Έκφραση Έκθεση (Α΄ Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
II. ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Η γλώσσα είναι πολυκύμαντη, όπως πολυκύμαντη είναι
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Οριζόντια διαίρεση: ιδίωμα και διάλεκτος...Όσοι έχουμε μητρική γλώσσα τα ελληνικά δεν τα μιλούμε ακριβώς το ίδιο σε όλη την ελληνόγλωσση γη. Παρουσιάζει δηλαδή και η γλώσσα μας, καθώς όλες οι άλλες, τοπικές παραλλαγές ή ιδιωματικές· ποικιλίες. Και δε διαφέρει μόνο το γλωσσικό ιδίωμα δύο τόπων που απέχουν ο ένας από τον άλλο, καθώς λ.χ. η Κρήτη και η Ευρυτανία, παρά συχνά και η γλώσσα δύο γειτονικών χωριών, έτσι της Αράχοβας και της Δαύλειας στη Βοιωτία. Στην ιδιωματική ποικιλία της γλώσσας μιας χώρας θεμελιώνεται η διαίρεσή της σε ό,τι ονομάζουμε ιδιώματα και διαλέκτους.Ιδίωμα και διάλεκτο ονομάζουμε συνήθως το ίδιο πράγμα, υποδιαιρέσεις της ίδιας γλώσσας. Συχνά ονομάζουν διάλεκτο ένα ιδίωμα με μεγάλη έκταση ή που διαφέρει σημαντικά από την κοινή γλώσσα. Κάποτε πάλι ονομάζουν μειωτικά το ιδίωμα που έμεινε λογοτεχνικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε έτσι στη συνείδηση των ομογλώσσων. Ιδιωματισμό πάλι λέμε τύπο διαλεχτικό άγνωστο στην κοινή (π.χ. σκαρβελώνω αντί σκαρφαλώνω), ενώ ιδιωτισμός είναι έκφραση που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας (την ελληνική) και έχει πάρει ξεχωριστή σημασία: Ο Τάκης περπατεί στα δύο, η Νίκη πάτησε στα πέντε, ακούονταν φωνές και κακό, μέρα μεσημέρι κτλ... Μ. Τριανταφυλλίδης, Νεοελληνική Γραμματική
|
Μιλήστε με τους γονείς σας και με τους συμμαθητές σας για την καταγωγή σας και για τη γλώσσα (ιδίωμα, διάλεκτος, Κοινή Νεοελληνική) του σπιτιού σας. Προσέξτε ακόμα τη γλώσσα του παππού και της γιαγιάς, των γειτόνων, ενός οικογενειακού φίλου που ήρθε από μακριά (Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρο, Κύπρο, Κρήτη, Κέρκυρα κτλ.) στον τόπο σας. Παρατηρήστε αν η γλώσσα του(ς) ή εκείνη που μιλάτε στο σπίτι σας είναι ίδια με κείνην που μιλάτε στην τάξη.
Τα ιδιώματα (και τις διαλέκτους) τα ονομάζουμε από τις περιοχές στις οποίες συνηθίζονται: α) βόρεια (θρακιώτικα, μακεδονικά, ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα κτλ.) και νότια (πελοποννησιακά, κρητικά κτλ.) και β) ανατολικά (κυπριακά, χιώτικα, ποντιακά, καππαδοκικά κτλ.) και δυτικά (κατωιταλικά, εφτανησιώτικα, κρητοκυκλαδικά). Από αυτά τα ποντιακά, τα καππαδοκικά, τα τσακώνικα και τα κατωιταλικά θεωρούνται από πολλούς διάλεκτοι. Όλα μαζί, ιδιώματα και διάλεκτοι, αποτελούν τη Νεοελληνική γλώσσα.
Να διαβάσετε τις παροιμίες που ακολουθούν και να επισημάνετε τα ιδιωματικά στοιχεία τους.
Συζητήστε τον αλληγορικό χαρακτήρα των παροιμιών που διαβάσατε και πείτε σε ποια περίπτωση χρησιμοποιούμε καθεμιά από αυτές.
