ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ

Δημηγορία Κορινθίων (Κεφ. 37-43)

Εισαγωγή

Σε αντίθεση με τη δημηγορία των Κερκυραίων, η οποία στηρίζεται στη λογική και προβάλλει τα οφέλη για την Αθήνα από τη συμμαχία της με την Κέρκυρα, η δημηγορία των Κορινθίων χαρακτηρίζεται κυρίως από αντι-Κερκυραϊκό μένος και τα επιχειρήματά της στηρίζονται στις έννοιες του δικαίου και της ευεργεσίας/ανταπόδοσης, δηλαδή στα «δέοντα» και όχι στα «συμφέροντα» για τους Αθηναίους. Οι Κορίνθιοι στη δημηγορία τους:
—Αναιρούν τις κατηγορίες των Κερκυραίων εναντίον τους.
—Κατηγορούν τους Κερκυραίους για περιφρόνηση προς τη μητρόπολή τους, αλαζονική συμπεριφορά και ιδιοτέλεια.
—Υπενθυμίζουν στους Αθηναίους ότι σε δύο περιπτώσεις που είχαν προβλήματα, με την αποικία τους στη Σάμο και με την Αίγινα, οι Κορίνθιοι τους βοήθησαν και ότι συμμαχία με την Κέρκυρα θα οδηγήσει σε διάλυση της Τριακονταετούς Ειρήνης.
Η δημηγορία αποτελείται από τον πρόλογο (Κεφ. 37.1), το κυρίως μέρος-επιχειρηματολογία (Κεφ. 37.2-42) και τον επίλογο (Κεφ. 43).

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 37

μετάφραση

[1] «Επειδή αυτοί εδώ οι Κερκυραίοι σας μίλησαν όχι μόνο για το θέμα της συμμαχίας αλλά και για το ότι εμείς τους αδικούμε και χωρίς λόγο τους πολεμούμε, είναι ανάγκη και μεις να αναφερθούμε πρώτα σ' αυτές τις δύο κατηγορίες και στη συνέχεια να αναπτύξουμε τις απόψεις μας, ώστε και σεις να έχετε εκ των προτέρων πιο σταθερή γνώση των όσων σας ζητάμε και να μην απορρίψετε τις απαιτήσεις τους χωρίς βάσιμα επιχειρήματα.
[2] Ισχυρίζονται οι Κερκυραίοι ότι από σωφροσύνη δεν συμμάχησαν με κανέναν ως τώρα. Στην πραγματικότητα πολιτεύτηκαν μ' αυτόν τον τρόπο με κίνητρο τη διάπραξη ανομιών και όχι την αρετή, επειδή δεν ήθελαν κανένα σύμμαχο ως μάρτυρα των αδικημάτων τους ούτε ήθελαν να καταφρονούνται, αν ζητούσαν από τους συμμάχους τους βοήθεια¹. [3] Βέβαια η γεωγραφική θέση της πόλης τους και τους παρέχει αυτάρκεια και κάνει τους ίδιους κριτές των αδικημάτων τους προς τους άλλους, ενώ αυτό δεν θα συνέβαινε αν υπήρχαν συμμαχικές δεσμεύσεις², επειδή αν και οι ίδιοι σε ελάχιστες περιπτώσεις καταπλέουν σε γειτονικά λιμάνια, δέχονται πάρα πολύ συχνά στα δικά τους λιμάνια άλλους που αναγκαστικά προσορμίζονται εκεί. [4] Έτσι, ευσχήμως, προφασίζονται ότι δεν συνάπτουν συμμαχίες όχι για να μην υποχρεώνονται να γίνονται συνένοχοι σε αδικίες εναντίον άλλων αλλά για να αδικούν οι ίδιοι, χωρίς μάρτυρες, και για να χρησιμοποιούν βία, όπου υπερισχύουν, να αποκτούν άδικα περισσότερα κέρδη, όπου δεν γίνονται αντιληπτοί και να συμπεριφέρονται αναίσχυντα, στην περίπτωση που αποκομίσουν κάποιο σημαντικό κέρδος. [5] Αλλά αν ήταν ενάρετοι άνθρωποι, όπως ισχυρίζονται, όσο πιο εξασφαλισμένοι από επιθέσεις γειτονικών πόλεων ήταν, τόσο μεγαλύτερη δυνατότητα είχαν να αποδείξουν την αρετή τους, εφαρμόζοντας οι ίδιοι το δίκαιο και αποδεχόμενοι τα δίκαια των άλλων.

