ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ

Ο Θουκυδίδης αρχίζει την αφήγηση των «Σικελικών» — της εκστρατείας των Αθηναίων στη Σικελία με στόχο την υποταγή της— δηλώνοντας ότι οι Αθηναίοι ξεκίνησαν να υποτάξουν ένα μεγάλο νησί, για το οποίο δεν ήξεραν σχεδόν τίποτα (βλ. παράθεμα 1) μολονότι η γνώση του εδάφους και του ανθρώπινου δυναμικού του αντιπάλου είναι απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας σε μια στρατιωτική επιχείρηση. Στην αφήγηση παρεμβάλλονται οι δημηγορίες του Νικία και του Αλκιβιάδη, εκλεγμένων στρατηγών του Αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος. Μέσω των δημηγοριών ο Θουκυδίδης εκφράζει αντιθετικά τις αντιρρήσεις πολλών Αθηναίων (δημηγορία Νικία) αλλά και την επιθυμία άλλων (δημηγορία Αλκιβιάδη) για την πραγματοποήση αυτής της εκστρατείας.
Και ενώ υπερισχύει η άποψη του Αλκιβιάδη και αρχίζει να συγκροτείται μεγάλος και άρτια εξοπλισμένος και εφοδιασμένος στόλος με προορισμό τη Σικελία, η καταστροφή των «Ἑρμῶν», πράξη ασέβειας και περιφρόνησης των θεών, των οποίων τη βοήθεια θα επικαλεστούν οι Αθηναίοι για την ευόδωση της εκστρατείας, σκιάζει τις προετοιμασίες, ερμηνεύεται ως κακός οιωνός από τους περισσότερους Αθηναίους και, το χειρότερο, οι υποψίες στρέφονται στον Αλκιβιάδη, τον πιο ένθερμο εμψυχωτή και υποστηρικτή της εκστρατείας. Παρά τις διαμαρτυρίες του και την απαίτησή του να δικαστεί πριν την αναχώρηση του στόλου και να εξαρτηθεί η συμμετοχή του στην εκστρατεία από την απόφαση του δικαστηρίου, οι Αθηναίοι προκρίνουν να διατηρήσει το αξίωμα του στρατηγού αυτοκράτορα και να ξεκινήσει για τη Σικελία.

* * *

Με αυτή την απόφαση οι Αθηναίοι, πριν ακόμα ξεκινήσει ο στόλος, έχουν ήδη διαπράξει δύο σφάλματα ανεπίτρεπτα για μια τόσο έμπειρη στρατιωτικά και πολιτικά δύναμη:
α) Δεν φρόντισαν να έχουν ακριβή εικόνα των πολιτικών και στρατιωτικών δεδομένων στη Σικελία.
β) Άφησαν να αναχωρήσει ως υπόδικος ο πιο ικανός στρατηγός τους, η «ψυχή» της εκστρατείας.
Στο 7ο βιβλίο ο Θουκυδίδης θα περιγράψει τον τραγικό τρόπο με τον οποίο πλήρωσαν οι Αθηναίοι αυτά τα δύο σφάλματα.

[1] Μετὰ δὲ ταῦτα θέρους μεσοῦντος ἤδη ἡ ἀναγωγὴ ἐγίγνετο ἐς τὴν Σικελίαν. Τῶν μὲν οὖν ξυμμάχων τοῖς πλείστοις καὶ ταῖς σιταγωγοῖς ὁλκάσι καὶ τοῖς πλοίοις καὶ ὅση ἄλλη παρασκευὴ ξυνείπετο πρότερον εἴρητο ἐς Κέρκυραν ξυλλέγεσθαι ὡς ἐκεῖθεν ἁθρόοις ἐπὶ ἄκραν Ἰαπυγίαν τὸν Ἰόνιον διαβαλοῦσιν· αὐτοὶ δ᾽ Ἀθηναῖοι καὶ εἴ τινες τῶν ξυμμάχων παρῆσαν, ἐς τὸν Πειραιᾶ καταβάντες ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ ἅμα ἕῳ ἐπλήρουν τὰς ναῦς ὡς ἀναξόμενοι. [2] Ξυγκατέβη δὲ καὶ ὁ ἄλλος ὅμιλος ἅπας ὡς εἰπεῖν ὁ ἐν τῇ πόλει καὶ ἀστῶν καὶ ξένων, οἱ μὲν ἐπιχώριοι τοὺς σφετέρους αὐτῶν ἕκαστοι προπέμποντες, οἱ μὲν ἑταίρους, οἱ δὲ ξυγγενεῖς, οἱ δὲ υἱεῖς, καὶ μετ᾽ ἐλπίδος τε ἅμα ἰόντες καὶ ὀλοφυρμῶν, τὰ μὲν ὡς κτήσοιντο, τοὺς δ᾽ εἴ ποτε ὄψοιντο, ἐνθυμούμενοι ὅσον πλοῦν ἐκ τῆς σφετέρας ἀπεστέλλοντο.

Αθηναίοι και ξένοι συγκεντρώνονται στο λιμάνι του Πειραιά για να κατευοδώσουν το στόλο

Μετὰ δὲ ταῦτα

Αναφορά στο επεισόδιο των «Ἑρμῶν». Οι Ερμές ήταν μαρμάρινες στήλες με ορθογώνια βάση και πάνω το κεφάλι του Ερμή. Τις τοποθετούσαν στην Αγορά και στα σταυροδρόμια.

