Χρήση, λειτουργία και μορφή

Κλίση

Παραθετικά επιθέτων

Το επίθετο είναι ένα μέρος του λόγου που κατά κανόνα δίνει ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει, π.χ. Η ξύλινη πόρτα. Η σωστή απάντηση.

Το επίθετο συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση.

Η θέση του επιθέτου μέσα στον λόγο ποικίλλει. Συνήθως τοποθετείται στον λόγο πριν από το ουσιαστικό, αλλά μπορεί να τοποθετείται και μετά από αυτό, π.χ. Ήταν μια ένοπλη ληστεία που κατέληξε σε φιάσκο, αλλά και Ήταν μια ληστεία ένοπλη που κατέληξε σε φιάσκο. Κάτι ανάλογο γίνεται, όταν μεταξύ ουσιαστικού και επιθέτου μεσολαβεί το ρήμα είμαι, π.χ. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτοι, αλλά και Ετερόφωτοι είναι οι πλανήτες.

Το επίθετο συχνά χρησιμοποιείται με πρόταξη του άρθρου χωρίς το ουσιαστικό, όταν εννοείται από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση, π.χ. Τα μικρά να έλθουν μπροστά (εννοείται παιδιά). Οι ηλικιωμένοι να περάσουν δεξιά και οι νέοι στα αριστερά (εννοείται άνθρωποι). Στην περίπτωση αυτή τα επίθετα λειτουργούν ως ουσιαστικά. Γενικά, η διάκριση μεταξύ επιθέτου και ουσιαστικού δεν είναι πάντα εύκολη, γιατί μπορεί η ίδια λέξη να λειτουργεί άλλοτε ως επίθετο και άλλοτε ως ουσιαστικό, π.χ. Τα εισοδήματά του προέρχονται από μισθωτές υπηρεσίες (επίθετο).

Άρχισαν οι διαμαρτυρίες των μισθωτών (ουσιαστικό).Έφερε νέα πράγματα (επίθετο). Έφερε καλά νέα (ουσιαστικό). Σε αυτήν την περίπτωση εντάσσονται και πολλές λέξεις που δηλώνουν διάφορες ιδιότητες αλλά κυρίως καταγωγή από κάποια γεωγραφική περιοχή ή εθνική καταγωγή. Οι λέξεις αυτές αναφέρονται είτε μόνο στο αρσενικό γένος είτε μόνο στο θηλυκό είτε και στα δύο γένη και σπανιότερα και στα τρία, π.χ. η Αθηναία υπάλληλος (επίθετο), αλλά και η Αθηναία (ουσιαστικό). Ο Μεξικάνος αθλητής (επίθετο), αλλά και ο Μεξικάνος (ουσιαστικό).

Το γένος των επιθέτων εξαρτάται και καθορίζεται από το γένος των ουσιαστικών που προσδιορίζουν, π.χ. Η νέα ρύθμιση. Ο νέος άνθρωπος. Το νέο παιδί.

Τα περισσότερα επίθετα παρουσιάζουν διαφορετική μορφή στο αρσενικό, στο θηλυκό και στο ουδέτερο γένος. Ορισμένα, τα οποία είναι στην πλειονότητά τους δάνεια από ξένες γλώσσες, διαθέτουν μόνο έναν τύπο και για τα τρία γένη, π.χ. Ο μπλε τοίχος. Η μπλε φούστα. Το μπλε δωμάτιο. Η μορφή αυτών των επιθέτων παραμένει αναλλοίωτη σε όλα τα γένη και τις πτώσεις. Η κλίση των επιθέτων παρουσιάζει ομοιότητες με την κλίση των ουσιαστικών που έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Διακρίνονται με βάση τον αριθμό των καταλήξεων που εμφανίζουν για κάθε γένος σε τρικατάληκτα (π.χ. ο πλούσιος, η πλούσια, το πλούσιο), δικατάληκτα (π.χ. ο ακριβής, η ακριβής, το ακριβές) και μονοκατάληκτα (π.χ. ο μπλε, η μπλε, το μπλε), ενώ με βάση τον αριθμό συλλαβών που διατηρούν στις πτώσεις διακρίνονται σε ισοσύλλαβα (π.χ. ο διάσημος, του διάσημου) και ανισοσύλλαβα (π.χ. ο παρών, του παρόντος).

