Χρήση και κατάχρηση της μαγείας των λέξεων

(απόσπασμα)

[...]

Πληθωρική είναι η γλώσσα που χρησιμοποιεί πολλά συνώνυμα, χαρακτηρίζεται από μεγάλη συχνότητα ορισμένων τύπων, όπως είναι οι επιθετικοί προσδιορισμοί, οι προθέσεις και τα επιρρήματα, από μακριές περιόδους και συντακτική περιπλοκή, από εξεζητημένη συντακτική δομή, από ρητορικές επαναλήψεις, περισσοτεχνία, μεγαληγορία και συνεχείς περιφράσεις. Η γλώσσα αυτή δίνει πριν απ' όλα την εντύπωση της σπανιότητας, με τη συστηματική χρήση της λέξης εκείνης που δεν ηχεί συνηθισμένη και οικεία, άσχετα αν κατασκευάζεται αυτή η σπανιότητα, ανάλογα με το ιδίωμα, από αρχαιοπρεπείς ελληνικούρες ή και αρχαίες λέξεις, είτε αντίθετα από προκλητικά λαϊκόμορφες κατασκευές, από ξενισμούς, από νεολογισμούς, από παρασύνθετους ιδιωματισμούς, είτε κάποτε και από μίγμα όλων αυτών.

Η πληθωρική γλώσσα δημιουργεί νοηματική ασάφεια και πολύ συχνότερα απ' ό,τι νομίζουμε οδηγεί στον πλεονασμό και την ακυριολεξία. Η επιτήδευση και η πληθώρα των λεκτικών στοιχείων οδηγούν στη σημασιολογική φθορά. Η κάθε λέξη παύει να είναι ακριβής σημασία, απαραίτητη και εννοιολογικά αναντικατάστατη για τον προσδιορισμό του νοήματος. Εάν, π.χ., χρησιμοποιούνται τρία ή τέσσερα παρεμφερή επίθετα, για να προσδιοριστεί ένα ουσιαστικό, ή τη σημασία ενός ρήματος βαραίνουν δύο ή τρία επιρρήματα, το νόημα της φράσης γίνεται ασαφέστερο, αλλά επίσης μειώνεται η σημασία των προσδιορισμών, που χάνουν μέρος από την εννοιολογική τους δύναμη και πλησιάζουν τα επιφωνήματα.

Ο λεκτικός πληθωρισμός είναι πολύ εύκολο να εντοπισθεί στη διαφήμιση, είδος λόγου που έχει την ιδιοτυπία να μην κρύβει το στόχο του. Όταν, π.χ. λέει"υπεραριστούργημα", το λεκτικό τέρας, που μετατρέπει το συγκεκριμένο επίθετο
από σημασία σε κραυγή, σε θαυμαστικό επιφώνημα, με την υπερβολή του την ίδια ομολογεί τον στόχο του. Ακριβώς επειδή η διαφήμιση δεν έχει επιλογή και δεν μπορεί να κρύψει την επιδίωξή της, μετατρέπει έντεχνα αυτή την αδυναμία σε
"ειλικρίνεια", που είναι και αυτή μέρος της αποτελεσματικότητάς της. Γνωρίζοντας ότι οι δέκτες αντιστέκονται λογικά και αμφιβάλλουν έντονα για την αλήθεια των λεγομένων της, η διαφήμιση κατασκευάζει τη συνενοχή με την αποδοχή της
αμφιβολίας, κλείνει το μάτι στους δέκτες λέγοντας έμμεσα, "ξέρουμε ότι ξέρετε ότι επιδιώκουμε να σας πείσουμε να αγοράσετε το τάδε προϊόν, γι’ αυτό και σας λέμε ότι πράγματι το επιδιώκουμε, άρα είμαστε ειλικρινείς". Λέγοντας έτσι την
"αλήθεια", κάνει αποτελεσματικότερη τη θαυματοποιητική αλήθεια ότι το τάδε ξυραφάκι είναι σαν ερωτικό χάδι. Η γιγάντια υπερβολή της διαφήμισης με τον τρόπο αυτό επηρεάζει σαν τις νεράιδες και τους δράκους των παραμυθιών, που
γοητεύουν χωρίς κανένας να τα πιστεύει. Οι μαγικές και θαυματοποιητικές συνεμφάσεις και παρομοιώσεις της, όπου μια κατσαρόλα κάνει τη νοικοκυρά βασίλισσα, μια κολώνια τον υπάλληλο ακαταμάχητο εραστή, και (εκείνο το ακραίο θαύμα, εξαιρετικά βαρύ και δηλωτικό άλλης ιδεολογίας) κάποια κρέμα εξαφανίζει τις ρυτίδες και κάνει τις γυναίκες να μένουν πάντα είκοσι χρονών, όλη αυτή η μαγεία πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από την υπερβολή, τον πληθωρισμό (και βέβαια την λειτουργία της εικόνας, αλλά αυτό είναι μεγάλο θέμα έξω από τα πλαίσια αυτής της εργασίας) και την κατάχρηση αξιολογικών χαρακτηρισμών.

[...]

[πηγή: Α. Φραγκουδάκη, Γλώσσα και ιδεολογία, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1987, σελ. 156-157]