θέρους μεσοῦντος

Το θέρος του 415 π.Χ. Αντιστοιχεί στο μήνα Ιούλιο.

ἐγίγνετο ἡ ἀναγωγή ἐς τὴν Σικελίαν

Η εκστρατεία είναι εντυπωσιακή σε αριθμό πλοίων και ανδρών. Ξέρουμε ότι ο Νικίας είχε προτείνει τουλάχιστον εκατό Αθηναϊκές τριήρεις, εκτός από τις συμμαχικές, και πέντε χιλιάδες οπλίτες, εκτός από τους ελαφρά οπλισμένους (τοξότες και σφενδονήτες) (βλ. παράθεμα 2). 0 Νικίας όμως αντιτίθεται στην εκστρατεία και μετέχει μόνο επειδή τον εξέλεξαν στρατηγό οι Αθηναίοι, αφού μάταια προσπάθησε να τους πείσει να μην την πραγματοποιήσουν. Αντίθετα, ο Αλκιβιάδης, που με ενθουσιασμό την υποστηρίζει, μετέχει βαρυνόμενος με την κατηγορία της ασέβειας, υπόδικος, αφού το αίτημά του να δικαστεί, και μόνο αν αθωωθεί να παραμείνει στρατηγός, δεν έγινε δεκτό.

ἐς Κέρκυραν ξυλλέγεσθαι

Με δεδομένο ότι τα σιταγωγά και τα πλοία εφοδιασμού ήταν αργοκίνητα και ότι συμμαχικά πλοία έρχονταν από μακρινές περιοχές για να προστεθούν στο στόλο, η συγκέντρωσή τους στην Κέρκυρα εξοικονομούσε χρόνο και απάλλασσε από επιπλέον κόπο τα πληρώματα.

Μετ' ἐλπίδος (ως κτήσοιντο) καὶ ὀλοφυρμῶν (εἰ ὄψοιντο)

Με αυτές τις δύο λέξεις περιγράφει ο Θουκυδίδης τα ανάμεικτα συναισθήματα του πλήθους, τα οποία προκαλούνται από το αβέβαιο της έκβασης της εκστρατείας, το φόβο του αγνώστου, τις μεγάλες αποστάσεις, με όλους τους κινδύνους ενός θαλάσσιου ταξιδιού (τρικυμία ή άπνοια θα αποδιοργάνωναν το στόλο), αλλά και την επιθυμία του κέρδους και της δύναμης (βλ. παράθεμα 3). Το λαμπρό θέαμα που αντικρύζουν Αθηναίοι και ξένοι στο λιμάνι ενισχύει την ενδόμυχη ελπίδα τους ότι η Αθήνα δεν είναι δυνατόν να ηττηθεί και οι δικοί τους θα επιστρέψουν σώοι από τη Σικελία.

2. Ο Νικίας αναγκάστηκε να πει ότι... έπρεπε ο στόλος να έχει εκατό τουλάχιστον αθηναϊκά καράβια, από τα οποία θα ήσαν οπλιταγωγά όσα κρίνονταν αναγκαία, και άλλα καράβια, που θα ζητούσαν από τους συμμάχους. Ο συνολικός αριθμός των οπλιτών, Αθηναίων και συμμάχων, δεν θα έπρεπε να είναι λιγότερος από πέντε χιλιάδες και, αν ήταν δυνατόν, θα έπρεπε να είναι περισσότερος.

[Βιβλίο (6ο. Κεφ. 25 Μετάφραση Άγγελου Βλάχου]

3. Η επιθυμία του κέρδους

3. Όλους τους έπιασε μεγάλη επιθυμία να φύγουν στην εκστρατεία. Τους πιο ηλικιωμένους, επειδή νόμιζαν ότι θα κατακτήσουν τη Σικελία ή ότι τουλάχιστον δεν διέτρεχαν κίνδυνο με τόσο μεγάλες δυνάμεις. Τους νεότερους, επειδή είχαν την επιθυμία να δουν το μακρινό αυτόν τόπο και να τον γνωρίσουν αλλά και επειδή ήσαν βέβαιοι ότι θα γυρίσουν. Το πλήθος οι στρατιώτες, επειδή θα έπαιρναν μισθούς αμέσως και επειδή με την επέκταση της κυριαρχίας [της Αθήνας στη Σικελία] θα εξασφάλιζαν για πάντα τη μισθοφορία.

[Βιβλίο 6ο, Κεφ. 24 Μετάφραση Άγγελου Βλάχου]

Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους·
ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο·
χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος
μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας
και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα,
στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.
Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο,
άπληστος σαν το χόρτο [...]
Γ. Σεφέρης «Τελευταίος Σταθμός» 46-53 (Από το Ημερολόγιο Καταστρώματος Β')

Να συγκρίνετε τα παραθέματα αρ. 3 (Η επιθυμία του κέρδους) και να συζητήσετε τις απόψεις που εκφράζουν, σε σχέσηκαι με τη σημερινή πραγματικότητα.

Θεωρείτε δικαιολογημένη τη στάση των Αθηναίων που διαφωνούσαν με την εκστρατεία, όπως περιγράφεται από τον Θουκυδίδη στο 6ο βιβλίο, κεφ. 24; «Έτσι, εξαιτίας του γενικού ενθουσιασμού, ακόμα κι εκείνοιπου διαφωνούσαν σώπαιναν, από φόβο μήπως, καταψηφίζοντας, θεωρηθούν κακοί πατριώτες».

(Μετάφραση: Άγγελος Βλάχος)