ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

Κεφάλαιο 1. §1-5

Κείμενο

[1] Οἶδα μὲν ὅτι τῆς Ἀγησιλάου ἀρετῆς τε καὶ δόξης οὐ ῥᾴδιον ἄξιον ἔπαινον γράψαι, ὅμως δ᾽ ἐγχειρητέον. Oὐ γὰρ ἂν καλῶς ἔχοι εἰ ὅτι τελέως ἀνὴρ ἀγαθὸς ἐγένετο, διὰ τοῦτο οὐδὲ μειόνων ἂν τυγχάνοι ἐπαίνων.[2] Περὶ μὲν οὖν εὐγενείας αὐτοῦ τί ἄν τις μεῖζον καὶ κάλλιον εἰπεῖν ἔχοι ἢ ὅτι ἔτι καὶ νῦν τοῖς προγόνοις ὀνομαζομένοις ἀπομνημονεύεται ὁπόστος ἀφ᾽ Ἡρακλέους ἐγένετο, καὶ τούτοις οὐκ ἰδιώταις ἀλλ᾽ ἐκ βασιλέων βασιλεῦσιν; [3] Ἀλλὰ μὴν οὐδὲ ταύτῃ γ᾽ ἄν τις ἔχοι καταμέμψασθαι αὐτοὺς ὡς βασιλεύουσι μέν, πόλεως δὲ τῆς ἐπιτυχούσης· ἀλλ᾽ ὥσπερ τὸ γένος αὐτῶν τῆς πατρίδος ἐντιμότατον, οὕτω καὶ ἡ πόλις ἐν τῇ Ἑλλάδι ἐνδοξοτάτη· ὥστε οὐ δευτέρων πρωτεύουσιν, ἀλλ᾽ ἡγεμόνων ἡγεμονεύουσιν.	Η ευγένεια του Αγησιλάου
[4] Τῇδέ γε μὴν καὶ κοινῇ ἄξιον ἐπαινέσαι τήν τε πατρίδα καὶ τὸ γένος αὐτοῦ· ἥ τε γὰρ πόλις οὐδεπώποτε φθονήσασα τοῦ προτετιμῆσθαι αὐτοὺς ἐπεχείρησε καταλῦσαι τὴν ἀρχὴν αὐτῶν, οἵ τε βασιλεῖς οὐδεπώποτε μειζόνων ὠρέχθησαν ἢ ἐφ᾽ οἷσπερ ἐξ ἀρχῆς τὴν βασιλείαν παρέλαβον. Τοιγαροῦν ἄλλη μὲν οὐδεμία ἀρχὴ φανερά ἐστι διαγεγενημένη ἀδιάσπαστος οὔτε δημοκρατία οὔτε ὀλιγαρχία οὔτε τυραννὶς οὔτε βασιλεία· αὕτη δὲ μόνη διαμένει συνεχὴς βασιλεία.	Το πολίτευμα της Σπάρτης
[5] Ὥς γε μὴν καὶ πρὶν ἄρξαι ἄξιος τῆς βασιλείας ἐδόκει εἶναι Ἀγησίλαος τάδε τὰ σημεῖα. Ἐπεὶ γὰρ Ἆγις βασιλεὺς ὢν ἐτελεύτησεν, ἐρισάντων περὶ τῆς ἀρχῆς Λεωτυχίδα μὲν ὡς Ἄγιδος ὄντος υἱοῦ, Ἀγησιλάου δὲ ὡς Ἀρχιδάμου, κρίνασα ἡ πόλις ἀνεπικλητότερον εἶναι Ἀγησίλαον καὶ τῷ γένει καὶ τῇ ἀρετῇ τοῦτον ἐστήσατο βασιλέα. Καίτοι τὸ ἐν τῇ κρατίστῃ πόλει ὑπὸ τῶν ἀρίστων κριθέντα τοῦ καλλίστου γέρως ἀξιωθῆναι ποίων ἔτι τεκμηρίων προσδεῖται τῆς γε πρὶν ἄρξαι αὐτὸν ἀρετῆς;	Εκλογή του Αγησιλάου 398 π.Χ.

