ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

Κεφάλαιο 2. §17-31

Περίληψη

O Αγησίλαος εκστρατεύει εναντίον των Αργείων που είχαν προσχωρήσει μαζί με τους Κορινθίους στον αντισπαρτιατικό συνασπισμό. Πέρασε στην περιοχή της Κορίνθου και κατέλαβε καίρια σημεία, όπως το Πείραιο [κοντά στη σημερινή Περαχώρα του Λουτρακίου] (393 π.Χ.).
Μετά από παράκληση των Αχαιών εκστρατεύει εναντίον των Ακαρνάνων, φέρνει την ειρήνη στην περιοχή και αναγκάζει τις πόλεις-κράτη να ανακαλέσουν τους εξόριστους, φίλους των Λακεδαιμονίων. O Αγησίλαος θεωρούσε ως ηθικό χρέος της Σπάρτης προς τους πολιτικούς της φίλους την επάνοδο τους στις πόλεις τους [Στην επιμονή αυτή του Αγησιλάου αποδίδει ο Ξενοφών την αποδοχή εκ μέρους του της «βασιλέως ειρήνης», της Ανταλκιδείου ειρήνης, 387 π.Χ., παρά την αρχική του αντίθεση προς τη σύναψή της].
Συνέχισε να είναι χρήσιμος στην πατρίδα και στους φίλους του ακόμη και μετά την καταστροφή του εκστρατευτικού σώματος της Σπάρτης, στα Λεύκτρα της Βοιωτίας (371 π.Χ.). Η τελευταία του προσφορά ήταν η εκστρατεία στην Αίγυπτο για να βοηθήσει τον Φαραώ Ταχώ, ο οποίος είχε αποστατήσει από την κυριαρχία του βασιλιά της Περσίας (361 π.Χ.).

