Η Σημασιολογία αποτελεί ένα επίπεδο της γλωσσικής ανάλυσης που ασχολείται με τις σημασίες της γλώσσας. Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με τις σημασίες των λέξεων (Λεξιλόγιο).

Φαινομενικά οι έννοιες που κρύβονται πίσω από τις λέξεις σημασία και λέξη είναι απλές, η γλωσσολογική επιστήμη όμως αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει αρκετές δυσκολίες στην οριοθέτησή τους. Γι’ αυτό παρακάτω θα εκθέσουμε συνοπτικά αυτούς τους προβληματισμούς.

Με τη λέξη σημασία συνδέονται στα ελληνικά και οι λέξεις έννοια και νόημα. Οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνται στην καθημερινή γλώσσα συχνά με το ίδιο περιεχόμενο. Στο πλαίσιο όμως της γλωσσολογικής Σημασιολογίας αποκτούν ειδικό περιεχόμενο, το οποίο δεν έχει ενδιαφέρον να αναλυθεί εδώ. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον να κατανοήσει κανείς είναι ότι σε κάθε εκφωνούμενη λέξη και σε κάθε εκφώνημα υπάρχει μια περιγραφική (ή αναφορική), μια συναισθηματική και μια κοινωνική σημασία. Με την περιγραφική σημασία δίνεται η πληροφορία αυτή καθαυτή, με τη συναισθηματική δίνεται η πληροφορία μαζί με τη στάση των χρηστών απέναντι στη λέξη και στο εκφώνημα και με την κοινωνική δίνονται πληροφορίες που σχετίζονται είτε με την κοινωνική θέση του ομιλητή είτε με τη γενικότερη επίδραση του εκφωνήματος.

Για παράδειγμα, ο Μιχάλης, ένας υπάλληλος Τραπέζης, μπαίνοντας στην αίθουσα συνεδριάσεων ακριβώς στις τρεις η ώρα, για να συμμετάσχει σε μια συνάντηση των συναδέλφων του, που έχει οριστεί για την ίδια ώρα, λέει:

– Ήρθα στη ώρα μου.

Το εκφώνημα αυτό μπορεί να έχει τρεις σημασίες, οι οποίες μπορεί να λειτουργούν για τους αποδέκτες είτε ανεξάρτητα είτε συμπληρωματικά. Οι σημασίες αυτές είναι οι εξής:

α)   Περιγραφική σημασία: πληροφορεί ο Μιχάλης ότι ήρθε στην ώρα του.

β)   Συναισθηματική σημασία: πληροφορεί ο Μιχάλης ότι αυτή τη φορά ήταν συνεπής και ήρθε στην ώρα του, κάτι που πιθανόν δεν το κάνει συχνά. Ίσως να έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν και από τους συναδέλφους του γι’ αυτές του τις αργοπορίες.

γ)   Κοινωνική σημασία: πληροφορεί ο Μιχάλης ότι ήρθε στην ώρα που ορίσανε και ότι αυτό θα πρέπει να κάνουν και όλοι οι συνάδελφοί του, αν θέλουν να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η Σημασιολογία μπορεί να συνδέεται και με εξωγλωσσικούς παράγοντες. Γι’ αυτό τα όρια μεταξύ Σημασιολογίας και Πραγματολογίας, του τομέα δηλαδή που εξετάζει τη γλώσσα σε σχέση με την πραγματικότητα, δεν είναι σαφή.

Προβληματική εξάλλου είναι και η έννοια της λέξης. Η πολύ διαδεδομένη από τα αλεξανδρινά χρόνια αντίληψη ότι η λέξη είναι μια αυτόνομη μορφολογικά και σημασιολογικά μονάδα αμφισβητείται από τη σύγχρονη Γλωσσολογία, τόσο γιατί σημασιολογική μονάδα θεωρείται σήμερα το μόρφημα, αλλά και διότι σε διάφορες γλώσσες, ανάλογα με τον μορφολογικό τύπο στον οποίο ανήκει η κάθε γλώσσα, η λέξη παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Έτσι, για παράδειγμα, στην κινεζική η λέξη ταυτίζεται με το μόρφημα, ενώ στην τουρκική μπορεί να ταυτίζεται και με την πρόταση. Στα ελληνικά οι λέξεις μπορεί να αποτελούνται από ένα μόρφημα ή από πολλά μορφήματα. Πάντως, στο κεφάλαιο αυτό θα εξεταστούν οι λέξεις (ο σχηματισμός τους, η καταγωγή τους και οι σημασίες τους) με βάση την περιγραφική τους σημασία. Λέξη θα θεωρείται η γλωσσική μονάδα που χρησιμοποιείται ως λήμμα στα λεξικά (τυπογραφική λέξη).