Αποδώστε στην Κοινή Νεοελληνική τα κείμενα:
Βούιν τσ' εώ, |
Μια Πυργούσαινα ερωτά μιαν αρρεβωνιασμένην: «Πότε θα παντρευτείς;» «Την Τσυριατσή». «Τσ' εώ την άλλη Τσυριατσή». «Τσ' ίντα θα σφάξεις;», «Βούιν». «Βούιν τσ' εώ, βούιν τσ' εσύ». |
| Χιώτικα ανέκδοτα* |
| Του Μισέ Τζανή το κεφάλι |
Ο Μισέ Τζανής, ο Μισέ Μπουρλής και άλλοι επήγανε στο κυνήγι. Ένα αγρίμι επήρεν του Μισέ Τζανή το κεφάλι. Άμα είδαν το Μισέ Τζανή οι σύντροφοι του χωρίς κεφάλι, ερουτούσανε ο ένας τον άλλον: «Είχε κεφάλι ο Μισέ Τζανής για εν είχεν;». Εσκέφτουνταν, εσκέφτουνταν, δεν εμπόρεσαν να βρούνε αν είχεν κεφάλι. Επήγανε τότε στη γυναίκα του και την ερωτήσανε αν είχεν κεφάλι ο άντρας της. Εκείνη τως λε: «Ξέρω γω, αφεντικά; Ήρκουνταν ο μπαρμπέρης κι εμπαρμπέριζέν τον». |
|
| Χιώτικα ανέκδοτα | ||
| Χριστέ μ' | Χριστέ μ', ούλα καλά ποίκες, τρία καλά κί εποίκες· ποίκες τον ουρανόν ψηλά, κι ακεί σκάλαν κί εφτάνει. ποίκες την θάλασσαν πλατύν, κι ακεί γεφύρ' κί στέκει, ποίκες την ξενιτιάν μακρά, κι ακεί λαλιά κί πάγει. |
|
| Δημοτικό τραγούδι του Πόντου | ||
Η τιμή |
Έκαμαν μια φουρά συντρουφιά η τιμή, η φουτιά κι του νιρό. Κει π' πιρβατούσαν, λεν τς φουτιάς οι άλλ' δυο οι συντρόφ'τς· «Άμα σι χάσουμι, πού θα σι ματαβρούμι;». – «Όπ' ιδείτι καπνό, τς λέει, ικεί μι βρίσκιτι». Ρουτούν κι το νιρό: «Σα σι χάσουμε ισένα, πού θα σι ματαβρούμι;». -«Όπ' χλουρό λβάδ' , ικεί είμι ιγώ». Λεν στου τέλους κι τς τιμής: «Κι ισένα, κυρά τιμή, σα σι χάσουμι, πού θα σι ματαβρούμι;» - «Ιμένα, τς είπι, να μην μ' αφήνιτι από του κουντό. Άμα μι χάσιτι μια φουρά, πθινά δε θα μι βρείτι». |
|
| Ιδίωμα Παπίγκου, Ήπειρος |
*Οι Χιώτες είναι γνωστοί για τα έξυπνα ανέκδοτά τους
Διαβάστε μια ιστορία, στην Ποντιακή διάλεκτο και στην απόδοσή της στη Νεοελληνική:
Η Νύφε Η Θοδώρα είχεν έναν γιοσμάν, τον Γοργόρ', Το άλλον πρωί εσ'κώθεν λέει ατεν: - Τ'σάνιξον και μη τ'σανίεις. Σπόγξον Το κορτσόπον έκατσεν και νουνίζ', - Ντο έπαθες, γιατί κλαις; Άμον ντο είπεν άτον γιατί κλαίει, είπεν άτεν: -Μη φογάσαι, μη κλαις. Ατό εύκολον εν'. Αρ' εποίκεν αέτσ'. Έρθεν η Θοδώρα κ' ευρήκει ατα αμόν ντο είπεν. -Αβούτα πώς εποίκες ατα; Για μάγον κύρην -Νε μάγον κύρην έχω, νε μάισσαν μάνναν έχω, -Λισάφ, πουλί μ', λέει απ' αβούτο την ώραν |
Η Νύφη Η Θοδώρα είχε ένα λεβέντη, το Γρηγόρη, Το άλλο πρωί σηκώθηκε και της είπε: -Κατάβρεξε και μην καταβρέξεις. Σκούπισε Το κοριτσάκι κάθησε κάτω και σκεφτόταν, - Τι έπαθες; Γιατί κλαις; Και όταν του είπε γιατί κλαίει, της είπε: - Μη φοβάσαι, μην κλαις. Αυτό είναι εύκολο. Έκανε λοιπόν όπως της είπε. Ήρθε η Θοδώρα και τα βρήκε όπως τα όρισε. - Αυτά πώς τα έκανες; Ή μάγο πατέρα - Ούτε μάγο πατέρα έχω ούτε μάγισσα μάνα έχω - Ελισάβετ, πουλάκι μου, της λέει, από αυτή την ώρα |
Γιώτα Φωτιάδου-Μπαλαφούτη, Ποντιακές ιστορίες και αφηγήσεις (διασκευή) |
|
Συζητήστε την ωφελιμότητα (ή και την βλαπτικότητα, αν το νομίζετε) των ιδιωμάτων. Χρήσιμο υλικό μπορείτε να αντλήσετε από τα κείμενα που ακολουθούν:
| Ιδιώματα και διάλεκτοι πλουτίζουν τη γλώσσα μας. |
«Πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί όχι μόνο έδειξαν, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, μεγάλο ενδιαφέρον για να γνωρίσουν τα ιδιώματά τους, αλλά και βοήθησαν την πρακτική τους καλλιέργεια στο θέατρο και την υπόλοιπη λογοτεχνία. Περιττή και άσκοπη η τάση αυτή όταν δεν περιορίζεται σε όρια λογικά, επικίνδυνη ενδεχομένως όταν έχει ή μπορεί να πάρει πολιτικό χωριστικό χαρακτήρα, είναι ωφέλιμη και καλοπρόσδεκτη όσο δίνει αφορμή να εκφραστούν λογοτεχνικά είδη ιδιότυπα, που αλλιώς δε θα έβλεπαν καθόλου το φως ή θα νοθεύονταν». Μ. Τριανταφυλλίδης |
 |
«Η αρχαία ελληνική γλώσσα είχε δύο ευτυχίες: ν' αποχτήσει μεγάλη λογοτεχνία πριν φανερωθούν οι γραμματικοί και πως για καιρό καμιά διάλεχτό της δεν καθυπερτέρησε τις γειτονικές της και δεν υψώθηκε σ' επίσημη γλώσσα. Έτσι πλουτίστηκε η γλώσσα με όλες τις εκφράσεις εκείνες που φέρνουν πάντα μαζί τους κάτι σαν το άρωμα της πατρίδας που τις γέννησε. Διδάσκει αυτό κάτι που θα έπρεπε να το στοχαστούν τα σύγχρονα έθνη και που παίρνω το θάρρος να το συστήσω στους σημερινούς Έλληνες. Θα είχαν άδικο την ώρα που παγιώνουν τη γλώσσα τους να διώχνουν εκφραστικά στοιχεία γεμάτα ουσία που τους παρέχουν τα λαϊκά ιδιώματα από τους διάφορους τόπους». M. Breal |
Σχολιάστε τα κείμενα που ακολουθούν. Μπορείτε να διαφωνήσετε με τις θέσεις που διατυπώνονται σ' αυτά· φτάνει να μιλήσετε πειστικά.
(α) «Η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας είναι από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις του παιδιού. Σε ολόκληρη τη ζωή του, είπε ο Δανός φιλόσοφος Sibbern, δεν κατορθώνει ο άνθρωπος τίποτε που να είναι τόσο θαυμάσιο, όσο εκείνο που πραγματοποίησε με το να μάθει να μιλάει». |
|
(β) «Χωρίς τη γλώσσα δε θα ήταν δυνατόν να συγκροτηθούν ανθρώπινες κοινωνίες, και φαίνεται εξαιρετικά αμφίβολο αν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε χωρίς αυτήν». P. Hofstatter |
Σχετικά με τα ιδιώματα και με τις διαλέκτους μπορείτε να αντλήσετε υλικό από τις παρακάτω ηλεκτρονικές διευθύνσεις:
 |
|
Κάθετη διαίρεση: κοινωνικές διάλεκτοι
Οι γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες (ιδιώματα και διάλεκτοι) παρουσιάζονται σε περιόδους κατά τις οποίες οι διάφορες ομάδες των ομιλητών μιας γλωσσικής κοινότητας για διαφόρους λόγους (γεωγραφικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, διοικητικούς κτλ.) επικοινωνούν όλο και λιγότερο μεταξύ τους. Δε συμβαίνει όμως αυτό σήμερα. Γιατί σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά τα μέλη της ελληνικής γλωσσικής κοινότητας επικοινωνούν με όλα τα γνωστά μέσα επικοινωνίας: τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, τύπο, κάθε είδους συγκοινωνίες κτλ. Γι' αυτό και σήμερα παρατηρείται η τάση οι γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες (διάλεκτοι) να περιορίζονται ή να εξαφανίζονται με την επίδραση της Κοινής Νεοελληνικής, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί, και διαμορφώνεται, στα αστικά κέντρα της χώρας μας, και όπως διδάσκεται στα σχολεία μας.