Κεφάλαια 3-4

μετάφραση

[3.1] Και αυτά λοιπόν έχουν ήδη λεχθεί, όσα δηλαδή από τα έργα εκείνου πραγματοποιήθηκαν ενώπιον πολλών μαρτύρων. Τέτοια έργα βέβαια δεν έχουν ανάγκη αποδείξεων, αλλά αρκεί απλώς να τα υπενθυμίσει κάποιος και αμέσως γίνονται πιστευτά. Τώρα όμως την αρετή που υπήρχε μέσα στην ψυχή του θα φανερώσω, εξαιτίας της οποίας πραγματοποιούσε αυτά που αναφέρθηκαν και όλα τα ωραία τα ποθούσε και όλα τα άσχημα τα απόδιωχνε.
[2] Ο Αγησίλαος λοιπόν τα θεία τόσο πολύ τα σεβόταν, ώστε και οι εχθροί τους όρκους εκείνου και τις σπονδές εκείνου τις νόμιζαν πιο αξιόπιστες από την φιλία αναμεταξύ τους· γιατί αυτοί μερικές φορές δίσταζαν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο, στον Αγησίλαο όμως παρέδιδαν με εμπιστοσύνη τους εαυτούς τους. Και για να μην το θεωρεί κανείς απίστευτο, θέλω και να αναφέρω ονομαστικά τους πιο επιφανείς απ' αυτούς.
[3] Ο Σπιθριδάτης, για παράδειγμα, ο Πέρσης, όταν κατάλαβε ότι ο Φαρνάβαζος απ' τη μια μεριά έκανε μυστικές συνεννοήσεις για να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά, απ' την άλλη όμως ήθελε να πάρει τη δική του χωρίς γάμο, επειδή αυτό το θεώρησε ύβρη, τον εαυτό του και τη γυναίκα του και τα παιδιά του και τη δύναμή του, τα εμπιστεύτηκε στα χέρια του Αγησιλάου.
[4] Ο Κότυς επίσης ο ηγέτης των Παφλαγόνων δεν έδειξε υπακοή στο βασιλιά παρά τη βεβαίωση καλής πίστης που του έστειλε, γιατί φοβόταν μήπως συλληφθεί και ή πληρώσει ως πρόστιμο πολλά χρήματα ή ακόμη και μήπως εκτελεστεί, στου Αγησιλάου όμως τις σπονδές έδειξε εμπιστοσύνη και αυτός και ήλθε στο στρατόπεδο και αφού έκανε συμμαχία αποφάσισε να συστρατεύεται με τον Αγησίλαο έχοντας χίλιους ιππείς και δύο χιλιάδες πελτοφόρους.	(395 π.Χ.)
[5] Ακόμη και ο Φαρνάβαζος ήλθε σε διαπραγματεύσεις με τον Αγησίλαο και έκανε επίσημη συμφωνία, αν δεν οριζόταν ο ίδιος ηγέτης όλης της στρατιάς, να αποστατήσει από τον βασιλιά· αν όμως εγώ γίνω στρατηγός, είπε, θα σε πολεμήσω με όλη μου τη δύναμη. Και λέγοντας αυτά είχε απόλυτη εμπιστοσύνη ότι δεν θα πάθαινε τίποτα που να αποτελεί παραβίαση της συμφωνίας. Τόσο μεγάλο και ωραίο προσόν είναι και για όλους τους άλλους και κυρίως για στρατιωτικό ηγέτη το να είναι ευσεβής και αξιόπιστος και να έχει αναγνωριστεί ότι είναι. Αυτά σχετικά με την ευσέβεια.	(395 π.Χ.)
[4.1] Όσο για τη δικαιοσύνη του ως προς τα χρήματα, ποιες αποδείξεις θα μπορούσε κανείς να έχει μεγαλύτερες απ' αυτές; Εξαιτίας λοιπόν του Αγησιλάου κανείς ως τώρα δεν κατήγγειλε ότι έχασε τίποτε, πολλοί όμως διαβεβαίωναν ότι είχαν δεχτεί πολλές ευεργεσίες. Σε όποιον είναι ευχάριστο να δίνει αυτά που του ανήκουν για να ωφελεί τους ανθρώπους, πώς θα ήταν δυνατόν αυτός να θέλει να αφαιρεί αυτά που ανήκουν στους άλλους, με αποτέλεσμα να έχει κακή φήμη; Γιατί αν επιθυμούσε (τα) χρήματα, θα ήταν πολύ πιο άκοπο το να φυλάει τα δικά του από το να παίρνει αυτά που δεν του ανήκουν.
[2] Επιπλέον αυτός βέβαια που δεν θα ήθελε ακόμη και την οφειλή ευγνωμοσύνης να μην αποδώσει σε κάποιον, για την οποία δεν υπάρχουν δικαστικές κυρώσεις γι' αυτόν που δεν την αποδίδει, πώς θα ήταν δυνατόν να θέλει να αποστερεί αυτά τα οποία ακόμη και ο νόμος απαγορεύει; Ο Αγησίλαος λοιπόν έκρινε άδικο όχι μόνο το να μην ξεπληρώνει τις χάρες αλλά και το να μην ανταποδίδει πολύ περισσότερα αυτός που έχει περισσότερες δυνατότητες.
[3] Ότι έκλεβε λοιπόν τα χρήματα της πόλης, πώς θα μπορούσε να τον κατηγορήσει εύλογα κανείς, αφού αυτός και τις προσφορές ευγνωμοσύνης που οφείλονταν προσωπικά σ' αυτόν τις παρέδιδε στην πατρίδα για να τις καρπούται. Και το να μπορεί, όποτε ήθελε να ευεργετήσει με χρήματα ή την πόλη ή φίλους, να τους ωφελεί παίρνοντάς τα από άλλους, δεν είναι και αυτό μεγάλη απόδειξη εγκρατείας χρημάτων;
[4] Γιατί αν πουλούσε τις χάρες που έκανε ή αν ευεργετούσε με πληρωμή, κανείς δεν θα νόμιζε ότι του οφείλει τίποτε. Αλλά αυτοί που έχουν ευεργετηθεί δωρεάν, αυτοί πάντα υπηρετούν με ευχαρίστηση τον ευεργέτη και διότι ευεργετήθηκαν και διότι θεωρήθηκαν προκαταβολικά άξιοι να διαφυλάττουν την παρακαταθήκη της ευεργεσίας.
[5] Αυτός λοιπόν που προτιμούσε με την ανωτερότητα του να έχει λιγότερα από όσα δικαιούται παρά να έχει με την αδικία περισσότερα, πώς δεν θα έφευγε μακριά από την αισχροκέρδεια; Εκείνος λοιπόν αφού κρίθηκε από την πόλη να έχει όλα τα περιουσιακά στοιχεία του Άγιδος, τα μισά τα έδωσε στους συγγενείς του από τη μητέρα του, γιατί τους έβλεπε να ζουν με στερήσεις. Και ότι αυτά είναι αληθινά, μάρτυρας είναι όλη η πόλη των Λακεδαιμονίων.
[6] Και όταν ο Τιθραύστης ήταν έτοιμος να του δώσει πάρα πολλά δώρα, αν αποχωρούσε από τη χώρα, αποκρίθηκε ο Αγησίλαος «Τιθραύστη, θεωρείται στην πατρίδα μας ότι είναι καλύτερο για τον ηγέτη να πλουτίζει τη στρατιά παρά να πλουτίζει τον εαυτό του και από τους εχθρούς να προσπαθεί να παίρνει λάφυρα παρά δώρα». [Μετάφραση: Γερ. Χρυσάφης]	(395 π.Χ.)