Η ουδετερότητα της Κέρκυρας ήταν πρόσχημα που συγκάλυπτε τις αδικίες της.

1. Οι σύμμαχοι, που θα πρόσφεραν τη βοήθεια τους, θα έβλεπαν τις ανομίες των Κερκυραίων και θα τους περιφρονούσαν γι' αυτές.
2. Αν η Κέρκυρα ανήκε σε συμμαχία, θα είχαν δικαίωμα να δικάζουν τις διαφορές και τα άλλα μέλη της συμμαχίας.

Ασκήσεις

Σε ποιο επιχείρημα των Κερκυραίων αναφέρονται οι Κορίνθιοι; Ποιο είναι το δικό τους αντεπιχείρημα;

Να εξετάσετε την αποδεικτική ισχύ των λόγων των Κορινθίων στο κεφ. 37.

Βιβλίο 1. Κεφαλαίο 38

μετάφραση

[1] Δεν συμπεριφέρονται όμως ως ενάρετοι ούτε απέναντι στους άλλους ούτε απέναντι σε μας και ενώ είναι άποικοι μας, ήταν πάντοτε αποξενωμένοι και τώρα μας πολεμούν ισχυριζόμενοι ότι δεν στάλθηκαν ως άποικοι για να έχουν κακή μεταχείριση. [2] Αλλά και μεις απαντάμε ότι δεν ιδρύσαμε αποικία για να μας περιφρονεί αλλά για να μας θεωρεί ηγεμόνες και να μας αποδίδει τις καθιερωμένες τιμές. [3] Άλλωστε οι άλλες μας αποικίες μάς τιμούν και μάλιστα είμαστε αγαπητοί στους αποίκους μας. [4] Είναι επομένως προφανές ότι, αν είμαστε αρεστοί στους περισσότερους, δεν είναι δυνατόν να έχουν δίκιο αυτοί, που είναι οι μόνοι δυσαρεστημένοι μαζί μας και ούτε θα εκστρατεύαμε εναντίον τους, παραβαίνοντας τα καθιερωμένα¹, εάν δεν ήμασταν θύματα μιας πρωτοφανούς αδικίας.
[5] Εξάλλου θα ήταν σωστό, ακόμη και αν είχαμε άδικο, να υποχωρήσουν στην οργή μας, οπότε και μεις θα θεωρούσαμε ντροπή να χρησιμοποιήσουμε βία απέναντι στη δική τους ανεξικακία. Η αλαζονεία τους όμως και η αίσθηση της δύναμης που προέρχεται από τα πλούτη, τους έχουν κάνει να μας αδικήσουν σε πολλά και κατ' εξοχήν στο θέμα της Επιδάμνου, που είναι δική μας αποικία· όταν [η Επίδαμνος] υπέφερε δεν ήθελαν να τη βοηθήσουν και όταν ήλθαμε εμείς να τη βοηθήσουμε, αφού με τη βία την κυρίευσαν, τώρα την κατέχουν αυτοί.

Οι Κερκυραίοι περιφρονούν τη μητρόπολη Κόρινθο και καταλαμβάνουν την Επίδαμνο, που είναι αποικία της

1. Το ότι, δηλαδή, μητρόπολη και αποικία αλληλοβοηθούνται, και μάλιστα η μητρόπολη προστατεύει την αποικία.

Ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε το θεματικό κέντρο του κεφαλαίου και να συζητήσετε αν τα επιχειρήματα των Κορινθίων στηρίζονται στη λογική ή όχι.

2. Να συγκρίνετε τα όσα αναφέρονται για το ίδιο θέμα στο κεφ. 25, στο κεφ. 34 και στο κεφ. 38 και να εξετάσετε: α) αν έχουν δίκιο οι Κορίνθιοι ή οι Κερκυραίοι, β) ποιος από τους δύο υποστηρίζει πειστικότερα τις απόψεις του.

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 39

μετάφραση

[1] Και ισχυρίζονται βέβαια ότι ζήτησαν πρώτα να λυθεί η διαφορά μας με διαιτησία, η οποία όμως δεν έχει νόημα, αν τη ζητάει κάποιος από θέσεως ισχύος και εκ του ασφαλούς αλλά αν την επιδιώκει κάποιος, ο οποίος, πριν προσφύγει στο δικαστήριο, φροντίζει να υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις του.
[2] Αυτοί όμως, όχι πριν πολιορκήσουν την πόλη αλλά όταν κατάλαβαν ότι δεν θα ανεχθούμε κάτι τέτοιο, τότε πρόβαλαν το πρόσχημα της διαιτησίας. Και έχουν έλθει εδώ, όχι μόνο έχοντας οι ίδιοι παρανομήσει¹, αλλά και έχοντας τώρα την αξίωση, όχι να συμμαχήσετε εσείς μαζί τους αλλά να γίνετε συμμέτοχοι της παρανομίας τους και να τους δεχθείτε ως συμμάχους μολονότι είναι εχθροί μας.
[3] Έπρεπε αυτοί τότε να έλθουν σε σας, όταν, δηλαδή, δεν διέτρεχαν κανένα κίνδυνο και όχι τώρα, που εμείς έχουμε αδικηθεί και αυτοί κινδυνεύουν. Ούτε πρέπει εσείς να τους προσφέρετε τώρα βοήθεια, χωρίς άλλοτε να έχετε ωφεληθεί από τη δύναμή τους, ούτε πρέπει να κατηγορηθείτε από μας όμοια μ' εκείνους, χωρίς να έχετε συμμετοχή στις αδικίες τους. Μόνο αν από παλιά ήταν κοινή η ωφέλεια από τη δύναμή τους πρέπει να δεχθείτε να είναι κοινές και οι συνέπειες από τις πράξεις τους.

Η διαιτησία που προτείνουν οι Κερκυραίοι είναι πρόφαση, αφού οι πράξεις τους είναι άδικες

1. Κυριεύοντας και κατέχοντας την Επίδαμνο.

Ασκήσεις

1. Ποια είναι η πολιτική των Κερκυραίων, στο θέμα της Επιδάμνου, και πώς την κρίνουν οι Κορίνθιοι;

2. Ποιες είναι οι συμβουλές των Κορινθίων προς τους Αθηναίους και πώς τις αιτιολογούν;