Η γενική τάση που υπάρχει στον τονισμό των επιθέτων είναι να παραμένει ο τόνος στην ίδια συλλαβή, π.χ. ο άγριος λύκος, του άγριου λύκου, οι άγριοι λύκοι. Μερικές φορές, συνήθως σε τυπικό ύφος, ο τόνος των επιθέτων που τονίζονται στην προπαραλήγουσα μετακινείται, π.χ. Το βιβλίο των αγρίων ζώων.

Κλίση–Παρατηρήσεις

Επίθετα σε -ος, -η, -ο

Αυτή είναι η πιο συνηθισμένη κατηγορία επιθέτων στη νέα ελληνική.

Τα επίθετα αυτής της κατηγορίας είναι οξύτονα, παροξύτονα και προπαροξύτονα.

Οι καταλήξεις του αρσενικού είναι ίδιες με τις καταλήξεις των αρσενικών ουσιαστικών σε -ος, οι καταλήξεις του θηλυκού ίδιες με τις καταλήξεις των θηλυκών ουσιαστικών σε -η και οι καταλήξεις των ουδετέρων ίδιες με τις καταλήξεις των ουδέτερων ουσιαστικών σε -ο.

Σύμφωνα με το ελεύθερος-ελεύθερη-ελεύθερο κλίνονται: α) τα επίθετα άδικος, βέβαιος, έντιμος, επιπόλαιος, ταπεινός κ.ά. και β) οι μετοχές της παθητικής φωνής σε -ος, -η, -ο, π.χ. διαβασμένος, γραμμένος, κουρασμένος κ.ά.

Ο τόνος σχεδόν πάντοτε παραμένει στην ίδια συλλαβή. Όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις, στη γενική του ενικού και του πληθυντικού και στην αιτιατική του πληθυντικού αριθμού των προπαροξύτονων επιθέτων, κυρίως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης ή σε τυπικό ύφος, ο τόνος μετακινείται στην παραλήγουσα, π.χ. Επίλυση διαφόρων (αντί διάφορων) προβλημάτων. Αθωώθηκε εξαιτίας του προτέρου εντίμου (αντί έντιμου) βίου του. Η μετακίνηση του τόνου στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού θεωρείται κανονική, όταν το επίθετο χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, π.χ. Κάλεσε όλους τους αθανάτους (αντί αθάνατους). Ρώτησε τον γιατρό για την πορεία της υγείας του αρρώστου (αντί άρρωστου). Η διαφοροποίηση αυτή τείνει σήμερα να σχετιστεί στον προφορικό λόγο με τη διαφοροποίηση του ύφους του ομιλητή (τόνος στην προπαραλήγουσα = ουδέτερο ή οικείο ύφος, τόνος στην παραλήγουσα = τυπικό ύφος).

Τα επίθετα που το θέμα τους λήγει σε -ρ και μερικά επίθετα των οποίων το θέμα λήγει σε φωνήεν σχηματίζουν σε ορισμένες περιπτώσεις, συνήθως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης, το θηλυκό με κατάληξη -α, π.χ. Οι βουλευτές της αριστεράς (αντί αριστερής) πτέρυγας. Οδηγήθηκε σε βεβαία (αντί βέβαιη) ήττα.

Ορισμένα επίθετα, που δηλώνουν εθνική προέλευση, παρουσιάζονται στον λόγο με διαφορετικό τονισμό, π.χ. Βουλγάρικο τυρί, αλλά και Ο βουλγαρικός στρατός. Η αμερικάνικη κυριαρχία, αλλά και Η αμερικανική βοήθεια. Η διαφοροποίηση αυτή είναι τις περισσότερες φορές τυχαία. Σπανιότερα γίνεται για λόγους ύφους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις το επίθετο που τονίζεται στη λήγουσα συναντάται σε τυπικό ύφος.

Επίθετα σε -ος, -α, -ο

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα επίθετα σε -ος που το θέμα τους λήγει σε οποιαδήποτε πραγμάτωση του φωνήματος ι (ι, υ, ει, οι), τονιζόμενου ή άτονου, ή σε οποιοδήποτε άλλο τονιζόμενο φωνήεν.