Δεν παρατηρείται όμως το ίδιο και με τις κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες. Αυτές κάνουν πάντοτε αισθητή την παρουσία τους στη γλωσσική κοινότητα και υφαίνουν τις ποικίλες μορφές της ζωής της που δεν είναι άσχετες με τους ποικίλους παράγοντες που τις δημιουργούν: ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση, πλήθος παράγοντες που συνθέτουν την ποικιλώνυμη κοινοτική ζωή και που ανακλώνται στις διάφορες γλωσσικές χρήσεις των μελών της.
![«κοινωνιογλωσσολογία» (λήμμα) [πηγή: Λεξικό γλωσσολογικών όρων, Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]](extras/images/link_ext.png "«κοινωνιογλωσσολογία» (λήμμα) [πηγή: Λεξικό γλωσσολογικών όρων, Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]"){kind=small}
Επισήμανε όσο μπορείς περισσότερα είδη κειμένων (γραπτών ή προφορικών) που αρέσουν στις διάφορες ηλικίες: στα παιδιά του δημοτικού και του γυμνασίου, στους /στις εφήβους, στους ενηλίκους, στους γέροντες, στις γερόντισσες.
| Ποιο είναι το νόημα του αρχαίου γνωμικού: «Γέρων γέροντι γλῶτταν ἡδίστην ἔχει, παῖς παιδί ». |
 |
Ποιες από τις λέξεις:
| παγωνιέρα, κονδυλοφόρος, ιππικό, άρματα μάχης, στυλό, ψυγείο, τραμ, γιαλός, πλαζ, τρόλεϊ, μελανοδοχείο, γραμμόφωνο, πικ-απ, ηλεκτρονικός υπολογιστής, διαδίκτυο |
θα ταίριαζαν στο στόμα του παππού και της γιαγιάς και ποιες στο στόμα του εγγονού και της εγγονής;
Ποιες από τις παρακάτω φράσεις θα ταίριαζαν περισσότερο στο στόμα ενός εργάτη λιγνιτωρυχείου, απόφοιτου δημοτικού, και ποιες στο στόμα ενός χημικού - μηχανικού, απόφοιτου πανεπιστημίου; Εννοείται ότι εργάζονται και οι δύο σε εργοστάσιο εξόρυξης και επεξεργασίας λιγνίτη:
– Ο λιγνίτης σχηματίζεται από την αποσύνθεση φυτικών ουσιών. – Πολλά είναι τα παγκόσμια αποθέματα λιγνίτη. – Η Γερμανία έρχεται πρώτη στο λιγνίτη. – Η πρώτη παραγωγός χώρα λιγνίτη είναι η Γερμανία. – Η Ελλάδα έχει πολύ λιγνίτη. – Η εξόρυξη λιγνιτοφόρων κοιτασμάτων έχει οικονομική σημασία για τη χώρα μας. – Ο κόσμος έχει πολύ λιγνίτη. – Αν μια χώρα βγάζει πολύ λιγνίτη, τότε η οικονομία της πηγαίνει καλά. – Η Ελλάδα διαθέτει μεγάλες ποσότητες λιγνίτη. |
Συζητήστε την άποψη αν διαφοροποιούνται γλωσσικά ή όχι δύο άνθρωποι της ίδιας ηλικίας που κατοικούν στην ίδια περιοχή και ανήκουν στην ίδια γλωσσική κοινότητα, όταν διαφέρουν ως προς: τη μόρφωση, την κοινωνική τάξη, την καταγωγή.
Τα κείμενα που ακολουθούν αναφέρονται στην αγγλική κοινωνία. Συζητήστε τα και πείτε αν ισχύουν και για την ελληνική.