γλωσσικά σχόλια

οἶδα ἐγχειρητέον(εἶναι)		γνωρίζω ότι πρέπει να επιχειρήσω
ἐγχειρῶ(-έω)		<ἐν+χείρ 1. παίρνω στα χέρια μου 2. επιχειρώ εγχείρησις, εγχείρημα
οὐκ ἄν καλῶς ἔχοι		δεν θα ήταν σωστό
τελέως ἀγαθός		τελείως, απόλυτα καλός
οὐδὲ μειόνων ἄν τυγχάνοι ἐπαίνων(τυγχάνω ἐπαίνων)		να μην λάβει ούτε λιγότερους (ενν. από την πραγματική του αξία) επαίνους
εὐγένεια		ευγενική καταγωγή, από μεγάλη γενιά
ἀπομνημονεύεται ὁπόστος ἐγένετο ἀφ' Ἡρακλέους τοῖς ὀνομαζομένοις προγόνοις		αναφέρεται, διατηρείται στη μνήμη ποια σειρά κατέχει ανάμεσα σ' αυτούς που ονομάζονται πρόγονοι με πρώτο (με γενάρχη) τον Ηρακλή.
ταύτῃ(δοτική με επιρρηματική χρήση)		σ' αυτό το σημείο, ως προς αυτό
ἐπιτυχούσης πόλεως (ἐπιτυχών, -οῦσα,-όν· ἐπιτυγχάνω		πόλης τυχαίας, όπως οποιαδήποτε άλλη
τῇ δέ γε μὴν		ως προς αυτό λοιπόν, έτσι λοιπόν
κοινῇ (δοτ. επιρρ.)		από κοινού, μαζί
τοῦ προτετιμῆσθαι αὐτούς (προτιμῶμαι, -άομαι)		για το ότι είχαν αυτοί τιμηθεί ιδιαίτερα, είχαν θεωρηθεί ανώτεροι
μειζόνων ὠρέχθησαν(ὀρέγομαι)		επιθύμησαν, θέλησαν να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη
τοιγαροῦν(τρία μόρια: τοι+γάρ+οὖν)		γι' αυτό λοιπόν
διαγεγενημένη ἀδιάσπαστος (διαγίγνομαι)		που να έχει παραμείνει συνέχεια χωρίς διακοπή
καὶ πρὶν ἆρξαι(χρονική πρόταση, με απαρέμφατο)		και προτού αναλάβει την αρχή, την εξουσία
ἀνεπίκλητος, -ον		άψογος, που δεν δίνει λαβή για καταγγελίες
γέρως (τό γέρας, τού γέρως)		τιμητικό προνόμιο > γεραίρω, γεραρός
προσδεῖται(προσδέομαι)		έχω επιπλέον ανάγκη

Ερμηνευτικά σχόλια

§1-5		Στη σύνθεση του εγκωμίου ο συγγραφέας αξιοποιεί στοιχεία από την παράδοση που είχαν διαμορφώσει ήδη ο Γοργίας και ο Ισοκράτης, ως προς τη δομή, τις βασικές ιδέες και τους τρόπους έκφρασης.
Η δομή του προοιμίου		Γενική κρίση για την αρετή του Αγησιλάου (§1). Κλιμάκωση του επαίνου από το άτομο στο γένος, στη γενιά του («εὐγένεια») και από το γένος στην πατρίδα του («πόλεως οὐ τῆς επιτυχούσης»), της οποίας το πολίτευμα είναι το καλύτερο λόγω της σταθερότητάς του («ἀρχή ἀδιάσπαστος») (2-4). Δείγμα-μαρτυρία της αρετής του Αγησιλάου (5).
Βασικές Ιδέες		Το προοίμιο αρχίζει και τελειώνει με τη λέξη ἀρετή· στη συνέχεια του εγκωμίου ο Ξενοφών θα προσπαθήσει να τεκμηριώσει την άποψή του ότι η αρετή διέκρινε τον Αγησίλαο σε όλη του τη ζωή. Στην κλασική εποχή η αρετή δεν είναι αποκλειστικά ατομική· θεωρείται ότι το άτομο παίρνει αξία από την καταγωγή του, από την πόλη του και από το πολίτευμά της.
Τρόποι έκφρασης		α) Το έργο ολόκληρο αρχίζει με μια ισχυρή αντίθεση («οἶδα μέν... ὅμως δέ»). Και στο προοίμιο και σε όλο το δοκίμιο η χρήση της αντίθεσης είναι χαρακτηριστικός τρόπος έκφρασης, β) Συχνή χρήση της σύγκρισης· («ἀγαθός... μειόνων», 1 «μεῖζον καὶ κάλλιον ἤ...» 2 «ἐντιμότατον... ἐνδοξοτάτη» 3) γ) Ρητορική Ερώτηση· «ποίων ἔτι τεκμηρίων προσδεῖται...;»
§2-4		Το πολίτευμα της αρχαίας Σπάρτης ήταν μεικτό, με στοιχεία μοναρχικά (δύο βασιλείς), δημοκρατικά (άπέλλα) και ολιγαρχικά (γερουσία). Το πιο ιδιότυπο στοιχείο του πολιτεύματος ήταν ο θεσμός της διπλής κληρονομικής βασιλείας· επίσης οι ευρύτατες αρμοδιότητες των πέντε εφόρων. Κατά την κλασική εποχή το θεσμικό πλαίσιο της Σπάρτης εξασφάλιζε την ισορροπία ανάμεσα στην εξουσία των βασιλέων και των εφόρων (§4).
§5		Η βασιλεία στη Σπάρτη ήταν κληρονομική· πρώτος στη σειρά διαδοχής ήταν ο Λεωτυχίδας, ο γιός του Άγιδος· θεωρήθηκε όμως νόθος γιος και προτιμήθηκε ως βασιλιάς ο θείος του, ο αδελφός του Άγιδος, ο Αγησίλαος. Χαρακτηριστικό του αρχαίου ελληνικού λόγου, το οποίο χρησιμοποιεί άριστα ο Ξενοφών, είναι η συνθετική ικανότητα. Η προτελευταία περίοδος «ἐπεὶ γάρ... βασιλέα» μέσα σε τέσσερεις γραμμές συνθέτει όλο το σκηνικό της εκλογής του Αγησιλάου: χρόνος, αμφισβήτηση, αιτία αμφισβήτησης, διαδικασία και σκεπτικό της απόφασης. Το κύριο κατηγόρημα της περιόδου «ἐστήσατο βασιλέα» στηρίζεται από κάθε άποψη.