Ως προς τη μορφολογία τα επίθετα της ομάδας αυτής διαφέρουν από την ομάδα των επιθέτων σε -ος,-η, -ο μόνο στους τύπους του θηλυκού του ενικού αριθμού, στην κατάληξη των οποίων υπάρχει πάντα το -α στη θέση του -η.

Σύμφωνα με το νέος-νέα-νέο κλίνονται τα αιώνιος, γκρίζος, καινούριος, μοντέρνος, σκούρος, καθώς και τα επίθετα που λήγουν στα επιθήματα -ούχος, -φόρος, -ούργος, π.χ. ταλαντούχος, κερδοφόρος, ραδιούργος κ.ά.

Σύμφωνα με το τίμιος-τίμια-τίμιο κλίνονται τα άδειος, αστείος, κρύος, σπάνιος, τεράστιος κ.ά.

Στον τονισμό των επιθέτων σε -ος, -α, -ο συμβαίνει αυτό που συμβαίνει και στα επίθετα σε -ος, -η, -ο. Ο τόνος δηλαδή παραμένει σε όλες τις πτώσεις κανονικά στην ίδια συλλαβή. Όμως στη γενική του ενικού και πληθυντικού, καθώς και στην αιτιατική του πληθυντικού αριθμού, στα προπαροξύτονα επίθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις, κυρίως σε τυπικό ύφος, ο τόνος μετακινείται στην παραλήγουσα, π.χ. Ανακάλυψη πλουσίων (αντί πλούσιων) κοιτασμάτων. Ήταν άτομο μετρίου (αντί μέτριου) αναστήματος. Η μετακίνηση του τόνου στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού θεωρείται κανονική, όταν το επίθετο χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, π.χ. Υπάρχουν δέκα θέσεις ορθίων. Είναι ασφαλισμένος του Δημοσίου. Η διαφοροποίηση αυτή τείνει σήμερα να συσχετιστεί στον προφορικό λόγο με τη διαφοροποίηση του ύφους του ομιλητή (τόνος στην προπαραλήγουσα = ουδέτερο και οικείο ύφος, τόνος στην παραλήγουσα = τυπικό ύφος).

Ορισμένα επίθετα της κατηγορίας αυτής, όπως τα βόρειος, έγγειος, ειδοποιός, νότιος, χρησιμοποιούνται στον λόγο και ως δικατάληκτα, με τους τύπους του θηλυκού να συμπίπτουν με τους τύπους του αρσενικού, π.χ. Η Βόρειος Αμερική, αλλά και Η Βόρεια Αμερική. Η έγγειος ιδιοκτησία, αλλά και– σπανιότερα– Η έγγεια ιδιοκτησία. Το επίθετο ειδοποιός χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στη στερεότυπη έκφραση η ειδοποιός διαφορά.

Επίθετα σε -ος, -ια, -ο

Tα επίθετα της ομάδας αυτής διαφέρουν από την ομάδα των επιθέτων σε -ος, -η, -ο μόνο στους τύπους του θηλυκού του ενικού αριθμού, οι οποίοι λήγουν σε -ια και όχι σε -η.

Σύμφωνα με το γλυκός-γλυκιά-γλυκό κλίνονται τα γνωστικός, ελαφρός, φτωχός (οξύτονα), φρέσκος (παροξύτονο), βρόμικος (προπαροξύτονο) κ.ά.

Τα περισσότερα από τα επίθετα της ομάδας αυτής, όταν χρησιμοποιούνται σε τυπικό ύφος, σχηματίζουν το θηλυκό του ενικού αριθμού με κατάληξη -η αντί -ια και κλίνονται όπως το θηλυκό της ομάδας των επιθέτων σε -ος, -η, -ο, π.χ. Έχει μια κακιά πεθερά, αλλά Διήνυσε μια κακή πορεία. Είναι μια θηλυκιά αλεπού, αλλά Έχει θηλυκή σκέψη.

Επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ, σε -ύς, -εία, -ύ και σε -ής, -ιά, -ί

Όλα τα επίθετα της ομάδας αυτής είναι οξύτονα.