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 40

μετάφραση

[1] Έχει αποδειχθεί, λοιπόν, ότι εμείς ερχόμαστε με δίκαιες κατηγορίες και ότι αυτοί είναι οι άνθρωποι βίαιοι και πλεονέκτες. Τώρα πρέπει να καταλάβετε ότι δεν είναι δίκαιο να δεχθείτε τη συμμαχία τους. [2] Αν, δηλαδή, δηλώνεται στις συνθήκες¹ ότι μια ουδέτερη πόλη έχει το δικαίωμα να συμμαχεί με όποιον θέλει, δεν αναφέρεται η συνθήκη σ' εκείνες τις πόλεις που προσέρχονται στη συμμαχία για να βλάψουν άλλους αλλά σε όσες χρειάζονται ασφάλεια, χωρίς όμως να εγκαταλείπουν άλλη συμμαχία, και σε όσες δεν θα παρασύρουν σε πόλεμο, αντί για ειρήνη, εκείνους που τους δέχονται ως συμμάχους, αν βέβαια είναι αυτοί σώφρονες. Αυτό μπορεί να πάθετε τώρα εσείς, αν δεν σας πείσουμε.
[3] Δεν θα γίνετε, δηλαδή, βοηθοί μόνο αυτών εδώ αλλά και εχθροί δικοί μας, αντί της συνθήκης που τώρα μας συνδέει. Διότι θ' αναγκασθούμε, αν πάτε μαζί τους, να πολεμήσουμε και εσάς μαζί μ' αυτούς.
[4] Το δίκαιο, βέβαια, θα ήταν να μην υποστηρίξετε κανέναν από τους δυο μας, αλλιώς να κάνετε το αντίθετο απ' αυτό που σας ζητούν οι Κερκυραίοι, δηλαδή να έρθετε μαζί μας εναντίον τους (αφού με τους Κορινθίους έχετε συνθήκη ειρήνης, ενώ με τους Κερκυραίους δεν υπογράψατε ποτέ ούτε ανακωχή) και επιπλέον να μην καθιερώσετε τη συνήθεια να γίνονται δεκτοί σε μια συμμαχία όσοι αποστατούν από άλλη.
[5] Διότι ούτε και μεις, όταν αποστάτησαν οι Σάμιοι, ψηφίσαμε εναντίον σας, μολονότι οι ψήφοι των άλλων Πελοποννησίων ήταν διχασμένοι για το αν πρέπει να τους βοηθήσουμε ή όχι, και φανερά υποστηρίξαμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να τιμωρεί τους δικούς του συμμάχους.
[6] Αν, επομένως, βοηθήσετε, με το να δεχτείτε τη συμμαχία τους, αυτούς που διαπράττουν αδικία, θα υπάρξουν και κάποιοι δικοί σας σύμμαχοι, όχι ασήμαντοι, που θα έρθουν με το μέρος μας και έτσι θα καθιερώσετε μια τακτική, που θα βλάψει περισσότερο εσάς παρά εμάς.

Οι Αθηναίοι οφείλουν να μη δεχθούν τη συμμαχία των Κερκυραίων αλλά να αφήσουν την Κόρινθο να τους τιμωρήσει. Το ίδιο έκαναν και οι Κορίνθιοι όταν αποστάτησε η Σάμος.

1. Η τριακονταετής ειρήνη (Τριακοντούτεις σπονδαί) μεταξύ Αθηναϊκής Ηγεμονίας και Πελοποννησιακής Συμμαχίας. Η Κέρκυρα είναι μεν ουδέτερη αλλά, ως αποικία της Κορίνθου, ανήκει, κατά τους Κορινθίους, στη δικαιοδοσία τους, και, επομένως, στη σφαίρα επιρροής της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.

Ασκήσεις

1. Να κατατάξετε κατά σειρά σπουδαιότητας τα επιχειρήματα των Κορινθίων και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

2. Να συγκρίνετε τα όσα αναφέρουν για τη σχέση συμμαχίας-συνθηκών οι Κορίνθιοι με το κεφ. 35 της δημηγορίας των Κερκυραίων. Να παρατηρήσετε τις απόψεις που εκφράζουν, με αφορμή τον ίδιο όρο της συνθήκης, Κερκυραίοι και Κορίνθιοι.

