος ξεκίνησαν με σκοπό την απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ. Η σταυροφορία (1189-1192), μετά από πρόσκαιρες επιτυχίες, έληξε με συνθηκολόγηση.

Δ΄ Σταυροφορία (1202 - 1206)

Οργανώθηκε από τον πάπα Ινοκέντιο Γ΄ και το δόγη της Ενετικής Δημοκρατίας Ερρίκο Δάνδολο, οι οποίοι έτρεφαν ιμπεριαλιστικές βλέψεις κατά του Βυζαντίου. Στρατιωτικοί αρχηγοί ορίστηκαν ο Ιταλός ευγενής Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, ο κόμης της Φλάνδρας Βαλδουίνος, ο Γάλλος ευγενής Βιλεαρδουίνος κ.ά. Στο Δάνδολο παρουσιάστηκε ο Αλέξιος, γιος του Ισαάκιου Άγγελου, ο οποίος ζήτησε τη βοήθειά του για να μπορέσει να διεκδικήσει το θρόνο του Βυζαντίου που είχε χάσει. Συμφώνησαν λοιπόν η Σταυροφορία να κατευθυνθεί πρώτα στην Κωνσταντινούπολη, για την αποκατάσταση του Αλέξιου και του πατέρα του, και έπειτα προς τον τελικό της σκοπό. Το 1203 οι Σταυροφόροι εμφανίστηκαν μπροστά στην Κωνσταντινούπολη και επιτέθηκαν εναντίον της από ξηρά και θάλασσα. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ εγκατέλειψε την πόλη και οι Σταυροφόροι κυρίευσαν τη βασιλεύουσα και αποκατέστησαν στο θρόνο τον Ισαάκιο Β΄ και το γιό του Αλέξιο Δ΄, ως συμβασιλιά. Οι νέοι αυτοκράτορες δεν μπόρεσαν να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους, να υποτάξουν δηλ. την ορθόδοξη εκκλησία στον πάπα και να ικανοποιήσουν την απληστία των Ενετών, οι αρπαγές και οι λεηλασίες των οποίων έστρεψαν την οργή του λαού εναντίον των ανάξιων αυτοκρατόρων του. Ο Αλέξιος Δ΄ στραγγαλίστηκε και ο Ισαάκιος πέθανε από τον τρόμο του. Τους διαδέχτηκε ο συγγενής τους Αλέξιος Ε΄ ο Μούρτζουφλος (1204). Αλλά και αυτός αναγκάστηκε να δραπετεύσει, όταν οι Ενετοί επιτέθηκαν και έγιναν κύριοι της επαναστατημένης πόλης. Ανακηρύχτηκε τότε αυτοκράτορας ο Θεόδωρος Λάσκαρης. Καμιά βελτίωση της κατάστασης όμως δεν ήταν πια δυνατή και γι` αυτό η αριστοκρατία με τον κλήρο κατέφυγε στη Νίκαια, όπου μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του κράτους. Οι νικητές κατέστρεψαν και λεηλάτησαν την Κωνσταντινούπολη και ο ελληνισμός δέχτηκε σκληρό χτύπημα.

Ακολούθησαν άλλες 4 Σταυροφορίες χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα. Ανάμεσα σ` αυτές δεν υπολογίζεται η "Σταυροφορία των παίδων" που έγινε το 1212, κατά την οποία 50.000 παιδιά, συγκεντρωμένα από τους ιερείς, ανίκανα να υποφέρουν τους κινδύνους και τις δυσκολίες μιας τόσο μεγάλης επιχείρησης, βρήκαν θλιβερό τέλος.

Ε΄ Σταυροφορία (1217-1221)

Τα παραπάνω γεγονότα δημιούργησαν την ανάγκη νέας εκστρατείας. Η Σύνοδος του Λατερανού το 1215 αποφάσισε την αποστολή της πέμπτης σταυροφορίας. Ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ Ιωάννης Βρυέννιος και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας Ανδρέας Β' είχαν μικρές επιτυχίες στην Αίγυπτο. Η εκστρατεία κατά του Καΐρου κατέληξε σε καταστροφή (1221).

Στ΄ Σταυροφορία (1228 - 1229)

Ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Β΄, επειδή φοβήθηκε αφορισμό, εκστράτευσε στην Παλαιστίνη (1228) και κυρίευσε όχι μόνο την Ιερουσαλήμ, αλλά και όλες τις πόλεις τις οποίες είχαν χάσει οι χριστιανοί από το σουλτάνο της Αιγύπτου Μελίκ-Ελ-Καμέλ, με δεκαετή ειρηνική συνθήκη. Αλλά αμέσως μετά την αναχώρησή του, οι Σαρακηνοί ανέκτησαν όλες τις πόλεις που είχαν κυριευτεί από το Φρειδερίκο.

Ζ΄ Σταυροφορία (1248 - 1254)

Αυτή η σταυροφορία αποφασίστηκε από τη σύνοδο της Λυών (1245). Αρχηγός της ήταν ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος θ', που εκστράτευσε εναντίον της Αιγύπτου, που έλεγχε τους Αγίους Τόπους.

Οι σταυροφόροι κατέλαβαν τη Δαμιέτη (1249). Ο Λουδοβίκος θ' αιχμαλωτίστηκε στη Μασούρα και ελευθερώθηκε το 1251 και παρέμεινε στην Παλαιστίνη μέχρι το 1254.

Η΄ Σταυροφορία (1270)

Αφορμή για αυτή τη σταυροφορία αποτέλεσε κύρια η πτώση της Αντιόχειας το 1268. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος θ' ήταν αρχηγός της εκστρατείας που είχε σκοπό την κατάληψη της Τύνιδας. Όμως το 1270 πέθανε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας αυτής της πόλης και ο στρατός του επέστρεψε στη Γαλλία. Άλλοι σταυροφόροι έφτασαν στην Παλαιστίνη και πέτυχαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών, το 1272.

Αποτελέσματα

Η Ευρώπη έχασε έξι εκατομμύρια ανθρώπων εξαιτίας των εκστρατειών αυτών. Αλλά και σ` αυτές οφείλεται το γεγονός ότι ήρθαν σε επαφή και αλληλογνωρίστηκαν τα διάφορα ευρωπαϊκά έθνη· η κατάσταση των πολιτών βελτιώθηκε, γιατί καταστράφηκε η τάξη των φεουδαρχών από τα έξοδα των εκστρατειών. Το εμπόριο επεκτάθηκε σ` ολόκληρη την Ευρώπη, οι γνώσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν και το πνεύμα τους αναπτύχθηκε. Πολλές τέχνες και πνευματικές κατακτήσεις των Ελλήνων και των Αράβων, που μέχρι τότε ήταν άγνωστες στην Ευρώπη, έκαναν για πρώτη φορά την είσοδό τους σ` αυτή. Ο νέος ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι, στο μεγαλύτερό του μέρος, αποτέλεσμα των Σταυροφοριών αυτών.

[πηγή: Ελληνική Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια <www.LivePedia.gr>]