Οι τύποι της γενικής του ενικού και του πληθυντικού αριθμού του αρσενικού και του ουδέτερου γένους χρησιμοποιούνται σπάνια.

Τα επίθετα της ομάδας σε -ύς, -εία, -ύ διατηρούν στους περισσότερους τύπους τη μορφολογία που είχαν στην αρχαία ελληνική και χρησιμοποιούνται συνήθως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης και σε ύφος τυπικό.

Σύμφωνα με το βαρύς-βαριά-βαρύ κλίνονται τα βαθύς, ελαφρύς, μακρύς, παχύς, φαρδύς κ.ά.

Σύμφωνα με το βραχύς-βραχεία-βραχύ κλίνονται τα αμβλύς, δριμύς, ευθύς, θρασύς, οξύς, ταχύς κ.ά.

Σύμφωνα με το χρυσαφής-χρυσαφιά-χρυσαφί κλίνονται τα βυσσινής, θαλασσής, ουρανής, πορτοκαλής, σταχτής κ.ά.

Η γενική του ενικού και πληθυντικού αριθμού, ενώ χρησιμοποιείται σπάνια στον λόγο, παρουσιάζει μια ποικιλία τύπων, οι οποίοι καθορίζονται είτε από το ύφος του λόγου μέσα στο οποίο εντάσσονται είτε από την έκφραση στην οποία χρησιμοποιούνται. Χρησιμοποιούνται συχνά σε οικείο ή ουδέτερο ύφος τύποι γενικής με καταλήξεις σε -ιού, -ύ και -ιών (του βαριού / βαρύ, των βαριών), ενώ σε πολύ τυπικό ύφος και σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης εμφανίζονται τύποι σε -έος και -έων, π.χ. Καθρεφτίστηκε στα νερά του βαθιού πηγαδιού. Έφτασε στη μέση του βαθύ κόλπου. Eίναι πυγμάχος βαρέων βαρών.

Ορισμένα από τα επίθετα της ομάδας σε -ύς, -ιά, -ύ παρουσιάζουν στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού αριθμού, του αρσενικού και του ουδετέρου, κατά κανόνα σε τυπικό ύφος, τους μορφολογικούς τύπους που έχουν τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ, π.χ. Η νέα ελληνική δεν έχει δασείς φθόγγους. Τον διαπέρασαν οι τραχείς ήχοι μιας άρρυθμης μουσικής.

Στην αιτιατική πληθυντικού του χρυσαφής εμφανίζεται σπάνια και μόνο σε τυπικό ύφος β´ τύπος σε-είς (χρυσαφείς).

Επίθετα σε -ης, -α, -ικο και σε -άς/-ής, -ού, -άδικο/-ήδικο (ανισοσύλλαβα)

Όλα τα αρσενικά και θηλυκά επίθετα της ομάδας των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο είναι παροξύτονα, ενώ τα αντίστοιχα αρσενικά και θηλυκά της ομάδας επιθέτων σε -άς/-ής, -ού, -άδικο/-ήδικο είναι οξύτονα.

Η γενική πληθυντικού του θηλυκού της ομάδας των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο δεν παρουσιάζει τύπο.

Σύμφωνα με το μικρούλης-μικρούλα-μικρούλικο κλίνονται τα: ζαβολιάρης, ζηλιάρης, κοντούλης, παραπονιάρης, πεισματάρης κ.ά.

Σύμφωνα με το υπναράς-υπναρού-υπναράδικο κλίνονται τα επίθετα: α) με κατάληξη αρσενικού σε -άς, π.χ. κοιλαράς, λογάς, παραμυθάς, φωνακλάς κ.ά., β) με κατάληξη αρσενικού σε -τζής, π.χ. καβγατζής, τζαμπατζής κ.ά. και γ) με κατάληξη αρσενικού σε -λής, π.χ. μερακλής, μπελαλής κ.ά.

Ορισμένα επίθετα σε -ούλης, κατά κανόνα υποκοριστικά, σχηματίζουν ουδέτερο και σε -ούλι, π.χ. φτωχούλης, φτωχούλα, φτωχούλικο και φτωχούλι.