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 41

μετάφραση

[1] Αυτά είναι τα επιχειρήματά μας, που στηρίζονται στο δίκαιο και είναι επαρκή σύμφωνα με τους νόμους των Ελλήνων, και θεωρούμε ότι πρέπει εσείς, στην παρούσα περίσταση, επειδή δεν είμαστε εχθροί, ώστε να σας βλάψουμε αλλά ούτε και φίλοι, ώστε να σας εκμεταλλευτούμε¹ να ακούσετε τη συμβουλή μας και την αξίωσή μας να μας ανταποδώσετε αυτή τη χάρη. [2] Όταν δηλαδή, κάποτε, πριν τους Μηδικούς πολέμους, δεν είχατε αρκετά πολεμικά πλοία για την άμυνά σας κατά της Αίγινας, πήρατε από τους Κορινθίους είκοσι πλοία και αυτή η ευεργεσία, και εκείνη με τους Σαμίους, το ότι, δηλαδή, εξαιτίας μας οι Πελοποννήσιοι δεν τους βοήθησαν, σας πρόσφερε τη νίκη στον πόλεμο με τους Αιγινήτες και την τιμωρία των Σαμίων και αυτά έγιναν σε περιστάσεις κρίσιμες, κατά τις οποίες οι άνθρωποι, όταν ετοιμάζονται να επιτεθούν στους εχθρούς τους, δεν ενδιαφέρονται για τίποτε άλλο εκτός από τη νίκη. [3] Και θεωρούν φίλο αυτόν που τους προσφέρει βοήθεια, ακόμα και αν ήταν εχθρός προηγουμένως, και εχθρό αυτόν που τους αντιτίθεται, ακόμα και αν τύχει να είναι φίλος, επειδή και τα ίδια τους τα συμφέροντα παραμερίζουν εξαιτίας της επιθυμίας τους να νικήσουν εκείνη τη στιγμή.

Οι Αθηναίοι οφείλουν να ανταποδώσουν στην Κόρινθο τη βοήθειά της στον πόλεμο κατά της Σάμου και της Αίγινας.

1. Ζητώντας και άλλη χάρη, σε άλλη περίπτωση

Ασκήσεις

1. Να εξηγήσετε για ποιο λόγο οι Κορίνθιοι δεν είναι ούτε εχθροί ούτε φίλοι των Αθηναίων.

2. Να εξετάσετε πώς αναφέρουν οι Κορίνθιοι την αποστασία των Σαμίων στο Κεφ. 40 και στο Κεφ. 41. Ποιος είναι ο στόχος τους σε κάθε περίπτωση;

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 42

μετάφραση

[1] Αυτά αφού σκεφθείτε και οι νεότεροι από σας τα μάθετε ρωτώντας τους μεγαλύτερους, ας θεωρήσετε ότι αξίζει να μας αντιμετωπίσετε με παρόμοιο τρόπο¹ και ας μη νομίσετε ότι είναι βέβαια δίκαια αυτά που λέμε αλλά, τα συμφέροντά σας, σε περίπτωση πολέμου, είναι διαφορετικά. [2] Διότι το συμφέρον ακολουθεί κυρίως αυτόν που κάνει τα λιγότερα σφάλματα, και ένας μελλοντικός πόλεμος, με τον οποίο οι Κερκυραίοι σας εκφοβίζουν και έτσι σας προτρέπουν να μας αδικήσετε, δεν είναι ορατός, και δεν αξίζει, παρασυρμένοι από μια τέτοια πιθανότητα, να δημιουργήσετε από τώρα φανερή, και όχι μελλοντική, έχθρα προς τους Κορινθίους αλλά είναι πιο συνετό να απομακρύνετε την καχυποψία που προκλήθηκε παλιότερα εξαιτίας των Μεγαρέων [3] (διότι μια μεταγενέστερη ευεργεσία, αν γίνει την κατάλληλη στιγμή, ακόμη και αν είναι μικρή, μπορεί να εξαλείψει και τη μεγαλύτερη αδικία). [4] Και ούτε να σας δελεάζει το γεγονός ότι οι Κερκυραίοι σας προσφέρουν ισχυρή ναυτική συμμαχία. Διότι σταθερότερη εγγύηση δύναμης είναι το να μην αδικείς εκείνους που είναι όμοιοι με σένα² παρά το να παρασυρθείς από τις δυνατότητες της στιγμής και να εκτεθείς σε κινδύνους για να αποκτήσεις περισσότερα.

