Η άρνηση της εξουσίας

Στα δημοκρατικά πολιτεύματα της αρχαιότητας ο πολίτης είχε την υποχρέωση να συμμετέχει ενεργώς στα πολιτικά πράγματα της πόλης. Όφειλε να μάθει να άρχεται και να άρχει. Ο "απράγμων" κινδύνευε να χαρακτηρισθεί πολίτης δεύτερης κατηγορίας. Ορισμένοι φιλόσοφοι ωστόσο εκπλήρωναν βέβαια τις "ανελαστικές" υποχρεώσεις τους (στράτευση, καταβολή φόρων κ.τ.λ.), απέφευγαν όμως την τύρβη της αγοράς και προτιμούσαν να αφιερώνουν τον χρόνο τους στις πνευματικές του αναζητήσεις. Τον τύπο αυτού του ιδιωτεύοντος φιλοσόφου περιγράφει (με κάποια δόση ειρωνείας) ο Πλάτωνας στον διάλογό του "Θεαίτητος" 9173 c-e). Και ο Αριστοτέλης στα "Ηθικά Νικομάχεια" (1177 a 12 κ.ε) ζωγραφίζει την ευτυχία του θεωρητικού βίου: την αναξαρτησία, την απαλλαγή από ψυχοφθόρες φροντίδες κ.τ.τ. Ο εξελληνισμένος ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων ο Αλεξανδρεύς αφιέρωσε στο θέμα του πρακτικού και θεωρητικού βίου (vita activa, vita contemplativa) μια διεξοδική και βαθυστόχαστη πραγματεία ("Περὶ βίου θεωρητικοῦ"). Για τον Πλάτωνα βέβαια ο αληθινός φιλόσοφος είχε καθήκον να κατάλθει στην πολιτική κονίστρα, δηλαδή μέσα στη σπηλιά με τους δεσμώτες, και να προσπαθήσει ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του να αναμορφώσει τα πολιτικά ήθη.
Πολλοί ωστόσο από τους επιφανείς φιλοσόφους και επιστήμονες της αρχαιότητας είναι εκείνοι που είχαν την ευκαιρία είτε λόγω καταγωγής είτε λόγω των περιστάσεων να αναλάβουν πολιτικά αξιώματα. Όμως ορισμένοι τουλάχιστον από αυτούς είτε αποποιήθηκαν ευθύς εξ αρχής (Ηράκλειτος) είτε, όπως ο Σόλων και ο Πιττακός, παραιτήθηκαν οικειοθελώς μόλις οι κρίσιμες καταστάσεις, εξαιτίας των οποίων είχαν κληθεί στην αξουσία, ομαλοποιήθηκαν. Τη στάση πάντως του τυπικού επιστήμονα απέναντι στις Σειρήνες της εξουσίας είχε εκφράσει η ακόλουθη ρήση του Δημόκριτου (DK 68 Β 118): "Δημόκριτος γοῦν αὐτός, ὥς φασιν, ἒλεγε, βούλεσθαι μᾶλλον μίαν εὑρεῖν αἰτιολογίαν (=την αιτία ενός φαινομένου) ἢ τὴν Περσῶν οἱ (=αὑτῷ) βασιλείαν γενέσθαι".

[πηγή: Φιλοσοφικός Λόγος, Γ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης, Βιβλίο του καθηγητή, σελ. 19]