Χρίστος Λ. Τσολάκης

Ξένες λέξεις και γλωσσική παιδεία

(απόσπασμα)

[...]
Το συμπέρασμα είναι ότι εξαιτίας των ξένων όρων δεν πρέπει να οδηγούμαστε στην ισοπέδωση και στους αποκλεισμούς. Δεχόμαστε τους ξένους όρους, όπου είναι αναγκαίοι, και δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθούν. Χρησιμοποιούμε, όμως, παράλληλα, και τους ελληνικούς, όπου είναι κι αυτοί αναγκαίοι, χωρίς να οδηγούμαστε σε ακρότητες. Θα συνυπάρχουν έτσι, αφού αυτή είναι, άλλωστε, και η γλωσσική πραγματικότητα, ο οπορτουνιστής και ο καιροσκόπος (ο καθένας για την περίπτωσή του), ο νατουραλιστής και ο φυσιοκράτης, η ιντελιγκέντσια και η διανόηση. Εκφράζουν, βλέπετε, συγκεκριμένα ιστορικά νοήματα, τα οποία δεν "καλύπτει η ελληνική τους απόδοση".

Προπάντων, όμως, οφείλουμε να καταλάβουμε ότι η τύχη μιας γλώσσας δεν είναι υπόθεση κάποιων λέξεων ξένων ή δικών της. Είναι υπόθεση του πολιτισμικού επιπέδου του λαού της: είναι υπόθεση παιδείας. Από έλλειψη κυρίως δικής μας παιδείας απειλείται η γλώσσα μας, αν απειλείται, και στην Ευρώπη, και όχι τόσο από τη στρατηγική της πολιτικής της ηγεσίας. Η απειλή είναι σοβαρότερη ώστε να μην αποτρέπεται εύκολα. Σχετίζεται με κοσμογονικές δυναμικές τεράστιας ισχύος, που κομίζουν ασύλληπτης φαντασίας τεχνολογικά ευρήματα και κατασκευάσματα και υπαγορεύουν νέες, άγνωστες έως τώρα, κοινωνικές και επικοινωνιακές συμπεριφορές, οι οποίες οδηγούν σε νέες κοινωνικές μείξεις και σχεδιάζουν και πραγματώνουν με απίστευτη γοργότητα νέους κόσμους. Και όλα αυτά με τη θέλησή μας.

Η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν/παράγωγο. Φοβούμαι ότι η μείξη των κοινωνιών θα οδηγήσει σε μείξη γλωσσών με κυρίαρχες εκείνες τις γλώσσες, οι οποίες εκφράζουν τις κυρίαρχες κοινωνίες. Η πάλη συντελείται ήδη αργά και σταθερά, χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Και δεν το συνειδητοποιούμε, διότι το ξένο γλωσσικό στοιχείο έρχεται συνοδευόμενο από το ξένο πολιτιστικό στοιχείο, το οποίο μάλιστα δεν έρχεται σαν ξένο αλλά σαν οικείο και αναγκαίο και φιλικό και λυτρωτικό και σωτήριο. Είναι ως εκ τούτου επιθυμητό. Έρχεται να βγάλει από αδιέξοδα και δύσκολες καταστάσεις. Κι εδώ βρίσκεται η ευθύνη της πολιτικής και της πνευματικής ηγεσίας αυτού του τόπου, η οποία δεν εμπνέει στον Έλληνα πίστη στις αξίες του πατρογονικού του πολιτισμού, αλλά του καλλιεργεί την ψευδαίσθηση ότι η Ευρώπη θα του λύσει όλα τα προβλήματα. Του καλλιεργεί τον ευρωπαϊκό μεσσιανισμό, μιαν ανατολίτικη νοοτροπία, μόνο που στη θέση του Μεσσία βρίσκεται τώρα η Ευρώπη. Τον αποσπά έτσι από τον βράχο του δικού του πολιτισμού, τον οποίο παρουσιάζει ως κατώτερο και ανεπαρκή.

Αυτά σημαίνουν ότι η ηγεσία της χώρας, χωρίς να το συνειδητοποιεί, συντελεί στην πολιτιστική και τη γλωσσική αλλοτρίωση του Έλληνα. Φοβούμαι ότι ο Έλληνας αισθάνεται κατώτερο τον πολιτισμό του και τη γλώσσα του, και ανώτερο κάθε ευρωπαϊκό. Ντρέπεται, εκτός Ελλάδος, για τα ελληνικά του, ενώ αισθάνεται περήφανος για τα αγγλικά του. Κι εδώ βρίσκεται η καρδιά του προβλήματος· είναι ο ξεριζωμός από τα δικά μας. Η νόθευση, ύστερα, ακολουθεί. Κι εδώ θα στήριζα την πρότασή μου: Αν θέλουμε να έχουμε δική μας γλώσσα, είναι ανάγκη να έχουμε δικό μας πολιτισμό, ικανόν να δέχεται και να αφομοιώνει κάθε ξένο πολιτιστικό και γλωσσικό στοιχείο.

Η ιστορία, τουλάχιστον, αυτό διδάσκει. Το δίδαξαν πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι δέχτηκαν πλήθος πολιτιστικά και γλωσσικά στοιχεία τόσο από τους ανατολικούς λαούς όσο και από τους Προέλληνες. Τα αφομοίωσαν, όμως, όλα αυτά και τα έκαμαν σώμα και αίμα του δικού τους πολιτισμού. Πλήθος τοπωνύμια (Κνωσός, Φαιστός, Όλυμπος, Κηφισός, Ιλισσός, Παρνασσός, Κρήτη, Σέριφος, Τήνος, Σκιάθος, Θάσος κτλ.), φυτωνύμια (ελαία, δάφνη, σέλινον, άνηθον κτλ.), ιχθυωνύμια (σαργός, ορφός, συναγρίδα κτλ.), ανθρωπωνύμια (Αχιλλεύς, Ατρεύς, Πηλεύς, Οδυσσεύς κτλ.), θεωνύμια (Ζευς, Απόλλων, Αφροδίτη, Αθηνά κτλ.), ονόματα πραγμάτων και αντικειμένων (ανάκτορον, βασιλεύς, κίθαρις, βάρβιτος, ασπίς κτλ.) τα δέχτηκαν από τους Προέλληνες και τα προσάρμοσαν στο γλωσσικό τους σύστημα (φθογγολογικό, μορφολογικό, συντακτικό κτλ.).

Συνεπώς το θέμα μας δεν είναι θέμα κάποιων λέξεων· είναι θέμα πολιτισμικών στοιχείων. Κι αυτό οφείλουμε να το καταλάβουμε, Έλληνες και άλλοι Ευρωπαίοι, ότι είμαστε κληρονόμοι βαριάς πολιτισμικής κληρονομιάς: του ελληνικού πολιτισμού, του ελληνικού πνεύματος και του ελληνικού λόγου. Ο σεβασμός των γλωσσών και των λαών ταυτίζεται με το σεβασμό των πολιτισμών τους και των ιδιαιτεροτήτων τους. Αλλά θα πρέπει και οι ίδιοι οι λαοί να σέβονται τις γλώσσες τους.

[πηγή: Χρίστος Λ. Τσολάκης, Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, τ. 3, Νησίδες - 95.8 της ΕΡΤ-3, Σκόπελος 2004, σ. 105-107]