Εκτός από την ευγνωμοσύνη προς τους Κορινθίους, είναι προς το συμφέρον των Αθηναίων να μη γίνουν εχθροί της Κορίνθου εξαιτίας της Κέρκυρας.

1. Ανταποδίδοντας μας, δηλαδή, την ευεργεσία με το να μη δεχτείτε τη συμμαχία των Κερκυραίων
2. Οι Κορίνθιοι προβάλλουν το γεγονός ότι είναι κυρίαρχη πόλη, όπως η Αθήνα, όχι αποικία, όπως η Κέρκυρα

Ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε, στα κεφ. 33, 35, 36 της δημηγορίας των Κερκυραίων, τα σημεία, στα οποία «απαντούν» οι Κορίνθιοι. Είναι πειστικές, κατά την άποψη σας, οι απαντήσεις τους;

2. Οι Κορίνθιοι θεωρούν την αναφορά των Κερκυραίων στο ισχυρό ναυτικό τους ως «δέλεαρ» για να κερδίσουν τη συμμαχία των Αθηναίων. Ποιο «δέλεαρ» προσφέρουν οι ίδιοι στους Αθηναίους για να απορρίψουν τη συμμαχία;

Βιβλίο 1. Κεφάλαιο 43

μετάφραση

[1] Εμείς, λοιπόν, επειδή βρισκόμαστε στην ίδια θέση μ' εκείνη την οποία διακηρύξαμε στη Σπάρτη, καθένας, δηλαδή, να τιμωρεί ο ίδιος τους δικούς του συμμάχους, έχουμε τώρα από σας την αξίωση να έχετε την ίδια στάση απέναντι μας και να μη μας βλάψετε με την απόφαση που θα ψηφίσετε, μολονότι ωφεληθήκατε από τη δική μας.
[2] Αντίθετα, να μας το ανταποδώσετε με τον ίδιο τρόπο, καλά γνωρίζοντας ότι τώρα ακριβώς είναι η περίπτωση¹, κατά την οποία, εκείνος που θα μας βοηθήσει θα θεωρηθεί κατ' εξοχήν φίλος, ενώ εκείνος που θα μας εναντιωθεί θα θεωρηθεί εχθρός.
[3] Και αυτούς εδώ τους Κερκυραίους ούτε ως συμμάχους να δεχθείτε, αντίθετα προς την επιθυμία μας, ούτε, μολονότι αδικούν, να τους βοηθήσετε. [4] Μ' αυτόν τον τρόπο και οι πράξεις σας θα είναι σύμφωνες με το δίκαιο και θα έχετε πάρει μια άριστη, για τα συμφέροντά σας, απόφαση».
[Μετάφραση Κεφ. 37-43: Κική Διαλησμά]

Οι Κορίνθιοι βρίσκονται στην ίδια θέση που είχαν βρεθεί οι Αθηναίοι με την αποστασία της Σάμου και ζητούν την ίδια συμπεριφορά.

1. Βρισκόμαστε, δηλαδή, σε σχέση με την Κέρκυρα, στην ίδια θέση που βρεθήκατε εσείς κατά την αποστασία της Σάμου.

Ασκήσεις

1. Να καταγράψετε τα επιχειρήματα των Κερκυραίων και των Κορινθίων και να εξετάσετε: α) ποια απ' αυτά αναφέρονται στη λογική και το συμφέρον και ποια στο αίσθημα του δικαίου και του «δέοντος» των Αθηναίων, β) σε ποια απ' αυτά υπάρχει αντιστοιχία στις δημηγορίες (λόγος-αντιλογία).

2. Σε ποια απόφαση θα καταλήγατε εσείς, αν είχατε ακούσει αυτές τις δημηγορίες; (Η απόφαση των Αθηναίων δίνεται στο κεφ. 44).