(1) «Αν αλλάξεις τον τρόπο που μιλάς, καθώς γερνάς, πιθανόν να απομακρύνεσαι από τους συγγενείς και τους φίλους σου, για να εντάξεις τον εαυτό σου σε μια καινούργια κοινωνική ομάδα. Μπορεί να σημαίνει ότι ξεκόβεις από τις ρίζες σου. Για να πετύχουν την ένταξή τους σε μια ανώτερη κοινωνική ομάδα μερικοί άνθρωποι, άλλαξαν την προφορά τους». |
|
(2) «Αυτό με ενοχλούσε πολύ. Νόμιζα ότι, αν δεν πρόφερα τις λέξεις σωστά, ή τις έλεγα λανθασμένα, τα άλλα κορίτσια θα με κορόιδευαν. Πράγματι το έκαναν». |
|
(3) «Αρκετά νωρίς αποφάσισα τι αλλαγές έπρεπε να κάνω στην προφορά μου, και τις έκανα. Γι' αυτό ίσως και απομακρύνθηκα από τα άλλα παιδιά... Αλλά η προφορά, ακόμη και αν άλλαξε, εξακολουθούσε να είναι βάρος, αφού δημιουργούσε τώρα άλλες δυσκολίες: πλήγωνε τους γείτονες, τους παλιούς φίλους, την ίδια την οικογένεια». |
|
(4) «Πάνω από όλα, όμως, ήταν ανάγκη να μην πληγωθεί κανείς, και γι' αυτό μερικά παιδιά έγιναν δίγλωσσα, μιλώντας τα αγγλικά του BBC στο σχολείο, αλλά αλλάζοντας την προφορά τους στο σπίτι. Η μεταβολή όμως αυτή δε γινόταν αυτόματα και δεν ήταν πάντα ευπρόσδεκτη. Μερικά κράτησαν την καινούρια προφορά του σχολείου στο σπίτι, και παρόλο που έβρισκε σύμφωνους τους γονείς, που πλήρωναν τα μαθήματα ευφωνίας, δημιουργούσε μια αίσθηση δυσφορίας στα σπίτια της εργατικής τάξης». |
B. Jackson και D. Marsden, Εκπαίδευση και εργατική τάξη |
Γράψτε ένα φανταστικό διάλογο ανάμεσα στους οδηγούς μιας ρολς-ρόις και ενός φορτηγού που τα αυτοκίνητά τους μόλις συγκρούστηκαν.
Συζητήστε την άποψη του κειμένου που ακολουθεί· η μικρή ή η μεγάλη σας πείρα εξάπαντος μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο υλικό για τη συζήτησή σας.
 |
Οι ρόλοι τους οποίους «μοιράζει» η κοινωνία και στα δύο φύλα, τους άνδρες και τις γυναίκες, φαίνεται ότι είναι τέτοιοι, ώστε πολλοί κοινωνιογλωσσολόγοι να υποστηρίζουν ότι επηρεάζουν και διαφοροποιούν τη γλώσσα που αυτά χρησιμοποιούν. Πολλοί π.χ. πιστεύουν ότι οι γυναίκες έχουν την τάση να χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες εκφράσεις με κοινωνικό κύρος. Ο λόγος των γυναικών δηλαδή είναι κοινωνικά «καλύτερος» από το λόγο των ανδρών. Αυτό, λένε, ίσως είναι αποτέλεσμα της πίεσης που δέχεται η γυναίκα να είναι κοινωνικά «σωστότερη». Ενώ η τάση της κοινωνίας να επιτρέπει στον άνδρα περισσότερη κοινωνική ελευθερία τού παρέχει τη δυνατότητα να αποκλίνει περισσότερο από τους γλωσσικούς κανόνες, όπως αυτοί χρησιμοποιούνται από την καλλιεργημένη κοινωνική μερίδα. |
Προσπαθήστε να στηρίξετε τη θέση σας σε γλωσσικά, ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία που θα βρείτε στο κείμενο που ακολουθεί.
