[Παρατραγωδία Ελένης στις Θεσμοφοριάζουσες]

Ένα καλό παράδειγμα, ιδιαίτερα επειδή έχουμε ολόκληρο το κείμενο που παρωδείται, είναι η διακωμώδηση της Ευριπίδειας Ελένης στις Θεσμοφοριάζουσες 846-928. Η βασική κατάσταση είναι σαφής και έντονα κωμική. Ένας συγγενής του Ευριπίδη, (ο Μνησίλοχος, όπως συχνά τον αποκαλούν) συλλαμβάνεται ντυμένος γυναίκα στα Θεσμοφόρια να ενεργεί για λογαριασμό του ποιητή. Με την ελπίδα να γλυτώσει υποδύεται ρόλους από τα περιπετειώδη δράματα του Ευριπίδη: καταρχήν στέλνει ένα μήνυμα με ένα τέχνασμα από τον Παλαμήδη· έπειτα στρέφεται στα έργα της τελευταίας χρονιάς, την Ελένη και την Ανδρομέδα, με τον Ευριπίδη να παίζει τον ήρωα απέναντι στην απελπισμένη ηρωίδα του. Όταν ερχόμαστε στις λεπτομέρειες διαπιστώνουμε ότι όχι μόνο υποβαθμίζεται ξανά και ξανά στο ανθρώπινο επίπεδο το διακωμωδούμενο τραγικό ύφος των δυο ηρώων από την παρουσία και τις παρεμβάσεις ενός τρίτου προσώπου (ενός ανόητου φρουρού), αλλά υπάρχουν επιπλέον και κάποιες νύξεις άμεσης ή λανθάνουσας κριτικής –λ.χ. η εκτενής προλογική ρήση της Ελένης μεταφέρεται σε 16 μόνο στίχους μαζί με τις διακοπές της, σε μια κακόβουλη ακρίβεια στην επιλογή των παραθεμάτων· υπάρχουν στοιχεία οπτικής και μουσικής παρωδίας (855, στον τάφο του Πρωτέα· 914 κ.ε., η λυρική σκηνή του αναγνωρισμού)· κι ακόμη υπάρχουν μικρότερα τεχνάσματα και παραμορφώσεις της γλώσσας που δεν θα απασχολούσαν κανέναν μέσα στη γενική ψυχαγωγία, αλλά θα ήταν ένα επιπλέον στοιχείο για να εκτιμήσουν όσοι γνώριζαν καλά τον Ευριπίδη τους.

[πηγή: P.E. Easterling – B.M.W. Knox, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας μτφ. Ν. Κονομή, Χρ. Γρίμπα, Μ. Κονομή, Παπαδήμας, Αθήνα 2005]

Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσες 871-923

(Έρχεται ο Ευριπίδης, με μεταμφίεση Μενέλαου ναυαγού)

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ (παίζοντας το ρόλο του Μενέλαου)
Του πυργόσπιτου αυτού ποιος να 'ν' ο αφέντης,
που ξένους να δεχτεί ναυαγισμένους,
απ' άγριο κύμα του πελάου δαρμένους;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ (δείχνοντας το Θεσμοφορείο)
Σπίτι είναι του Πρωτέα.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Βρε ποιου Πρωτέα,
αχρείε; Μα τις θεές μας, ψέματα είναι·
πριν δέκα χρόνια πέθανε ο Πρωτέας.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Το πλοίο σε ποια μας έχει ρίξει χώρα;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Είν' η Αίγυπτος.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Ω, πού έχω φτάσει, ο δόλιος!

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Αυτόν ακούς, που κακό ψόφο να 'χει;
Εδώ είναι το ιερό των Θεσμοφόρων.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Κι είν' ο Πρωτέας στο σπίτι ή μήπως λείπει;

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Ξένε, δε θα σου πέρασε η ζαλάδα·
σου λεν πως ο Πρωτέας έχει πεθάνει
κι εσύ ρωτάς αν είναι μέσα ή λείπει.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Πέθανε, αλί! Και πού τον έχουν θάψει;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Στον τάφο του με βλέπεις καθισμένη.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Τι θράσος! Το βωμό τον είπες τάφο;
Α να χαθείς· και, βέβαια, δε γλιτώνεις.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Κι εσύ γιατί το μνήμα για έδρα σου έχεις
πεπλοσκέπαστη, ξένη;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Μ' αναγκάζουν
άντρα μου του Πρωτέα το γιο να κάμω.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Άθλιε, και πάλι ξεγελάς τον ξένο;
Ξένε μου, εδώ με πονηριά ήρθε τούτος,
χρυσαφικά να κλέψει απ' τις γυναίκες.

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Γάβγιζε, κατηγόρα με.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Μα ποια είναι
αυτή που λέει κακό για σένα, ξένη;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Κόρη είναι του Πρωτέα, η Θεονόη.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Όχι, μα τις θεές· η Κρίτυλλα είμαι,
από το Γαργηττό, τ' Αντίθεου κόρη.
Εσύ 'σαι κάλπης.

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Ό,τι θέλεις λέγε,
μα το Μενέλαο, που είναι, οιμέ, στην Τροία,
δε θ' αρνηθώ για χάρη του αδερφού σου.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Τι λες, κυρά; Για γύρνα εδώ το βλέμμα.

ΣΥΓΓΕΝΗΣ (ξεσκεπάζοντας το πρόσωπό του)
Αχ, ντρέπομαι, έτσι που έγινε η θωριά μου.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Τι βλέπω, θεέ μου; Πιάνεται η μιλιά μου.
Τι 'ν' η όψη που θωρώ; Γυναίκα, ποια είσαι;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Το ίδιο ρωτώ κι εγώ. Ποιος είσαι; Πες μου.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Είσαι απ' τη χώρα τούτη ή Ελληνίδα;

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Ελληνίδα. Μα εσύ; Ζητώ να μάθω.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Μοιάζεις, όσο καμιά, με την Ελένη.

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Κι εσύ με το Μενέλαο. Τέτοια ρούχα...

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Είμαι ο Μενέλαος, ναι, ο δυστυχισμένος.

ΣΥΓΓΕΝΗΣ
Ω, που από χρόνια στη γυναίκα σου ήρθες,
πιάσε με, αντρούλη μου, έλα αγκάλιασέ με.
Να σε φιλήσω. Κι απ' αυτή τη χώρα
πάρε με, πάρε, πάρε με, να πάμε
να φύγουμε γοργά.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Βαριά θα πέσει
αυτή η λαμπάδα σε όποιον θα σε πάρει.

(Δείχνει έναν αναμμένο δαυλό)

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
Μποδίζεις τη γυναίκα μου να πάρω,
την Τυνδαρίδα, να την πάω στη Σπάρτη;

ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Κι εσύ, μου φαίνεται, είσαι κατεργάρης,
ίδιος μ' αυτόν, και τα 'χετε ένα οι δυο σας.
Γι' αυτό αιγυπτολογούσατε τόση ώρα.
Μα αυτός εδω θα φάει την τιμωρία·
ο πρύτανης σιμώνει· κι ο τοξότης.

(Σταματά η παρωδία της Ελένης)

[πηγή: Θρ. Σταύρου, Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη (μτφ.) Εστία, Αθήνα 1967]