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1. Ποιο είναι το κυριότερο γνώρισμα της «ευγένειας» του Αγησιλάου;

2. Ποιες σχέσεις υπήρχαν μεταξύ των βασιλέων («βασιλεῖς») και των άλλων εξουσιών («πόλις») της Σπάρτης;

3. Με βάση ποια στοιχεία κρίθηκε ο Αγησίλαος ότι είναι άξιος να γίνει βασιλιάς;

4.   Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση: Η λέξη εὐγένεια στο κείμενο σημαίνει:
      —λεπτότητα στους τρόπους
      —το σύνολο κανόνων της σωστής συμπεριφοράς
      —καταγωγή από αριστοκρατική γενιά

5. Να βρεθούν οι τύποι συγκριτικού και υπερθετικού βαθμού του κειμένου (§1-3) και να γραφεί ο ίδιος τύπος στους τρεις βαθμούς.

6. Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση: Το απαρέμφατο γράψαι (§1) είναι:
—αντικείμενο του: οίδα
—υποκείμενο του: ῥᾴδιόν (έστι)
—απαρέμφατο της αναφοράς στο: άξιον

7. Η §3 να γραφεί με τη μεταβολή, πρόγονοι = πρόγονος.

8. Η §4 να γραφεί με τη μεταβολή: πόλις = πολῖται, βασιλεῖς = βασιλεύς.

9. Από ποια ρήματα παράγονται τα ουσιαστικά: παράκληση, έκλυση (των ηθών), ανάκληση (διατάγματος), παρέκκλιση (από τις συμφωνίες), κατάλυση (της τυραννίας).

10. Ο Αγησίλαος πήρε την εξουσία (§5):
—δια της βίας
—μετά από κρίση της πόλεως
—αφου διαδεχθηκε τον πατέρα του
—μετά από χρησμό

11. Ο κύριος ρηματικός τύπος της περιόδου «ὥς γε... σημεῖα» (§5) είναι: ἄρξαι, ἐδόκει, ἐστί, εἶναι;

12. Οι ρηματ. τύποι ενεστώτα που έχουν υποκείμενο τον Αγησίλαο να γραφούν στον αόριστο και του αορίστου στον ενεστώτα.

13. Να γράψετε το κατάλληλο σύνθετο επίθετο της ΝΕ ώστε να σχηματιστούν ΟΣ:

(αἰνῶ)	συναινετικό	διαζύγιο
(ἀρετή)	..................	κληρικός
(δοκῶ)	..................	απόφαση
	..................	στρατηγός
(λύω)	..................	αυτοκίνητο
	..................	υγρό
	..................	έκθεση
(καλῶ)	..................	απόφαση
	..................	ματιά
(αἰνῶ)	..................	λόγος
	..................	σχόλιο

14. Να καταγραφούν οι αντιθέσεις του προοιμίου. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετούν;

15. Για ποιους λόγους επαινείται ο Αγησίλαος; Να κατασκευάσετε στα αρχαία ελληνικά από μια πρόταση, με την οποία δικαιολογείται ο έπαινος, π.χ. Ἀγησίλαος ἐπαινεῖται: 1) ἐπεὶ ἦν τελέως ἀγαθὸς ἀνὴρ, 2) ...

Θέματα για συζήτηση

Ποια πλεονεκτήματα του πολιτεύματος της Σπάρτης εξαίρει ο συγγραφέας;

Γιατί η Σπάρτη δεν ήταν πόλις «ἐπιτυχοῦσα;»

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 396 - 394 Π.Χ.

396 π.Χ.

395-394 π.Χ.

Έδρες σατραπειών

Μάχη