|
Είναι γνωστό ότι υπάρχουν ορισμένες κοινωνίες (Καραΐβες, Ζουλού), στις οποίες οι γυναίκες και οι άνδρες αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση, όταν χρησιμοποιούν γλώσσα (χρωματισμό της φωνής, προφορά, λεξιλόγιο κτλ.) που δε συνηθίζεται από το φύλο τους. Η γλωσσική κοινότητα δηλαδή παίρνει απέναντί τους μια στάση ανάλογη με κείνην που θα παίρναμε εμείς απέναντι σ' έναν άντρα που θα φορούσε φούστα. Μια μορφή όμως συμπεριφοράς, για να είναι αποτελεσματική, δεν αρκεί να ταιριάζει στο συγκεκριμένο άτομο που την υιοθετεί· πρέπει συγχρόνως, λένε οι κοινωνιογλωσσολόγοι, να είναι ανάλογη και με την περίπτωση για την οποία χρησιμοποιείται. Για παράδειγμα, λέει ο Tradgill (Τράντγκιλ), υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ακόμη και μια γυναίκα που θα φορούσε φούστα θα κινδύνευε να γελοιοποιηθεί· αν λ.χ. έπαιρνε μέρος σε αγώνες δρόμου ή αν έμπαινε στη θάλασσα για μπάνιο με τη φούστα της. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη γλώσσα. Το να περιγράψει ή να σχολιάσει κανείς έναν πυγμαχικό αγώνα στη γλώσσα της Αγίας Γραφής ή το να κάνει εκκλησιαστικό κήρυγμα σε νομική γλώσσα θα ήταν ή σοβαρό λάθος ή αστείο. Αυτά σημαίνουν ότι η γλώσσα ποικίλλει/διαφοροποιείται όχι μόνο σε σχέση με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τού ομιλητή (μόρφωση, ηλικία, φύλο κτλ.) αλλά και σε σχέση με τις κοινωνικές περιπτώσεις/περιστάσεις κατά τις οποίες αυτός εκφράζεται. Ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις και με διαφορετικές επιδιώξεις. Ανάλογα δηλαδή με την περίσταση ο ομιλητής είναι υποχρεωμένος να μιλήσει σε διαφορετικό επίπεδο. Έτσι, η γλώσσα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα που το καθένα τους παρουσιάζει τα δικά του γνωρίσματα. Πρόκειται για ιδιαίτερες χρήσεις της που Έτσι, προσδιορίζοντας ο ομιλητής το κατάλληλο επίπεδο λόγου, διαμορφώνει τον ιδιαίτερο κάθε φορά προσωπικό τρόπο, το κατάλληλο δηλαδή ύφος (στιλ), για να εκφραστεί. Γι' αυτό και υπάρχει μια διαβάθμιση στο ύφος της γλώσσας που καλύπτει κάθε έκφραση (από την πιο τυπική και επίσημη ως την πιο άτυπη και ανεπίσημη) και κάθε περίπτωση επικοινωνίας: ύφος προφορικού και γραπτού λόγου, ύφος επιστημονικό, δοκιμιακό, ποιητικό, αφηγηματικό, περιγραφικό, ουδέτερο, φιλικό, λαϊκό, λόγιο, υψηλό, χαριτωμένο, ταπεινό, κομψό, χυδαίο κτλ. Ύφος τελικά που διαμορφώνεται από παράγοντες όπως: ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί, πώς κτλ. Αυτά σημαίνουν ότι το ίδιο άτομο μπορεί να μιλήσει ανάλογα με τις συγκεκριμένες κάθε φορά ανάγκες σε πολλά επίπεδα και με διαφορετικό ύφος.
|
 |
Συζητήστε την άποψη:
«Μιλούμε με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετικό τόπο, σε διαφορετικό χρόνο, με διαφορετικούς ανθρώπους, για διαφορετικά πράγματα. Όλα εξαρτώνται από τις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε» |
και δώστε τις σωστές διαστάσεις και τα όρια: τι εννοεί; Ότι όλα είναι ρευστά; Δεν υπάρχουν σταθερές στους ανθρώπους και στις ανθρώπινες σχέσεις; Τότε πώς υπάρχουν: νόμοι, θεσμοί, κοινωνίες, πολιτισμοί, αξίες;
Αναζητήστε στις επιστολές που ακολουθούν γλωσσικά στοιχεία που προσδιορίζουν το ύφος τους (οικείο, επίσημο κτλ.) και το επίπεδο των σχέσεων εκείνων που αλληλογραφούν. Παρατηρήστε δηλαδή πώς ο ίδιος άνθρωπος διαφοροποιεί το ύφος του ανάλογα με το επίπεδο των σχέσεων που έχει δημιουργήσει με δυο διαφορετικά πρόσωπα.