Ορισμένα επίθετα της ομάδας σε -ης, -α, -ικο σχηματίζουν το θηλυκό με κατάληξη -ούσα ή -ού, π.χ. μαυρομάτης-μαυρομάτα και μαυροματού και μαυροματούσα.

Επίθετα σε -ης, -ης, -ες (δικατάληκτα)

Τα επίθετα που κλίνονται σύμφωνα με το διεθνής-διεθνής-διεθνές κρατούν σε όλες τις πτώσεις τον τόνο στη λήγουσα.

Τα επίθετα που κλίνονται σύμφωνα με το συνήθης-συνήθης-σύνηθες ανεβάζουν τον τόνο στην προπαραλήγουσα, στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική στον ενικό αριθμό του ουδετέρου.

Η κλητική των επιθέτων αυτής της κατηγορίας χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το διεθνής-διεθνής-διεθνές κλίνονται τα αβλαβής, επιμελής, ειλικρινής, ευτυχής, υγιής κ.ά.

Σύμφωνα με το συνήθης-συνήθης-σύνηθες κλίνονται τα αυτάρκης, επιμήκης, κακοήθης κ.ά.

Επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον

Η κλητική χρησιμοποιείται πολύ σπάνια και σε πολύ ειδικές περιπτώσεις.

Η γενική πληθυντικού του θηλυκού γένους σε ορισμένα από τα επίθετα της κατηγορίας αυτής είναι πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το ενδιαφέρων-ενδιαφέρουσα-ενδιαφέρον κλίνονται τα δευτερεύων, επείγων, επιβλέπων, εποπτεύων, μέλλων, πρωτεύων κ.ά.

Σύμφωνα με το απών-απούσα-απόν κλίνονται τα αποτυχών, επιλαχών, επιτυχών, παρών, τυχών κ.ά.

Επίθετα σε -ων/-ονας, -ων, -ον (δικατάληκτα)

Τα επίθετα αυτής της κατηγορίας είναι λίγα στη νέα ελληνική γλώσσα.

Η γενική και η κλητική χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το μετριόφρων/-ονας, μετριόφρων, μετριόφρον κλίνονται τα γενναιόφρων, δεισιδαίμων, εθνικόφρων, εμπειρογνώμων, νοήμων κ.ά.

Mερικά από τα επίθετα της ομάδας αυτής εμφανίζουν στο αρσενικό, σε ουδέτερο ύφος, μόνο την κατάληξη -ων, π.χ. νοήμων, ενώ άλλα μόνο την κατάληξη -ονας, π.χ. εμπειρογνώμονας.

Το επίθετο πολύς-πολλή-πολύ

Η γενική ενικού του αρσενικού και του ουδετέρου χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια στον λόγο.

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που προέρχονται συνήθως από ξένες γλώσσες και παρουσιάζουν τον ίδιο μορφολογικό τύπο σε όλες τις πτώσεις και των τριών γενών. Μερικά από τα επίθετα αυτά είναι τα εξής: κομπλέ, μοβ, μπεζ, μπλε, ριγέ, σικ.

Τα επίθετα, εκτός από τον ρόλο τους στο να προσδίδουν ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στα ουσιαστικά που προσδιορίζουν, έχουν και τη δυνατότητα να συγκρίνουν μεταξύ τους δύο ή περισσότερα ουσιαστικά και να δείχνουν τον βαθμό σύγκρισης. Για να φανεί αυτός ο βαθμός, χρησιμοποιούνται παραγωγικές καταλήξεις ή περιφράσεις, που διαμορφώνουν τρεις βαθμούς του επιθέτου, οι οποίοι είναι οι εξής:

α) Ο θετικός, που δηλώνει απλώς το χαρακτηριστικό, την ποιότητα ή την ιδιότητα ενός ουσιαστικού, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι εύκολα.

β) Ο συγκριτικός, που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο ουσιαστικό, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι ευκολότερα (ή πιο εύκολα)από τα μαθήματα της δευτέρας τάξης.

