Βιολογία (Γ΄ Γενικού Λυκείου - Θετικών Σπουδών & Σπουδών Υγείας ) - Τεύχος Α΄ Βιβλίου Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Εικόνα

Ψευδοχρωματική μικροφωτογραφία από ηλεκτρονικό
μικροσκόπιο, όπου διακρίνεται χλωροπλάστης στο
εσωτερικό του οποίου υπάρχει ένας αμυλόκοκκος
(χρωματισμένος ροζ)

 

ΚΥΤΤΑΡΟ:
Η ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

2.1 Το πορτρέτο του ευκαρυωτικού κυττάρου

2.2 Πλασματική μεμβράνη: το λεπτό σύνορο ανάμεσα στην άβια ύλη και στη ζωή

2.3 Μια περιήγηση στο εσωτερικό του κυττάρου

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Στο τέλος της μελέτης αυτού του κεφαλαίου θα μπορείτε:

  • Να αναγνωρίζετε το κύτταρο, ως τη θεμελιώδη μονάδα της ζωής.
  • Να διακρίνετε ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο ευκαρυωτικό και το προκαρυωτικό κύτταρο, όπως και ανάμεσα στο ζωικό και το φυτικό.
  • Να διακρίνετε τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των κυττάρων.
  • Να περιγράφετε τη δομή και τη λειτουργία των κυτταρικών οργανιδίων ξεκινώντας από τη μεμβράνη και καταλήγοντας στον πυρήνα.
  • Να περιγράφετε το ρόλο των κυτταρικών οργανιδίων στη ζωή του κυττάρου.
  • Να διακρίνετε τη σχέση που υπάρχει μεταξύ των οργανιδίων του κυττάρου και τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζονται αυτά για τη διεξαγωγή των κυτταρικών λειτουργιών.
  • Να συσχετίζετε τις κυτταρικές λειτουργίες με τις λειτουργίες στο επίπεδο του οργανισμού.
 

κεφάλαιο 2

εικόνα


Μια από τις επιδιώξεις των Φυσικών Επιστημών είναι να περιγράψουν και να εξηγήσουν τη δομή και τις ιδιότητες της ύλης, ξεκινώντας από τα μικρότερα δομικά συστατικά της. Η ατομική θεωρία αποτελεί την πραγματοποίηση αυτής της επιδίωξης για την ύλη γενικά. Κάτι ανάλογο είναι η κυτταρική θεωρία, που βοηθά όμως στην περιγραφή της δομής και των ιδιοτήτων της έμβιας ύλης.

Το ότι όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα είναι γνωστό και συνήθως δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να το σχολιάσουμε εκτενέστερα. Αυτό όμως που σήμερα μας φαίνεται απλό και αυτονόητο είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς μελετών, παρατηρήσεων και συμπερασμάτων, τα οποία διήρκεσαν περισσότερο από 170 χρόνια. Την αρχή έκανε το 1665 ο Ρ. Χουκ, όταν ανέφερε για πρώτη φορά τη λέξη «κύτταρο», παρατηρώντας, με το δικής του κατασκευής μικροσκόπιο, λεπτές τομές φελλού και όχι ζωντανά κύτταρα. Η κυτταρική θεωρία διατυπώθηκε αργότερα, το 1838-39, από τους Μ. Σλάιντεν και Τ. Σβαν που υποστήριξαν ότι «η θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών είναι το κύτταρο». Αυτό σημαίνει ότι το κύτταρο είναι η μικρότερη δομή στη φύση όπου εμφανίζεται το φαινόμενο της ζωής. Η θεωρία αυτή ολοκληρώθηκε πολύ αργότερα, το 1885, από το Ρ. Βίρχοφ με την περίφημη θέση του «κάθε κύτταρο προέρχεται από ένα κύτταρο».

Η κυτταρική θεωρία στη σύγχρονη εκδοχή της υποστηρίζει ότι:

  • Όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα και από κυτταρικά παράγωγα.
  • Όλα τα κύτταρα δομούνται από τις ίδιες χημικές ενώσεις και εκδηλώνουν παρόμοιες μεταβολικές διεργασίες.
  • Η λειτουργία των οργανισμών είναι το αποτέλεσμα της συλλογικής δράσης και αλληλεπίδρασης των κυττάρων που τους αποτελούν.
  • Κάθε κύτταρο προέρχεται από τη διαίρεση προϋπάρχοντος κυττάρου.

Τα κύτταρα, με κριτήριο την πολυπλοκότητα της κατασκευής τους και κυρίως την ύπαρξη ή όχι μεμβράνης που περιβάλλει το γενετικό τους υλικό, διακρίνονται σε προκαρυωτικά και σε ευκαρυωτικά. Η δομή των ευκαρυωτικών κυττάρων, δηλαδή ορισμένων μονοκύτταρων και των πολυκύτταρων οργανισμών, είναι συνθετότερη. Η μεμβράνη που περιβάλλει το γενετικό υλικό σχηματίζει μαζί μ' αυτό τον πυρήνα του κυττάρου (κάρυο = πυρήνας, ευ= καλώς → καλά σχηματισμένος πυρήνας). Αντίθετα, στα προκαρυωτικά κύτταρα (βακτήρια και κυανοβακτήρια), που είναι απλούστερα, το γενετικό υλικό δεν περιβάλλεται από μεμβράνη και συνεπώς δεν υπάρχει πυρήνας. Θεωρείται ότι τα προκαρυωτικά κύπαρα, κατά την εξελικτική διαδικασία, προϋπήρξαν των ευκαρυωτικών.