Ερμηνευτικά σχόλια

Κεφ.3		Μέχρις εδώ παρουσίασε ο Ξενοφών τον Αγησίλαο ως στρατιωτικό (αλλά και πολιτικό) ηγέτη· κύριο χαρακτηριστικό της αρετής του ήταν τα έργα. Από εδώ και πέρα όμως θα παρουσιάσει τις ψυχικές αρετές του Αγησίλαου.
3.2		Και πρώτη αρετή του ήταν η ευσέβεια. Η θρησκεία αποτελούσε στον αρχαίο κόσμο τον βασικότερο παράγοντα συνοχής για μια κοινωνία. Στην ευσέβεια στηριζόταν ο όρκος και στον όρκο η αξιοπιστία ενός ανθρώπου («τὸ πιστόν»).
3.5		Για τον ευσεβή χρησιμοποιούσαν τη λέξη όσιος. Το ὅσιον είναι αυτό που επιβάλλεται ή που επιτρέπεται στον άνθρωπο από τους θεούς, ή που ορίζει τα καθήκοντα απέναντι στους θεούς.
Κεφ.4		Η δεύτερη ψυχική αρετή του Αγησίλαου είναι η δικαιοσύνη του ως προς τα χρήματα. Αν το ὅσιον ορίζει τα καθήκοντα απέναντι στους θεούς, το δίκαιον ορίζει τα καθήκοντα απέναντι στους ανθρώπους· και τα καθήκοντα αυτά είναι στενά δεμένα με τις οικονομικές υποχρεώσεις απέναντι στους άλλους. Για τον Αγησίλαο όμως η δικαιοσύνη δεν ήταν νομική υποχρέωση, ούτε και ηθική, αλλά ηγεμονική γενναιόδωρη πράξη· η σχέση του με τα χρήματα παρουσιάζεται από τον Ξενοφώντα ως σχέση ελευθερίας· ο Αγησίλαος ήταν ανώτερος χρημάτων. Αυτής της ελευθερίας ο Ξενοφώντας παρουσιάζει διάφορες όψεις, κλιμακούμενες από τη γενική περιγραφή μέχρι και συγκεκριμένες πράξεις του Αγησίλαου.

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1. Για έναν ηγέτη δεν αρκεί να είναι ευσεβής, αξιόπιστος (3.5) αλλά και να έχει επιβληθεί στους άλλους η αναγνώριση αυτών των αρετών. Ποια είναι τα αναγνωρίσιμα σημάδια της ευσέβειας και της αξιοπιστίας του Αγησίλαου;

2. Ο Ξενοφών αναφέρει τρία παραδείγματα της εμπιστοσύνης που είχαν προς τον Αγησίλαο ξένοι ηγεμόνες. Με βάση αυτά τα παραδείγματα να κρίνετε πτυχές της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης του Περσικού Κράτους. (3.3-5).

3. Πώς εκδηλωνόταν η γενναιοδωρία του Αγησιλάου (Κεφ. 4);