γ) Ο υπερθετικός, που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους. Ο υπερθετικός βαθμός μπορεί να είναι σχετικός ήαπόλυτος. Ο σχετικός υπερθετικός δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό, όταν συγκρίνεται με όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους, έχει στον μεγαλύτερο βαθμό ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι τα ευκολότερα (ή τα πιο εύκολα) από τα μαθήματα των άλλων τάξεων του Γυμνασίου. Ο απόλυτος υπερθετικός δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε μέγιστο βαθμό, χωρίς σύγκριση, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι ευκολότατα (ή πολύ εύκολα).

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα επίθετα: α) Με το πιο και το επίθετο σε θετικό βαθμό. Είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται περισσότερο, τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σε ύφος τυπικό, χρησιμοποιείται στη θέση του πιο το πλέον, π.χ. Το αεροπλάνο είναι πιο γρήγορο μέσο συγκοινωνίας από το τρένο. Ο υπουργός αποδείχτηκε πλέον ενημερωμένος όλων των παρισταμένων. β) Με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τερος, -η, -ο και σπανιότερα του -έστερος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Η άνοιξη είναι ομορφότερη εποχή από το φθινόπωρο. Το Ιόνιο πέλαγος είναι βαθύτερο από το Αιγαίο. Οι οδηγίες της Αλίκης ήταν σαφέστερες από τις οδηγίες του Γιάννη.

Ορισμένα επίθετα σχηματίζουν και μονολεκτικό και περιφραστικό τύπο, π.χ. πλουσιότερος και πιο πλούσιος, άλλα μόνο μονολεκτικό, π.χ. ανώτερος, και άλλα, που είναι και τα περισσότερα, μόνο περιφραστικό, π.χ. πιο τεμπέλης.

Είναι δυνατό, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον να σχηματίζουν μονολεκτικό τύπο στον συγκριτικό βαθμό, π.χ. δεισιδαιμονέστερος.

Όλοι οι μονολεκτικοί τύποι του συγκριτικού βαθμού κλίνονται σύμφωνα με το παράδειγμα των επιθέτων σε -ος, -η, -ο.

Ο σχετικός υπερθετικός σχηματίζεται όπως και ο συγκριτικός βαθμός με την προσθήκη του άρθρου, π.χ. Σήμερα θα παρουσιαστούν τα πιο σημαντικά γεγονότα της χρονιάς που πέρασε. Έζησε την ωραιότερη ημέρατης ζωής του.

Τα επίθετα που διαθέτουν δύο τύπους στον συγκριτικό βαθμό (μονολεκτικό και περιφραστικό) διαθέτουν δύο τύπους και στον σχετικό υπερθετικό.

Ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται:

α)Μονολεκτικά, με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Τα γραπτά των μαθητών της Α΄ τάξης ήταν μετριότατα. Στα δικατάληκτα επίθετα σε -ής, -ής, -ές και σε -ων,-ων, -ον σχηματίζεται με την προσθήκη του επιθήματος -έστατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν σαφέστατα. Ο μονολεκτικός σχηματισμός του απόλυτου υπερθετικού δεν είναι πολύ συχνός και δε σχηματίζεται από όλα τα επίθετα. Χρησιμοποιείται συνήθως σε τυπικό ύφος.

β)Περιφραστικά, με την προσθήκη του επιρρήματος πολύ, π.χ. Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν πολύ σαφή.

Πολλά συχνόχρηστα επίθετα δε σχηματίζουν τον συγκριτικό και υπερθετικό σύμφωνα με τους τρόπους που παρουσιάστηκαν παραπάνω. Τα επίθετα αυτά έχουν ανώμαλα παραθετικά, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα Α.

Υπάρχει επίσης στη νέα ελληνική μια ομάδα παραθετικών επιθέτων τα οποία δεν προέρχονται από επίθετα θετικού βαθμού, αλλά από άλλα μέρη του λόγου. Τα παραθετικά αυτά παρατίθενται στον πίνακα Β.

Πίνακας Α: Ανώμαλα παραθετικά

Πίνακας Β: Παραθετικά που προέρχονται από άλλα μέρη του λόγου

Σημείωση: Τα άπω, ένδον και έσω είναι επιρρήματα της αρχαίας ελληνικής που χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια στη νέα ελληνική.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