Αθήνα, 13 Σεπτέμβρη 1913 Φίλε κύριε Πάλλη1, Έστειλα τη «Γλώσσα και Ζωή» στο Σπύρο Δεσποτόπουλο στο Αίγιο. Έλαβα και το γράμμα σας για το ζήτημα του Νουμά. Εξακολουθώ να νομίζω πως αν και όσο δεν μπορούμε να βγάζουμε άλλη δημοτική εφημερίδα που να έχει και πολιτικά και κοινωνικά άρθρα, για να συνηθίζουν οι νέοι να στρώνουν τη δημοτική και γι' αυτή τη χρήση, θα έπρεπε να βγαίνει ο Νουμάς2. Αν έχετε σκοπό να βγάλετε άλλη εφημερίδα τέτοια, τότε δεν έχω τίποτε να πω. Είδα το γιο σας εδώ, είναι καλά και ήταν ευχαριστημένος με το ταξίδι του στη Μακεδονία. Έμαθα πως θα μας έρθετε και σεις σε λίγο και χάρηκα, γιατί την περασμένη φορά δε σας είδα. |
 |
||
|
Πολύ φιλικά, Ίων Δραγούμης3 |
||
Αγαπητέ μου Πέτρο4, Επειδή πρόκειται να μελετήσουμε και να συντάξουμε ένα αναγνωστικό για μικρά παιδιά Ελληνόπουλα, σε παρακαλώ να μας πεις και συ τη γνώμη σου σαν τι αναγνώσματα έχεις στο νου σου πως χρειάζονται τώρα για τα Ελληνόπουλα, και αν έχεις τίποτε έτοιμο στείλε μάς το. Το γράμμα σου το έλαβα τώρα και κάμποσο καιρό, μα δε σημαίνει που δε σ' απάντησα. Είμαι πάντα φίλος σου, πάντα σε συλλογίζομαι και σ' αγαπώ. Λυπούμαι μονάχα που δεν είσαι εδώ να βοηθήσεις το αδερφάτο5 μας που όλο και συγυρίζεται, για να δουλεύει όλο και καλύτερα. Πες την Αλεξάνδρα πως τη φιλώ και θέλω να γίνει μέλος του αδερφάτου. Διάβασα την κριτική σου για το «Δωδεκάλογο του Γύφτου», είναι καλή και μ' άρεσε· πολλά από κείνα που λες εκεί τα είχα σημειώσει κι εγώ, μάλιστα εκείνο που λες για την υπερβολική θέση που δίνει της επιστήμης ο Παλαμάς στο ποίημά του. |
Γεια σου φίλε, |
Προσέξτε ότι η πρώτη επιστολή (η πιο επίσημη) παρουσιάζει περισσότερη συγκέντρωση στο κεντρικό θέμα (δηλαδή στις εφημερίδες που γράφονται στη δημοτική γλώσσα), ενώ η δεύτερη απλώνεται σε διάφορα επιμέρους θέματα.
- Μπορείτε να εντοπίσετε τα θέματα αυτά;
- Για ποιο λόγο νομίζετε ότι συμβαίνει αυτή η θεματική διάχυση σε επιστολές προς οικεία πρόσωπα;
Γράψε και εσύ δύο επιστολές που δε θα ξεπερνούν σε έκταση τις προηγούμενες. Η πρώτη θα έχει θέμα την έκδοση ενός σχολικού εντύπου και θα απευθύνεται σε έναν επιστήθιο φίλο σου, η δεύτερη θα έχει θέμα τις εντυπώσεις σου από ένα βιβλίο και θα απευθύνεται σε έναν παλιό σου καθηγητή/δάσκαλο που σου σύστησε αυτό το βιβλίο.
Πρόσεξε ότι μπορείς να συμπεριλάβεις, και στις δύο επιστολές, και κάποιες άλλες δευτερεύουσες πληροφορίες που αφορούν θέματα κοινής εμπειρίας ανάμεσα στον αποστολέα και στον παραλήπτη. Το μεγαλύτερο, βέβαια, μέρος της επιστολής θα είναι αφιερωμένο στο κύριο θέμα της.
